اختلال در تجارت بین افغانستان و پاکستان؛ فرصتی برای هند؟
۱۴۰۴ آذر ۲۷, پنجشنبه
روابط بین پاکستان و افغانستان تحت کنترول طالبان در ماههای اخیر پس از درگیریهای مرگبار مرزی که منجر به کشته شدن دهها نفر شد، به پایینترین سطح خود رسیده است.
از آن زمان، مسیرهای تجاری مهم بین دو کشور مانند تورخم و چمن بسته شدهاند. این امر تجارت را فلج کرده و سبب شده تا قیمتها افزایش یابند.
بسته شدن گذرگاههای مرزی پاکستان با افغانستان همچنین باعث تغییر قابل توجه در شیوههای تجارت منطقهای شده است و هند به عنوان ذینفع اصلی آن ظاهر شده است.
تغییر تجارت منطقهای
منازعه بین پاکستان و اداره طالبان باعث شده است که تعاملات تجارتی میان دو کشور متوقف شود.
براساس گزارشهای متعدد رسانههای هر دو کشور، تجارت دوجانبه در سال مالی ۲۰۲۴-۲۰۲۵، ۲۵ درصد رشد داشت و به نزدیک به ۲ میلیارد دالر رسیده است.
به اینستاگرام دویچه وله دری بپیوندید
اما خان جان الکوزی، عضو هیئت مدیره اتاق تجارت افغانستان، به تلویزیون آمو گفت که با بسته شدن مرزها و تنشهای نظامی تجارت بین دو کشور به حدود ۱ میلیارد دالر کاهش یافته است.
این یک ضرر بسیار تأثیرگذار برای کشوری است که براساس گزارش سازمان تجارت جهانی «دبلیوتیاو»، صادرات آن ۹۹۲ میلیون دالر و واردات آن در سال ۲۰۲۲، ۵،۷۶ میلیارد دالر بوده است.
چرخش افغانستان به سمت هند
با مختل شدن شدید روابط تجاری بین دو کشور، افغانستان در تلاش یافتن مسیرهای جایگزی تجاری است. این در حالیست که پس از تصرف دوباره قدرت توسط طالبان در سال ۲۰۲۱ این کشور عمدتاً توسط جامعه بینالمللی منزوی شده است.
نورالدین عزیزی، وزیر تجارت و صنایع افغانستان، اخیراً برای مذاکره در مورد گسترش روابط اقتصادی، از جمله افزایش تجارت هوایی از طریق دهلیز هوایی بین کابل و شهرهای امریتسر، ممبئی و دهلی نو به هند سفر کرد.
هر دو طرف همچنین نمایندگان تجاری را در سفارتخانههای خود منصوب کردند تا بر تجارت دوجانبه نظارت و آن را تسهیل کنند.
این مذاکرات بر کاهش تعرفهها، معافیتهای مالیاتی و هدف تجارت دوجانبه ۱ میلیارد دالری متمرکز بود که نشان دهنده قصد افغانستان برای بازسازی اساسی روابط تجاری، به دور از بنادر و گذرگاههای مرزی پاکستان است.
چابهار، دروازه استراتژیک هند
رویکرد اصلی هند توسعه تجارت از طریق بندر چابهار در ایران است که به افغانستان محصور در خشکه دسترسی به آبهای بینالمللی را بدون نیاز به عبور از خاک پاکستان فراهم میکند.
ویدیو از آرشیف دویچه وله:
هند در حال سرمایهگذاری هنگفتی در این بندر است که به عنوان یک مسیر دریایی مهم برای دور زدن پاکستان و تسهیل واردات اقلام ضروری برای افغانستان نگریسته میشود.
از زمان تیره شدن روابط بین پاکستان و اداره طالبان، تاجران افغان برای واردات مواد غذایی، مواد ساختمانی و کالاهای مصرفی و اساسی که قبلاً از طریق پاکستان وارد میشدند، به استفاده از بندر چابهار روی آوردهاند.
آجی بیساریا، فرستاده سابق هند در پاکستان، به دویچه وله گفت: «در حالی که مسدودن بودن گذرگاهها [بین پاکستان و افغانستان] ادامه دارد، هند باید ارتقای بندر چابهار را در اولویت قرار دهد، که شامل جابجایی کانتینرهای اموال، ذخیرهسازی و اتصال به مناطق داخلی به شمول راهآهن چابهار-زاهدان، بنادر خشکه و تسریع امور گمرکی میشود.»
ایالات متحده امریکا در ماه اکتبر امسال بندر چابهار را از تحریمهای وضع شده بر ایران معاف کرد و به این ترتیب محدودیت تجاری از طریق این بندر حداقل موقتاَ رفع شده است.
به نظر بیساریا، چالش اصلی اقدامهای سریع برای ایجاد زیرساختها است تا این مسیر توان رقابتی پیدا کند: «هند باید از معافیت تحریمهای ایالات متحده بر چابهار به سرعت استفاده کند تا با مسیرهای ارزانتر پاکستان مقابله کند. اقدامات پیشگیرانه هند در زمینه سبسایدیها، تصفیهحساب دیجیتالی و یکپارچگی لوژستیکی میتواند رقابتپذیری را حتی در صورت باز شدن گذرگاهها [بین افغانستان و پاکستان] تضمین کند.»
گاوتام موکوپادایا، سفیر سابق هند در افغانستان، همچنین گفت که مسدود بودن گذرگاههای پاکستان و افغانستان هر قدر شدیدتر و طولانیتر باشد، فرصت استراتژیک را در اختیار هند قرار میدهد.
موکوپادایا به دویچه وله گفت: «اگر مسیر جایگزین از طریق بندر چابهار بتواند عادیسازی شود و از نظر تجاری پایدار باشد، میتواند یک مسیر پایدار در برابر سیاستهای ترانزیتی غیرقابل پیشبینی پاکستان باشد.»
او تاکید کرد که اختلافات بین اسلامآباد و کابل «دریچهای برای هند ایجاد کرده است تا جایگاه خود را به عنوان دروازه اصلی تجارت افغانستان تثبیت کند.»
اما او افزود که «موفقیت به این بستگی دارد که آیا چابهار میتواند به اندازه کافی قابل اعتماد و سودآور باشد تا بر مرز زمینی سنتی غلبه کند.»
چالشها و عدم قطعیت
با این حال، شانتی ماریت دسوزا کارشناس امور افغانستان، خاطرنشان میکند که چابهار برای تبدیل شدن به مسیر جایگزین برای تجارت بیش از دو میلیارد دالری أفغانستان، باید به صورت گسترده از نظر لوژستیکی و تجهیزاتی ارتقا داده شود.
دسوزا که رئیس مرکز مطالعات استراتژیک مانترایا است، به دویچه وله گفت: «مهمترین نیازمندی، فعالسازی خطوط آهن، بهویژه در امتداد مسیر چابهار-زاهدان است. متاسفانه، چالشهای متعددی میتواند مانع این پیشرفت شود که مهمترین آنها تحریمهای ایالات متحده علیه ایران است.»
او افزود: «با توجه به این که معلوم نیست مسدود بودن تجارت [میان افغنستان و پاکستان] تا چه زمانی دوام میکند، رسیدگی به این مسائل لوژستیکی و سیستمی احتمالاً در کوتاهمدت تا میانمدت دشوار خواهد بود.»
ویدیو از آرشیف دویچه وله:
دسوزا با اشاره به تقویت روابط تجاری هند و افغانستان گفت که هند اکنون نفوذ درازمدت خود بر مناسبات تجاری با افغانستان را باید به شکلی تقویت کند که از خوداتکایی افغانستان حمایت شود.
او گفت: «هند از حسن نیت مردم افغانستان برخوردار است و روابط دوستانه فعلی آن با طالبان میتواند این روند را تسهیل کند و آن را در برابر تغییرات آینده در روابط پاکستان و افغانستان مقاومتر سازد.»
تعهد عملگرایانه
اگرچه دهلی نو رسماً رژیم طالبان را به رسمیت نشناخته است، اما دو طرف در ماههای اخیر، به دلیل فرصت پیش آمده در نتیجه اختلافات در روابط کابل و اسلامآباد، تعامل دوجانبه را عمیقتر کردهاند.
دسوزا معتقد است که اگر پاکستان گذرگاههای مرزی را باز کند، مسیرهای تجاری هند به افغانستان با رقابت بیشتری روبرو خواهند شد.
او گفت: «با این حال، با توجه به موارد گذشته استفاده پاکستان از بستن مرزها به عنوان یک سلاح استراتژیک برای گرفتن امتیاز از طالبان، افغانستان تمایل به ایجاد یک تغییر استراتژیک به سمت یک جایگزین قابل اعتمادتر و متنوعتر خواهد داشت.»
برای تحقق این امر، هند، ایران و افغانستان باید راهی برای کاهش تاثیر تحریمهای غرب بر تهران، که سازمان ملل متحد در ماه سپتمبر دوباره اعمال کرد، پیدا کنند.
در همین حال، ایران در بخشهای زیادی از تاریخ پس از سال ۱۹۷۹ خود تحت تحریمهای امریکا بوده است.
دسوزا گفت: «موفقیت در (برابر تحریمها) این مسیرهای جایگزین را به گزینهای دائمیتر و قابل اعتمادتر تبدیل میکند، نه فقط یک راه حل موقت.»
یوتیوب دویچه وله دری را ببینید
با این حال، تیسیایراگاوان، کمیسار عالی سابق هند در پاکستان، در مورد فرصت پیش روی هند در چابهار محتاطانه صحبت میکند. او به این نظر است که یک اختلال موقت در تجارت افغانستان و پاکستان نباید با یک تغییر ساختاری دائمی اشتباه گرفته شود.
راگاوان به دویچه وله گفت: «ما باید در باره اینکه اختلال تجارت پاکستان و افغانستان به طور خودکار فرصتهایی را برای ما برای صادرات به افغانستان از طریق ایران ایجاد میکند، محتاط باشیم.»
او توضیح داد: «به علاوه مسائلی مانند تحریمهای ایالات متحده [بر ایران]، محدودیتهای شدید زیرساختی وجود دارد که همگی در دهه گذشته صادرات هند به ایران را به شدت تحت فشار قرار دادهاند. این امر در مورد صادرات به افغانستان نیز صدق میکند.»
او افزود: «من فکر نمیکنم بنبست فعلی سالها ادامه یابد. اما در عین حال، فکر نمیکنم شاهد بهبود سریع در روزها یا هفتههای آینده باشیم.»