زینب رضایی ۱۲ سال تمام در ادارات مختلف در افغانستان کار کرده و با تسلط دوباره طالبان بر افغانستان، مانند بسیاری زنان کارمند دیگر خانه‌نشین شده است. او حکایت دردناکی از زندگی در چهار دیواری خانه در زیر حاکمیت طالبان دارد. 

او که از فشارهای اقتصادی و روانی ناشی از بیکاری رنج می‌برد، تصریح می‌کند: «خانه‌نشینی مجبوریتی است که طالبان بر من تحمیل کرده اند.»

مرتبط: زنان افغان حتی در خیاطی لباس‌های شان با محدودیت مواجه اند

آمار مشخصی وجود ندارد که بعد از به قدرت رسیدن طالبان چه تعداد زنان کار شان را از دست داده اند، اما به جز بخش صحی و آموزشی، زنان از کار در تقریباً همه عرصه‌های دیگر منع شده اند. سازمان بین‌المللی کار گزارش داده بود که اشتغال زنان در ربع چهارم سال ۲۰۲۲ در مقایسه با ربع دوم سال ۲۰۲۱، ۲۵ درصد کاهش یافته است.

زینب وضع کنونی خود را چنین توضیح می‌دهد: «از وقتی بیکار شده ام فکر و ذکرم این است که چطور مخارج خانواده را تأمین کنم. این برای من خیلی آزار دهنده بوده و همه جنبه‌های زندگی‌ام را فلج کرده است.»

او توضیح می‌دهد که وقتی درآمد نباشد، فشارهای زندگی چند برابر می‌شود و حتی روابط و پیوندهای خانوادگی نیز آسیب می‌بیند: «با از دست دادن شغل روابط من با دوستانم نیز متأثر گردیده و دیگر دلخوشی‌های گذشته را ندارم.»

احساس بیهودگی

رضایی اضافه می‌کند: «من حدود ۱۲ سال در بیرون کار کردم و روحیه اجتماعی بالایی دارم. وقتی به یکبارگی در چهار دیواری خانه زندانی شده ام، احساس بیهودگی و پوچ بودن به من دست داده است.»

ناهید لودین، باشنده ولایت هرات که با تسلط طالبان هم وظیفه خود را از دست داده و هم تحصیلات‌اش نیمه تمام مانده است، روایت غم انگیزتری دارد.

لودین تنها نان‌آور خانواده خود بود و اکنون با فشارهای مالی و روانی زیادی مواجه است: «به این فکر می‌کنم که چطور و باید از کجا برای زندگی خود و اعضای فامیلم که چشم شان به طرف من است، منبع درآمدی پیدا کنم.»

این خبرنگار پیشین در افغانستان می‌افزاید: «وقتی وضعیت مالی خوب نباشد، خواه ناخواه بگومگوهای لفظی، عصبانیت و پرخاشگری در داخل خانواده ایجاد می‌شود. فشارهای مالی تاثیرات روحی-روانی زیادی را هم بر اعضای خانواده دارد.»

لودین در توصیف وضعیت خود می‌گوید: «فشارهای مالی به حدی بر من اثر گذاشته که خیلی وقت‌ها در صحبت کردن لکنت زبان پیدا می‌کنم. شما حالتی را تصور کنید که غذایی برای خوردن نباشد، یا مریض در خانه باشد و به خاطر نداشتن پول، هیچ کاری انجام داده نتوانید، چه درد و اندوه جانکاهی به سراسر وجود آدم مستولی می‌شود؟

مرتبط: بخش زنان سازمان ملل: تنها باتیم‌های مردانه در افغانستان کار نمی‌کنیم

فریبا عباسی، یکی دیگر از خبرنگاران پیشین افغانستان که مجبور است به خواهرش که در حمله تروریستی بر آموزشگاه کاج زخمی شده بود نیز رسیدگی کند، می‌گوید: «بدترین لحظات زندگی خود را سپری می‌کنم و نمی‌دانم چه سرنوشت و چه آینده‌ای در انتظارم است.»

فاطمه محمدی نیز تنها نان‌آور خانواده خود بود و برای این که خانواده‌اش گرسنه نماند، به زنان معترض پیوست تا برای حق کار و آموزش دادخواهی کند. او می‌گوید که از سوی طالبان بازداشت شد و پس از مدتی آزاد گردید.

وی می گوید: «وقتی من با آمدن طالبان شغل خود را از دست دادم، دیگر نان‌آوری نداریم. یکی از اعضای خانواده ما مریض است و من پولی برای تداوی او پیدا کرده نتوانستم. عامل تمام بدبختی‌هایی که خانواده ما با آن دست به گریبان شده، طالبان اند.»

او توضیح می‌دهد که نه تنها خودش، بلکه همه اعضای خانواده‌اش دچار تشویش، اضطراب و پریشان‌حالی هستند.

وضع محدودیت بر بانوان تنها خانم‌های شاغل را متأثر نکرده است و دانش‌آموزان دختر که از رفتن به دانشگاه‌ها و مکاتب باز مانده اند، هم حکایت‌های دردناکی دارند.

فاطمه فروتن که دو سال قبل از صنف دوازدهم فارغ گردید و علیرغم موفقیت در آزمون کانکور نتوانست به دانشگاه برود، احساس خود را چنین بیان می‌کند: «زمانی که از تحصیل محروم شدم، دو ماه گوشه‌نشینی اختیار کرده و به خودکشی فکر می‌کردم. تصور می‌کردم که تمام آرزوها و آزادی‌ام را از من گرفته اند و تحمل آن برایم بسیار سخت بود.»

چه باید کرد؟

به دلیل این وضعیت آشفته، رسانه‌های محلی افغانستان از رویدادهای فزاینده خودکشی در میان زنان گزارش می‌دهند. فعلاً اداره‌ای که برای زنان افغان دادخواهی کند فعالیت ندارد و به دست آوردن آمار از قضایای خودکشی و خشونت علیه زنان ممکن نیست.

سمیه بهبودی، روانشناس و استاد دانشگاه، ارائه راه‌حل برای کاهش فشارهای روانی بر زنان در شرایط کنونی را دشوار می‌داند. او توضیح می‌دهد که وقتی افکار و احساسات زنان آسیب می‌بیند، به آنان احترام گذاشته نمی‌شود و حقوق اولیه و اساسی شان سلب می‌گردد، بسیار طبیعی است که بانوان دچار اختلالات روحی-روانی می‌گردند.

مرتبط: گزارش: طالبان کارمندان زن ملل متحد را بازداشت و اذیت کردند

خانم بهبودی می‌افزاید که در میان زنان این مفکوره وجود دارد که «مقام‌های بلندپایه طالبان هر روز به این فکر می‌کنند که چه محدودیت جدیدی بر زنان اعمال کنند. همه حاکمیت گروه طالبان حول محدودسازی زنان شکل گرفته است.»

این روانشناس که سال‌های زیادی در افغانستان به عنوان مشاور روانی برای زنان کار کرده است، می‌گوید: «به عنوان یک روانشناس هر قدر فکر می‌کنم، هر قدر به کتاب‌ها رجوع می‌کنم، هر قدر نظریه‌ها و تیوری‌های روانشناسی را می‌خوانم، در مورد راه حل برای زنان افغانستان به بن بست می‌رسم.»

او به این نظر است که اگر زنان متاثر از این وضعیت امکانات دسترسی به خدمات روان‌شناسی داشته باشد، روان‌شناسان کار چندانی نمی‌توانند، چون ریشه مشکل سیاسی است. به گفته او «تا زمانی که این فشارها و ممنوعیت‌ها وجود دارد، و زنان جنس دوم، سوم و چهارم شناخته می‌شوند، از یک زن انتظار نداشته باشیم که حالش خوب باشد.»

او در مورد این که روان‌شناسان چه امکاناتی برای کمک به این زنان دارند، توضیح می‌دهد: «بعضی کلاس‌ها را ممکن برگزار کنیم و بگوییم که وضعیت خوب می‌شود، مثبت‌نگر باشید، نیمه پر گیلاس را ببینید و... اما مشکل این است که برای زنان افغانستان هیچ نیمه پری از گیلاس وجود ندارد. گیلاس خالی است متأسفانه.» 

او از پیامدهای این وضعیت برای نسل‌های آینده هشدار می‌دهد: «کافیست مادری دچار اختلالات روانی شود تا طفل وی نیز روانی متولد گردد و این چرخه از طریق وراثت ادامه می‌یابد.»

نقش مردان خانواده مهم است

این روان‌شناس به یک نکته کلیدی دیگر اشاره می‌کند که می‌تواند تاثیر مهمی بر بهبود وضعیت روانی زنان داشته باشد: رفتار مردان خانواده.

او از مردان می‌خواهد طوری رفتار کنند که زن خانواده فکر کند در تحمل این فشارها تنها نیست و حمایت مردان شان را با خود دارند: «مرد باید طوری رفتار کند که زن خانواده به این باور برسد که حداقل در داخل خانه طالب وجود ندارد و قوانین طالبانی حاکم نیست.»

فشارهای روانی بر زنان در جامعه افغانستان از گذشته نیز به دلیل فقر اقتصادی، پایین بودن سطح سواد، سنت‌های زن‌ستیزانه و خشونت‌های خانوادگی وجود داشته است که با تسلط دوباره طالبان این معضل تشدید گردیده است.

یادداشت: اگر از اختلالات شدید روانی رنج می‌برید یا افکار خودکشی در سر دارید، بی‌درنگ جویای کمک از افراد متخصص شوید. در برخی کشورها مراجع مشخصی در این زمینه کمک می‌کنند. در این وب‌سایت (befrienders.org)  می‌توانید معلوماتی راجع به محلاتی که کمک صحت روانی ارائه می‌کنند در برخی کشورها دریافت کنید.