این محرومیت در مناطق مختلف افغانستان متفاوت است. دربرخی ازولایات موانع کمتری دربرابر تعلیم وآموزش دختران وجود دارد اما در شماری از ولایت های دیگر شدیدترین محدودیت ها در برابر مکتب رفتن دختران وضع می شوند.

براساس اظهارات مسوولان در وزارت معارف افغانستان، دختران تا صنف های هفتم وهشتم درس می خوانند؛ اما زمانی که به سن بلوغ می رسند، خانواده ها به آن ها اجازه مکتب رفتن نمی دهند.´کبیر حقمل سخنگوی وزارت معارف می گوید در حال حاضر بیش از یک میلیون کودک از مکتب محروم اند که از این میان بیشتر آنها دختران هستند: «متاسفانه 1.3 میلیون طفل ما از مکتب دور و محروم مانده اند. در جامعه ایکه 1.3 میلیون طفل آن از مکتب محروم باشند، میتوان از بقای بیسوادی است و دوام این پدیده گفت».

موانع چند لایه

ناامنی عمده ترین دلیل محرومیت دختران از مکتب است؛ اما سنت ها و رسوم اجتماعی مانع قوی تر از ناامنی می باشد. زیرا رفتن دختران جوان به مکاتب «شرم» پنداشته می شود. بیشتر خانواده ها به دلیل همین رواج های دست و پاگیر به دختران شان اجازه مکتب رفتن نمی دهند. وزارت معارف افغانستان می گوید اگر حتا امنیت در روستاها تامین باشد و تمام زمینه ها برای مکتب رفتن دختران فراهم شوند، هیچ معلمی را در این روستاها نمی توان یافت که توانایی تدریس مضامین مکتب را داشته باشند:

این وزارت معاش بلندی را برای معلمینی اختصاص می دهد که حاضراند در مناطق دور افتاده و ناامن درس بدهند. اما سخنگوی این وزارت می گوید چالش ها در برابر تعلیم دختران، به این سادگی ها قابل حل نیست: «استخدام یک مشکل است اما موجودیت معلم، مشکل دیگر می باشد. در یک منطقه ای که سطح سواد در آن جا در حد صفر باشد، شما چگونه می توانید یک زن باسواد را پیدا کنید؟»

مسجد به جای مکتب

در دوره پنج ساله طالبان، این گروه دروازه های مکاتب دخترانه را بست و براساس برداشتی که آن ها از شریعت داشتند، مانع رفتن دختران به مکاتب می شدند. محدودیت طالبان در برابرزنان و دختران تنها در مکاتب محدود نبود، این گروه هرگونه کار زنان در بیرون از خانه را ممنوع کردند. برخی از معلمین در کابل و ولایات دیگر دردوره حاکمیت طالبان، مکاتب مخفی و زیرزمینی ایجاد کردند. دختران دراین مکتب ها به صورت مخفی و به دور ازدید طالبان درس می خواندند.

حالا وزارت معارف طرحی را روی دست گرفته تا دختران به جای مکتب ها در مساجد درس بخوانند. چنین طرحی می تواند از حساسیت ها و موانعی که در برابر تعلیم دختران وجود دارد، بکاهد. آقای حقمل می گوید: «اگر به مکتب منحیث "مکتب" اجازه نمی دهند، ما به علمای کرام گفته ایم که برای تدریس شاگردان در مساجد مصرف شان را می دهیم. ما بیشتر از ده هزار صنف های دهاتی داریم و به آن ها تمام امکانات را فراهم می کنیم.» حقمل می گوید فعال کردن صنوف روستا ها نیز بسیار دشوار است زیرا در این صنف ها ملاها و یا فارغان صنف های هفت و هشت درس می دهند که به هیچ وجه با معیارهای تدریس در مکتب برابر نیست.

در سیزده سال گذشته دروازه های مکاتب برروی کودکان افغان باز شدند. حکومت افغانستان و جامعه جهانی همواره از این موضوع به عنوان دست آورد بزرگ یاد می کند ولی در طول سیزده سال گذشته مخالفت با معارف ادامه یافت، شماری از مکتب ها آتش زده شدند و تعدادی از معلمان نیز جان شان را از دست دادند.

تاثیر افزایش ناامنی‌ها

در همین حال وزارت معارف از گسترش ناامنی ها نگران است. در سال 2014 دامنه جنگ ها در افغانستان گسترش یافت و بیش از 20 ولایت شاهد جنگ های جبهه ای طالبان بودند. مقام های وزارت معارف می گویند با افزایش ناامنی ها مکاتب نیز صدمه می بیند و این مقام ها می گویند در جریان سال 2014 ده ها مکتب با توقف مقطعی روبرو شدند و سیستم تعلیمی درمکاتب خساره مند گردید. با گسترش دامنه ناامنی ها، مکتب های بیشتری آتش زده می شوند و تهدیدها علیه معلمین و کارمندان معارف بیشتر می شوند.

آقای حقمل گفت: «به هر اندازه که ناامنی ها بیشتر می شود، مکاتب متضرر می شوند. ما مسدودیت های مقطعی در ولایت کندز داشتیم و شاگردان نمی توانستند دو تا سه هفته به مکتب بروند. در بعضی از ولسوالی های ننگرهار ده ها مکتب برای چند روز مسدود بودند.»

وزارت معارف از وزارت های امنیتی می خواهد تا برای تامین امنیت روستاها تلاش کنند، در غیر آن ناامنی ها سبب گسترش محرومیت شاگردان ازرفتن به مکاتب می شود.