تهاجم روسیه به اوکرایین نظم جیوپولیتیک جهان را تهدید می‌کند
۱۴۰۰ اسفند ۶, جمعه
کارشناسان امنیتی آلمان می‌گویند که حمله نظامی روسیه به اوکرایین نه تنها حق حاکمیت این کشور را تهدید می‌کند، بلکه تضعیف‌کننده کل نظم جیوپولیتیک جهان است. یوهانس فارویک، دانشمند علم سیاست در دانشگاه هاله آلمان به دویچه وله گفت: «امروز تقریباً همه چه متفاوت از دیروز است. ما دوباره در نوعی تقابل بلوک‌ها قرار داریم، تنها فرق در این است که مرزهای بلوک غرب در مقایسه با زمان جنگ سرد به سمت شرق انتقال داده شده است. صلح در اروپا به گذشته پیوسته است و اعتماد به روسیه کاملاً از بین رفته است. احیای اعتماد میان روسیه و غرب دهه‌ها وقت خواهد گرفت.»
تصمیم پوتین به فرستادن سربازان کشورش به یک کشور مستقل که بزرگ‌ترین تهاجم بعد از جنگ جهانی دوم است، به باور بسیاری‌ها یک مثال ترسناک برای موارد مشابه در آینده ایجاد می‌کند.
رافائل لوز، متخصص سیاست امنیتی در مرکز تحقیقاتی شورای روابط خارجی اروپا به دویچه وله گفت که ارزیابی پیامدهای طولانی‌مدت بحران کنونی دشوار است، اما «دست کم در بخش‌هایی از اروپا چنین به نظر می‌رسد که نظم پسا ۱۹۹۰ ویران شده است؛ عمدتاً برای کشورهای که در بین [این بحران] قرار دارند، کشورهایی که عضو ناتو و اتحادیه اروپا نیستند.»
این تحلیلگر می‌گوید که وضعیت امنیتی برای این کشورها تاریک‌تر به نظر می‌رسد: «ما ممکن است به وضعیتی برسیم که نواحی میانی مورد کشمکش قرار بگیرند، جایی که توانایی ناتو و اتحادیه اروپا برای محافظت از نفوذ شان مورد مشاجره قرار می‌گیرد.» این متخصص سیاست امنیتی علاوه می‌کند: «بیشتر دفاع از کشورهایی که قبلاً شامل این کلوب‌ها [ناتو و اتحادیه اروپا] هستند مطرح خواهد بود، به جای تلاش برای اتحاد و همکاری با کشورهایی که عضو نیستند.»
وابستگی به ایالات متحده امریکا
این وضعیت به این مفهوم خواهد بود که کشورهای اروپایی یک بار دیگر مانند زمان جنگ سرد برای تضمین امنیتی هرچه بیشتر به ایالات متحده امریکا وابسته خواهند شد و مرزهای قلمرو نفوذ روسیه نظامی‌سازی خواهد شد.
فارویک می‌گوید: «ما باید حالا کانسیپت قدیمی سیاست بازدارندگی در برابر روسیه را مجدداً فعال سازیم. به این مفهوم که ما باید حوزه شرقی ناتو را تقویت کنیم و از اقدامات تحذیری علیه پوتین استفاده کنیم. این واضح است که اوکرایین در عقب این مرز قرار دارد. حالا مساله روی حفاظت از اعضای ناتو، از رومانیا گرفته تا بلغاریا است؛ این کشورها به عنوان اعضای ناتو در وضعیت بهتری قرار دارند و می‌توانند در برابر تهاجم احتمالی روسیه مقاومت کنند.»
این وضعیت بیانگر عقبگرد دراماتیک نظم صلح‌آمیزی است که بسیاری‌ها پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی پیشین تصورش را می‌کردند، زمانی که ناتو و اتحادیه اروپا کشورهای جدیدی را به عضویت گرفتند و متعاقب آن کشورهایی در خارج از اتحادیه اروپا از طریق چهارچوب‌هایی مانند شبکه‌های انرژی به مشارکت با اتحادیه اروپا شروع کردند. رافائل لوز گفت: «حالا ما پس به وضعیتی کشانده شده ایم که اروپا و کشورهای عضو ناتو دیگر آماده تعامل با کشورهای بیشتری در شرق نیستند.»
دیدگاه پوتین
از نظر پوتین، با توجه به گسترش ناتو در سال‌های نخست فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی سابق و همچنین مداخله نظامی ایالات متحده امریکا در عراق و افغانستان، یورش نظامی بر اوکرایین کاملاً موجه است. لوز به دویچه وله گفت: «پوتین معتقد است که در تغییرمکان مرزها توسط قوا برحق است، به خاطری که از نظر او، ناتو نیز همین کار را کرده است. او باور دارد که ناتو از ضعف روسیه در سال‌های ۱۹۹۰ استفاده کرد تا مرزها را در یوگوسلاویای سابق دوباره ترسیم کند و کوزوو را از صربستان جدا کند.»
در عین زمان، غرب می‌تواند به چندین مورد نقض نظم بین‌المللی توسط روسیه در سال‌های اخیر اشاره کند، به شمول مداخله در کشورهایی مانند گرجستان که مسکو استقلال آبخازیا و اوستیای جنوبی را در سال ۲۰۰۸ به رسمیت شناخت، و همچنین در اوکرایین که روسیه شبه جزیره کریمیا را در سال ۲۰۱۴ به خود الحاق کرد. الحاق این شبه جزیره نقض‌کننده اعلامیه سال ۱۹۷۵ هلسینکی بود که به هدف تخطی‌ناپذیری مرزها تصویب شده بود. لوز می‌گوید: «این چیزی است که رهبران بعدی روسیه در مذاکرات روی آن اشتراک کرده و به آن موافقت کردند.»
تاثیرات بر سایر مناطق جهان
این خطر نیز وجود دارد که این اقدام روسیه بر آن مناطق بحرانی دیگر جهان که به توافقات شکننده و تضمین‌های امنیتی کشورهای دیگر وابسته اند، تاثیرات بی‌ثبات‌کننده داشته باشد.
این اقدام روسیه مثلاً برای ادعای مورد مشاجره چین در برابر تایوان چه مفهومی می‌تواند داشته باشد؟ لوز پاسخ می‌دهد: «من یافتن رابطه مستقیم میان اوکرایین و تایوان را مشکل می‌دانم. تعهد درازمدت امریکا در برابر تایوان وجود دارد. فکر می‌کنیم این اشتباه است که فرض شود چون ایالات متحده امریکا به حمایت از اوکرایین مداخله نظامی نکرده است، در مورد تایوان نیز کاری نخواهد کرد. اما البته که گرایش‌های درازمدت سیاسی [چین را] ترغیب خواهد کرد که اعتبار تضمین امنیتی ایالات متحده در برابر تایوان را دست کم آزمایش کند.»
اما وضعیت در سطح بزرگ‌تر نگران‌کننده باقی می‌ماند. لوز می‌گوید مداخله نظامی روسیه در اوکرایین این امکان را گشوده است که دیگر پیمان‌ها نیز به آزمون گرفته شوند و مسابقات تسلیحاتی جدید در منطقه شکل بگیرند.
بنیامین کنایت/ ع. ف.