سرباز زدن از ثبت نام کودکان و جوانان مهاجر یا پناهنده و جلوگیری از شرکت آنان در صنف های درسی در مکاتب ایران مشکلی کهنه در این کشور است. افغان های ساکن ایران با سهمی بیش از 80 درصد از جمعیت دانش آموزان غیرایرانی در مکاتب به شکل ویژه ای از این مشکلات متاثر هستند. اما در سال های اخیر در جریان هدفمند شدن یارانه ها و شرایط سخت اقتصادی ناشی از تحریم های امریکا واروپا در ارتباط با فعالیت های هسته ای ایران، فشار بر این قشر افزایش یافته است.

مریم، بانوی افغانی که سال هاست در مشهد زندگی می کند، در صحبت با دویچه وله گفت: "دو سال پیش یک پسر و دخترم مجبور به ترک تحصیل شدند. هزینه ثبت نام برای مان بسیار سنگین بود و از پس آن بر نمی آمدیم." اما این مادر افغان که خواسته نام حقیقی اش فاش نشود تنها مشتی است نشانۀ خروار. در گزارشی از خبرگزاری فارس نیوز هزینه ثبت نام در سال گذشته برای دوره ابتدایی 100،000 تومان، برای دوره راهنمایی 130،000 تومان و برای دوره دبیرستان و پیش دانشگاهی 150،000 تومان اعلام شده بود.(هر 3000 تومان تقریبا معادل یک دلار امریکایی است)

این مبلغ ممکن است در نگاه اول زیاد به نظر نرسد. اما عدم توانایی خانواده های پناه جو و مهاجر در پرداخت شهریه مکاتب علت اولیه چشم پوشی والدین از فرستادن کودکان به مدرسه بوده است. فاطمه، مادر افغان یک دانش آموز دوره ابتدایی گفت: " هزینه تحصیل کودکان به همراه هزینۀ کارت اقامت و یا تمدید پاسپورت برای خانواده هایی پرجمعیت و بدون منبع درآمدِ درست، مبلغ هنگفتی می شود." بسیاری از خانواده های افغان قادر به پرداخت این مبلغ نیستند.

مقرره به مکاتب ایران

اما در سال های اخیر در پی تلاش ها و انتقادات فعالان و سازمان های جامعه مدنی توجه بیشتری جلب این مشکل شده است. فاطمه اشرفی، مدیر عامل انجمن حمایت از زنان و کودکان پناهنده گفت: "تلاش های بی سابقۀ سازمان های غیردولتی و فعالان جامعه مدنی در اطلاع رسانی و انجام گفتگوهای فشرده با بخش های مختلف دولتی، از جمله سازمان آموزش و پرورش، در نهایت به صدور این مقرره ختم شد." او افزود دولت جدید هم نقش مهمی در ایجاد فضایی مناسب برای شنیدن حرف ها و مطالبات اجتماعی پناهندگان داشته است.

در مقرره ای که در تاریخ 30 سرطان ماه امسال از سوی خلیل الله بالو، قائم مقام وزیر در امور بین الملل و رئیس مرکز امور بین الملل مکاتب خارج از کشور، به اداره کل آموزش و پرورش استان تهران فرستاده شده، آمده است: مکاتب می بایست از دریافت هرگونه وجهی برای ثبت نام اتباع خارجی خودداری و تا تعیین تکلیف نهایی فقط به اخذ تعهد پرداخت از کسانی که واجد شرایط معافیت نیستند، اکتفا کنند.

قانونی و غیرقانونی

بر اساس آمار آژانس پناهندگان سازمان ملل متحد، ایران یکی از بزرگترین و قدیمی ترین گروه پناهندگان را دارد که افغان هستند. در اواخر دهه پنجاه هجری شمسی همزمان با حمله شوروی به افغانستان موج بزرگی از افغان ها به خاطر مشابهت های فرهنگی و زبان مشترک کشور همسایه خود ایران را برای مهاجرت برگزیدند.

تحولات سیاسی-اجتماعی در افغانستان طی سی سال گذشته از زمان قدرت گیری طالبان تا جنگ آمریکا علیه تروریسم در این کشور گروه های دیگری از مهاجران را راهی ایران کرد.

دولت ایران اتباع خارجی را به سه دسته: پناهندگان، مهاجران دارای کارت اقامت و مهاجران بدون مدارک اقامتی که غیرقانونی به شمار می روند، تقسیم کرده است. مقرره جدید تنها گروه اول و دوم را پوشش می دهد. بر اساس آمار آموزش و پرورش ایران در حال حاضر نزدیک به 327،000 دانش آموز خارجی در مکاتب ایران مشغول به تحصیل اند که حدود 310،000 نفرشان افغان اند. اما بر اساس آمار غیر رسمی ظاهرا به همین میزان هم دانش آموز "غیر قانونی" در ایران زندگی می کنند که حق تحصیل در مدارس را ندارند.

به گفته خانم اشرفی، به منظور حل این مشکل برای دورۀ کوتاهی کارت های آموزشی با اعتبار سه ساله برای کوکان مهاجران غیرقانونی صادر شد. اما این امکان دیگر وجود ندارد. خانم اشرفی افزود: "راه حل های ممکن برای این مسئله از سوی وزارت آموزش و پرورش در دست بررسی است." او از نتایج احتمالی این تحقیقات ابراز بی اطلاعی کرد.

راه حلی برای تنها بخشی از مشکل

اما مسائل اقتصادی تنها مانع موجود بر سر راه تحصیل دانش آموزان افغان در ایران نیست. برای مثال در برخی از مکاتب، مدیران شهریه بالاتری از آنچه از سوی وزارت آموزش و پرورش تعیین شده بود از دانش آموزان خارجی دریافت کرده اند. فاطمه، که تنها یک فرزندش به مکتب می رود به دویچه وله گفت: "پسر من درسش خوب است و نمرات بالایی دارد.به همین خاطر در هنگام ثبت نام کسی به پناهنده بودن و ایرانی نبودنش توجهی نمی کند." اما حتی پسر موفق فاطمه هم در دو سال گذشته باید تعهدنامه ای را امضا می کرد که در یکی از بندهای آن آمده: تحصیل دانش آموز در این مکتب دلیل بر اجازه یافتن به ادامه تحصیل در سطح دانشگاهی نیست. "پسرم بعد از امضای تعهدنامه می گفت من که نمی توانم ادامه تحصیل بدهم پس چه فایده که بروم و درس بخوانم؟"

مریم هم در جواب به پرسش دویچه وله درباره احتمال بازگشت فرزندانش به مکتب در شرایط جدید گفت که پسرش وارد بازار کار شده و دخترش هم که هنوز بیکار است احتمالا بعد از دو سال دوری از درس ومشق دیگر میلی به بازگشت به مکتب نخواهد داشت.