وجود کوهها و دریای طغیانی در امتداد این مرز 1344 کیلومتری، گزمه در این مسیر را مشکل ساخته است. امنیت این مرز همچنان توسط ماموران آغشته به فساد گمرکها خرابتر شده است که به صورت مرتب انتقال مواد مخدر، سلاح و افراط گرایان به تاجیکستان و از آن طریق به آسیای میانه را نادیده میگیرند.

سفارت ایالات متحده امریکا در دوشنبه، پایتخت تاجیکستان، مناطق مرزی میان افغانستان و تاجیکستان را به عنوان «خط مقدم» تشریح کرده است و امام علی رحمان، رییس جمهور تاجیکستان از اتحادیه اروپا تقاضا کرده است که به کشورش در پاسبانی مرزی کمک کند.

چنانچه حوادث خشونتبار اخیر میان پاسبانان مرزی و قاچاقبران نشان میدهد، تامین امنیت مرزی برای این جمهوری پیشین اتحاد جماهیر شوروی کار دشواری است. تنها در ماه گذشته هشت قاچاقبر افغان زمانی کشته شدند که میخواستند از مرز عبور کنند و وارد تاجیکستان شوند.

در زمان اتحاد جماهیر شوروی سابق، این مرز توسط 40 هزار پاسبان محافظت میشد، اما بعد از این که اتحاد جماهیر شوروی از هم پاشید، این شمار به شکل قابل ملاحظهای کاهش یافت.

یک مقام بلندپایه سازمان امنیت و همکاری اروپا در شهر دوشنبه، به خبرگزاری آلمان گفت: «امروز فقط چهار هزار پاسبان در آنجا مستقر هستند که فقط دو هلیکوپتر در اختیار دارند».

برای تاجیکستان که 98 درصد جمعیتاش مسلمان هستند، تندروی اسلامی نیز خطری جدی پنداشته میشود. دیپلوماتهای غربی وضعیت این کشور را «بینهایت متزلزل» توصیف میکنند.

بعد از این که 25 زندانی به شمول شماری از شورشیان سال گذشته از زندانی در دوشنبه فرار کردند، حملات و زدوخوردها نیز افزایش یافته است. این زندانیان هنگام فرار پنج تن از پاسبانان زندان را نیز به قتل رسانده بودند.

در دهه 1990 تاجیکستان جنگ داخلی میان حکومت تحت حمایت مسکو و مخالفین اسلامگرا را تجربه کرده است. در این جنگ دهها هزار تن جان شان را از دست دادند. این جنگ در سال 1997 خاتمه یافت اما هنوز هم برخی از درگرفتن چنان جنگی در هراس هستند.

امام علی رحمان در یکی از اقدامهایش برای مبارزه با افراطگرایی، قانونی را توشیح کرده است که مانع رفتن افراد زیر هجده سال به مساجد و عبادتگاهها میشود و همچنان والدین را در نامگذاری کودکان شان با محدودیت مواجه میکند. آگاهان هشدار میدهند که این اقدامهای رییس جمهوری تاجیکستان نه تنها کارگشاه نیستند، بلکه برای پولیس مشکل خلق میکنند.

تصور میشود که افراطگرایان از وضعیت ناگوار اقتصادی این کشور نیز بهره میبرند. تاجیکستان منابع طبیعی ندارد و به دلیل میزان بالای بیکاری، بسیاری جوانان مجبور شده اند که مهاجرت پیشه کنند. روسیه به ویژه در مورد وضعیت متزلزل تاجیکستان که آن را حیات خلوت خود میداند، نگران است. بخش اعظم مواد مخدری که به تاجیکستان قاچاق میشود، سرانجام به روسیه میرسد.

مسکو هشدار داده است که معافیت ویزای خود با تاجیکستان را به تعویق درمیآورد. اما با وجود همه این نگرانیها، حکومت دوشنبه پیشنهاد روسیه برای پاسبانی مرز این کشور با افغانستان را رد کرده است.

حدود یک میلیون از شهروندان تاجیکستان اکنون در روسیه کار و زندگی میکنند که گفته میشود درآمد آنها یک سوم تولید ناخالص داخلی این کشور را تشکیل میدهد. محدودیت سفر تاجیکها به روسیه ممکن است تاثیرات ناگواری را بر اقتصاد داخلی تاجیکستان و هفت میلیون جمعیتاش به جا بگذارد.

اما تاجیکستان میخواهد نشان دهد که نه تنها وضعیت را در کنترول دارد، بلکه مبارزه این کشور علیه قاچاقبران مواد مخدر موفق است. مقامهای اداره مبارزه با مواد مخدر تاجیکستان گفته اند که 2.7 تن مواد مخدر در شش ماه نخست سال 2011 ضبط شده است. این رقم نسبت به مواد مخدر ضبط شده در دوره مشابه در سال گذشته، سه برابر افزایش را نشان میدهد.

سازمان امنیت و همکاری اروپا نیز به پیشرفتها در مبارزه با قاچاق مواد مخدر در تاجیکستان اشاره کرده است. یک مقام این سازمان گفته است: «در سال روان تااکنون سربازان مرزی 30 باند مواد مخدر را با 500 عضو آنها بازداشت کرده اند».

شرف فیض الله یف، معاون فرماندهی سربازان مرزی، از اتحادیه اروپا میخواهد که کمکهای تخنیکی و مالی را برای کشورش فراهم کند. تخمین شده است که مدرن ساختن تاسیسات و امکانات پاسبانی مرزی، در هر کیلومتر یک میلیون دالر هزینه برمیدارد. فیض الله یف میافزاید: «ما به کمکهای فوری ضرورت داریم، نه کمکهای ده ساله».

خبرگزاری آلمان/ عارف فرهمند

ویراستار: عاصف حسینی