عبدالرحيم يکي از باشندگان باميان مي گويد با انفجار مجسمه‌هاي بودا صداي مهيبي شهر باميان را تکان داد: «مجسمه را بسيار زياد سوراخ کرده بودند بسيار مواد بمب زياد جابجا کرده بودند و همه را يک بار شارت کردند که بسيار يک انفجار قوي و بزرگ برپا کرد و همه جا را تکان داد.»

ساکنان باميان مي‌گويند با صدور فرمان تخريب مجسمه‌هاي بودا توسط ملا عمر، جنگجويان طالبان از ولايات مختلف به باميان آمدند و به گفته عبدالستار از ساکنان مرکز باميان، طالبان براي اين‌که اجرو ثواب بدست آورند بر مجسمه‌ها شليک مي کردند: «روزي که بوداي باميان را انفجار دادند افراد طالبان افتخاري به سوي بودا فير مي کردند و براي اين که همه شان ثواب بدست آورند حتا با کلاشينکوف هم مي زدند.»

جشن نابودي فرهنگ

عبدالستار مي‌گويد طالباني که در تخريب بودا سهم داشتند آن روز را جشن گرفته بودند و به اين باور بودند که با سهم گيري در تخريب بودا از آتش دوزخ معاف مي شوند: «آن روز را جشن گرفته بودند از کل ولايات مثلي که فعلا هم از پاکستان مي آيند کليد بهشت را مي گيرند و خود را منفجر مي کنند آن روز هم مي گفتند هر کس که بت را بشکند از آتش دوزخ معاف مي شوند.»

عبدالرحيم مي‌گويد تخريب مجسمه‌هاي بودا حدود سه هفته دوام کرد و وقتي طالبان نتوانستند مجسمه‌ها را با شليک توپ و راکت تخريب کنند، زندانيان و مردم محل را به زور وادار مي کردند تا مواد منفجره را در بدنه بودا جاسازي کنند: «مردم را از قشلاق ها و اسيران را مي برد ريسمان به کمرشان مي بست و آنها را از سوراخ بالاي سر بت آويزان مي کردند تا بت را سوراخ کنند و مواد انفجاري جابجا کنند.»

اين دو شهروند بامياني مي‌گويند، شهرباميان و اطراف آن پس از تصرف طالبان به دليل هراسي که مردم از اين گروه داشتند، خالي از سکنه شده بود و اهالي باميان به دره‌ها و کوهپايه‌هايي که در دسترس طالبان نبود متواري شدند. عبدالرحيم مي گويد: «زمستان بود و برف زياد. ما درجاهايي که طالبان به دليل برف آمده نمي توانستند زندگي مي کرديم و روزانه در قله هاي کوه مي رفتيم. در باميان بجز اسيران هزاره که در مغاره هاي بودا زنداني بودند، کسي ديگر وجود نداشت.»

«جنايتي در حق تاريخ»

صديق الله توحيدي از روزنامه نگاران افغان تخريب مجسمه‌هاي بودا را جنايتي بزرگ عنوان مي کند: «يکي از جنايات بزرگي که طالبان در حق تاريخ و فرهنگ افغانستان مرتکب شدند همانا تخريب بوداي باميان بود و متاسفانه در اثر تحجر طالبان اين يادگار بزرگ تاريخي مردم افغانستان تخريب شد.»

حاج کاظم يزداني تاريخ‌نگار افغان مي‌گويد، همه‌ي کشورها با حفظ ميراث فرهنگي‌شان تمدن اجداد شان را براي جهان به نمايش مي گذارند، اما طالبان از روي جهالت اين آثار را تخريب کردند.

آقاي يزداني مي گويد مجسمه‌هاي بوداي باميان نمايانگر هنر، تمدن و پيشرفت نياکان سرزميني به نام افغانستان بود که بايد حفظ مي شدند و نسل‌هاي بعدي و همچنان جهانگردان از شاهکارهاي گذشت‌گان اين سر زمين آگاه مي شدند: «هرکشور کوشش مي کند که هنر گذشتگان خود را علم و تمدن آن هارا به و جهانيان نشان دهد ولي ما اين آثار را بدست خود تخريب مي کنيم اين جهالت محض است و تعصب محض.»

بازسازي؟

اما حال که ده سال از تخريب مجسمه‌‌هاي بودا مي‌گذرد حکومت افغانستان برنامه مشخصي براي بازسازي اين مجسمه‌ها ندارد.

عبدالخالق فراهي معين توريزم وزارت اطلاعات و فرهنگ مي‌گويد، تصميم بازسازي مجسمه‌هاي باميان مربوط به باستان‌شناسان افغان و جهان است: «اين که تا چه سر حد اين توته ها و پارچه ها باهم يکجا شود و چه شکلي بگيرد وظيفه باستان شناسان افغان و جهان است که بودا چه شکلي به خود بگيرد.»

اما آقاي توحيدي مي گويد حکومت تصميم دارد تا با طالبان مصالحه کند به اين دليل نمي خواهد با بازسازي اين مجسمه‌ها سبب رنجش خاطر رهبران طالبان شود: «عده اي هستند بخاطري که طالبان را تحريک نکنند و راه هاي دوستي و مصالحه را باز داشته باشند شايد علاقمند بازسازي بودا در باميان نباشند زيرا طالبان اين مجسمه هارا از بين بردند.»

اميد تازه

در همين حال دانشگاه مونش آلمان اخيرا گفته است که بازسازي مجسمه‌هاي بودا امکان دارد.

گروه تحقيقاتي دانشگاه مونشن گفته است که براي بازسازي تنديس بودا يک کارخانه کوچک در باميان ساخته شود يا اين که 1400 پارچه بجا مانده از پيکره بودا که حدود دو هزار تن وزن خواهد داشت، به آلمان انتقال داده شود.

آقاي فراهي مي‌گويد هنوز در رابطه به اين پيشنهاد دانشگاه مونشن تصميم نهايي گرفته نشده است: «پوهنتونهاي معتبر مانند مونشن آلمان علاقه گرفته اند تا اين را احيا نمايند. البته تحقيقات جريان دارد و اين گپ فاينل نشده است.»

امضاي تومار انترنتي

در همين حال ده‌ها تن از جوانان افغان و ساير کشورها با امضاي توماري در انترنت خواستار بازسازي مجسمه‌هاي بودا شده اند.

اين تومار طوري در انترنت تهيه شده که تمام آناني که به آثار تاريخي علاقمندند و دسترسي به انترنت دارند مي توانند آنرا امضا کنند.

يونس انتظار يک تن از جوانان افغان در رابطه به امضاي اين تومار چنين مي گويد: «حرکت مدني اي که در قسمت بازسازي بوداي باميان براه انداخته شده اين است که توماري تهيه شده و جوانان در آن امضا مي کنند تا دولت و نهادهاي دخيل در بازسازي بودا بيشتر به بازسازي بودا وادار سازند.»

ارزش تاريخي

حاج کاظم يزداني مي گويد، مجسمه‌هاي بودا توسط کوشاني‌ها در زماني ساخته شده که باميان معبر مهمي در مسير راه ابريشم بود، در آن زمان دين بودايي در افغانستان رواج يافت و باميان به يکي از مراکز مهم اين دين تبديل شد. يزداني مي گويد کاروان‌هاي تاجران آن دوران از شرق چين مي آمدند و با گذشتن از باميان اموال شان را حتا تا قلب اروپا مي رساندند.

آقاي يزداني مي گويد اولين بار سربازان لشکر اسلام زماني که باميان را تسخير کردند دست به تخريب بودا زدند و برخي از پادشاهان افغانستان نيز در تخريب اين مجسمه سهم شان را ادا کردند: «يکي در مرحله اي که تازه مسلمان ها تسلط پيدا کردند تا توانستند تخريب کردند.»

شکل مجسمه‌ها پيش از تخريب

آقاي يزداني مي گويد مجسمه‌هاي باميان در اوج شکوه شان لباس برتن داشتند و با جواهر گرانبها مزين شده بودند: «مجسمه ها در اوج شکوه شان لباس هايي از حرير سبز و سرخ برتن شان بود و جواهرات گران بهايي در گردن و گوشهاي شان بود.»

به گفته آقاي يزداني چشم‌هاي مجسمه‌ها از جواهر گرانبها ساخته شده بود و صورت آن توسط طلا پوشانده بود در تاريکي شب چشم هاي بودا از دور برق مي زد:«سفيدي چشم از صدف و سياهي چشم هم از جواهر بسيار گران بهايي ساخته شده بود و شب ها شمع روشن مي کردند و از دور شب ها برق مي زد و روشني داشت.»

در همين حال يونسکو يا سازمان فرهنگي ملل متحد گفته است که مخالف باز سازي مجسمه هاي بودا مي باشد. حکومت افغانستان نيز چنين موضعي دارد. فرانسسکو باندارين معاون مديرعمومي يونسکو گفته است که اين موسسه امکان بازسازي مجسمه بودا را توسط چندين تن از دانشمندان آلماني بررسي کرده است. او گفته است، تحقيقات انجام شده در مورد بازسازي مجسمه بودا « موضع ما را درمورد اينکه که بازسازي ( مجسمه بودا) غيرعملي است» تغيير نمي دهد. زيرا اين امر به طور غير ضروري منابع ما را به خرج مي رساند، اين درحالي است که اولويتهاي ديگري در دره باميان وجود دارند. طالبان درسال 2001 ميلادي اين مجسمه بودا را منفجر ساختند وادعا کردند که بت پرستي مخالف با اسلام است. اين عمل طالبان خشم وانزجار را عليه آنها درسطح جهاني برانگيخت .

حسين سيرت، کابل

ويراستار: مهرنوش انتظاري