این جایزه که به نام اندره ساخاروف، دانشمند هسته یی شوروی مسما است، از سال 1998 به این سو از سوی پارلمان اتحادیه اروپا به کسانی داده می شود که برای آزادی فکر و حقوق بشر فعالیت می کنند. نلسون ماندلا نخستین رییس جمهور افریقای جنوبی و مخالف برجسته آپارتاید و اناتولی مارچینکو، نویسنده روسی برندگان نخست این جایزه بوده اند.

اتحادیه اروپا در گام نخست پنج تن از نامزدان این جایزه را انتخاب کرد و در مرحله بعدی شمار نامزدان را به سه تن کاهش داد. سرانجام روز جمعه (5 عقرب 1391/ 26 اکتوبر 2012) پارلمان اتحادیه اروپا اعلام کرد که جعفر پناهی، کارگردان سینما و نسرین ستوده، وکیل زندانیان سیاسی برندگان این جایزه شده اند و مبلغ 50 هزار یورو (64 هزار دالر امریکایی) به هر دوی آنها داده می شود.

گروه موسیقی اعتراضی «پوسی رایت» از روسیه و الیس بیالیاتسکی، فعال حقوق بشر از بلاروس نیز در فهرست نامزدان این جایزه شامل بودند. جوزف فرانسس که موسسه اش به قربانیان قانون ضد کفرگویی در پاکستان کمک کرده است، و ویکتوریا انگابر اموهوزا سیاست مدار محبوس اپوزیسیون رواندا نیز شامل فهرست نامزدان بودند.

جعفر پناهی و نسرین ستوده به دلیل کار شان در فضای پرتشنج ایران توجه ها را به خود جلب کرده اند. پناهی که کارگردان مشهور ایرانی است، در حال حاضر از فلمسازی منع شده و نیز به شش سال زندان محکوم شده است. پارلمان اروپا گفته است که جعفر پناهی به خاطر شجاعت اش در دفاع از آزادی های اساسی خود و دیگران برنده این جایزه شناخته شده است.

مارتین شولتس، رییس پارلمان اروپا با اعلام برندگان این جایزه گفت: «این جایزه یک پیام همبستگی و به رسمیت شناختن تلاش های مرد و زنی است که خود را در مقابل ترس و ارعاب خم نکرده اند، کسانی که تصمیم گرفته اند سرنوشت مردم خود را به دست خود رقم بزنند».

ماریاژه شاکه، نماینده لیبرال هالند در پارلمان اروپا که نسرین ستوده را برای کسب این جایزه نامزد کرده بود، گفت اعطای این جایزه به خانم ستوده باید توجه ها را به سرکوب فعالان حقوق بشر توسط مقام های ایرانی جلب کند.

او افزود: «برندگان این جایزه سمبول های حقیقی منازعه ای اند که مردم ایران هر روز با آن رو به رو می باشند. همه جمعیت این کشور سرکوب سیستماتیک، کاربرد خشونت و سانسور را حس می کنند. این جایزه حمایت از همه ایرانی هایی است که در مبارزه برای آزادی، عدالت و منزلت شان بهای گزافی پرداخته اند».

خانم ستوده در ماه سپتمبر سال 2010 میلادی به اتهام تبلیغ علیه نظام و اقدام علیه امنیت ملی بازداشت شد. او حالا در زندان به سر می برد و مقام های حکومت از دیدار فرزندان اش با او در زندان جلوگیری کرده اند. خانم ستوده در نامه ای از زندان به فرزندان اش نوشته است: «می دانم که شما به آب، غذا، خانه و خانواده ضرورت دارید، محبت و دیدار مادر تان ضرورت دارید». او به فرزندان اش نوشته است که اما شما به همین ترتیب به آزادی، امنیت اجتماعی، حاکمیت قانون و عدالت نیز ضرورت دارید.

جعفر پناهی به اتهام ساخت فلم های ضد جمهوری اسلامی ایران به شش سال حبس و 20 سال ممنوعیت در عرصه فلمسازی محکوم شده است. اما او فعلا در خارج از زندان به سر می برد. جعفر پناهی به عنوان یک کارگردان سینما جوایز دوربین طلایی جشنواره کن، شیر طلایی ونیز و خرس نقره ای جشنواره برلین را به دست آورده است.