پس از سقوط پیهم ولسوالی‌ها و گسترش دامنه جنگ در بسیاری از ولایت‌های شمالی افغانستان، وزارت دفاع افغانستان روز یک شنبه با نشر تصاویری اعلام کرد که مردم در ولایت‌های پروان، تخار، بدخشان، جوزجان، بغلان، فاریاب، کندز، سرپل و بادغیس بسیج و مسلح شده اند تا با نیروهای امنیتی یکجا در نبرد با طالبان سهم بگیرند.

هنوز معلوم نیست که آیا حکومت برنامه مدونی برای مسلح سازی و تقویت خیزش‌های مردمی در برابر طالبان دارد یا به صورت موردی دست به این اقدام می‌زند.

بیشتر بخوانید: گزارش: مردم خواستار انحلال گروه های مسلح غیرقانونی اند

فواد امان، معاون سخنگوی وزارت دفاع افغانستان در پاسخ به سوال دویچه وله در این مورد جزئیات واضح نداد و تنها گفت: «مردم خودجوش آمده و سلاح گرفتند و در کنار نیروهای امنیتی و دفاعی در برابر طالبان می‌جنگند.»

این تصمیم با معرفی سرپرستان جدید وزارت‌های داخله و دفاع این کشور همزمان شده است. بسم‌الله محمدی به عنوان سرپرست وزارت دفاع معرفی شده است. او که در نخستین سخنان خود پس از معرفی‌اش به این مقام از مردم خواسته است در هر منطقه‌ای که هستند در کنار نیروهای امنیتی بسیج شوند و دولت آماده است تا تمامی امکانات و تسهیلات را در اختیار آنان قرار دهد.

بسیج مردمی؛ هم نیاز و هم خطر

وزارت دفاع افغانستان به این باور است که بسیج و مسلح سازی مردم در کنار نیروهای امنیتی در برابر طالبان در تامین امنیت تاثیر قابل ملاحظه‌ای دارد و نیروهای امنیتی این کشور به حمایت مردم نیاز دارند.

در حالی که روز یک شنبه پنج ولسوالی ولایت تخار همزمان به دست طالبان افتاد، وزارت دفاع امروز اعلام کرده است که نیروهای امنیتی به کمک نیروهای مردمی اداره ولسوالی‌های بنگی و خواجه غار این ولایت را پس گرفتند.

فواد امان می‌گوید: «در ولسوالی‌های خواجه غار و بنگی ولایت تخار ما پیشرفت داشتیم، آنجا نیروهای خیزش مردمی نیز در عملیات نظامی در کنار نیروهای امنیتی حضور داشتند و کمک چشمگیری در این عملیات داشتند.»

افزون بر ولایت‌های شمالی افغانستان، امروز دوشنبه وزارت دفاع تصاویری را نشر کرده و گفته است که شماری از باشندگان ولسوالی‌های ارغنداب و ژیری ولایت قندهار در جنوب افغانستان نیز برای حمایت نیروهای امنیتی سلاح برداشته اند.

شماری از آگاهان امور نظامی رجوع حکومت به مردم را برای دفاع از مناطق شان در برابر طالبان بیانگر آخرین تدبیر حکومت برای جلوگیری از پیشروی بیشتر طالبان می‌دانند. به گفته آنان ناتوانی در دفاع از اراضی، حکومت را وادار ساخته است تا از مردم کمک بگیرد.

با توجه به این که نیروهای خیزش مردمی از نظر جغرافیایی و سیاسی با مناطق شان بسیار به خوبی آگاهی و معلومات دارند و نسبت به نیروهای مسلح کم‌هزینه‌تر اند، تقویت این نیروها حامیانی دارد، اما کارشناسان از عواقب این کار هشدار می‌دهند.

اسدالله ندیم، یکی از آگاهان امور نظامی در افغانستان در این باره به دویچه وله می‌گوید: «بسیج مردمی در کوتاه مدت خوب است و مردم ممکن بتوانند از مناطق شان دفاع کنند. اما در آینده به یک معضله بزرگ مبدل می‌گردد و این یک اشتباه استراتژیک است که رهبری دولت مرتکب شده است.»

بیشتر بخوانید: سلاح‌های غیرقانونی؛ مایه بی‌ثباتی یا ضرورتی در مقابله با طالبان؟

این آگاه امور نظامی تاکید می‌ورزد که حکومت پیش از این که به مسلح سازی مردم اقدام کند باید برای تقویت نیروهای امنیتی تلاش می‌کرد و افراد شایسته را در رهبری این نهادها می‌گماشت.

پیش از این نیز مردم به نام «پولیس محلی» و یا «خیزش مردمی» در برابر طالبان تجهیز شده اند، اما نهادهای حقوق بشری از نقض حقوق بشر توسط این گروه‌ها شکایت کرده است. در مواردی بعداً حتی حکومت در مواجهه با این فرماندهان محلی قرار گرفته است.

 آگاهان امور نظامی به این نکته اشاره می‌کنند که پس از خروح قشون شوروی از افغانستان نیز حکومت آن زمان به رهبری نجیب الله برای تقویت قوای مسلح به بسیج مردم و قوماندان‌های مردمی رو آورد، اما سپس در مدیریت این بسیج‌های مردمی ناتوان شد و سر انجام سبب سقوط نظام گردید.

 ندیم در این باره می‌گوید: «این حرکت‌ها هم شبیه همان دوره است. چهره‌های با نفوذ، جنگ‌سالاران و رهبران تنظیم‌ها در راس این بسیج‌های مردمی اند و آنان بالاخره با استفاده از فرصت به نفع خود عمل می‌کنند نه به نفع نظام.» 

به همین خاطر، تحلیلگران سیاسی تاکید می‌کنند که بسیج مردمی باید در چوکات نیروهای امنیتی سازمان‌دهی شود تا از کنترول خارج نگردد.

نصرالله ستانکزی، استاد دانشگاه کابل در این باره به دویچه وله گفت: «دولت افغانستان اگر نیاز به چنین حرکت‌ها دارد، بهتر است که این بسیج‌ها را در چارچوب قوت‌های مسلح افغانستان به ویژه پولیس و یا اردو تنظیم کند. در غیر آن یک بحران جدید را خلق خواهد کرد.»

این کارشناس امور حقوقی و سیاسی به این باور است که این گونه حرکت‌ها سبب بروز اختلافات قومی در این کشور خواهد شد: «این خود بعداً زمینه بحران دیگر داخلی را  مساعد خواهد ساخت و خدای ناخواسته زمانی نرسد که منتج به جنگ داخلی و حتی جنگ ملک الطوایفی در کشور شود.»

احمد سعیدی، آگاه امور سیاسی به یک دشواری دیگر در بسیج‌سازی مردم برای دفاع از مناطق شان در برابر طالبان اشاره می‌کند: «بسیج‌های ملی مصرف دارند. آنان تجهزیات نظامی و غذا نیاز دارند که حکومت افغانستان توان این اکمالات را ندارد.»

این کارشناس امور سیاسی هشدار می‌دهد که اگر نیروهای بسیج مردمی اکمال نشوند، برای تامین مصارف خود دست به تاراج اموال مردم خواهند زد و یا به تمویل‌کنندگان بیرونی رجوع خواهند کرد.

سعیدی می‌گوید: «حکومت اگر بتواند آنان را در چوکات قوای مسلح بسیج کند، معاش و سلاح بدهد، کار نیکی است. اما اگر سرخود باشند، هم به اموال مردم دست درازی می‌کنند و هم دست شان به سوی کشور دیگری دراز می‌شود.»