جنگ اسرائیل و حماس: سیاست خارجی متوازن قطر نتیجه می‌دهد
۱۴۰۲ آذر ۲, پنجشنبه
اعلام «وقفه بشردوستانه» در جنگ میان اسرائیل و حماس در نوار غزه را می‌توان یک پیروزی برای قطر، کشور کوچکی در حوزه خلیج فارس، در نظر گرفت.
اوایل صبح روز چهارشنبه، وزارت خارجه قطر بیانیه‌ای در مورد وقفه چهار روزه در این جنگ منتشر کرد که براساس آن همه طرف‌ها به شمول ارتش اسرائیل، گروه شبه نظامی حماس و شاخه مسلح حزب‌الله لبنان، با توقف جنگ موافقت خواهند کرد.
صفحه اینستاگرام دویچه وله را دنبال کنید
این امر امکان آزادی ۵۰ گروگان توسط حماس در غزه را در بدل آزادی حدود ۱۵۰ زندانی فلسطینی از زندان‌های اسرائیل فراهم می‌کند و همچنین اجازه می‌دهد تا کمک‌های بشردوستانه به شدت مورد نیاز وارد نوار غزه شوند.
گروگان‌هایی که از سوی حماس آزاد می‌شوند شامل زنان و کودکان اند و فلسطینی‌هایی که قرار است از زندان اسرائیل آزاد شوند نیز بیشتر زنان و افراد پایین‌تر از ۱۸ سال هستند.
در هفتم اکتوبر، حماس که توسط ایالات متحده، اتحادیه اروپا و کشورهای دیگر یک سازمان تروریستی محسوب می‌شود، حمله‌ای را بر اسرائیل انجام داد که در آن حدود ۱۲۰۰ اسرائیلی و خارجی کشته شدند. این گروه شبه نظامی همچنین حدود ۲۴۰ نفر را گروگان گرفت و به غزه انتقال داد. پس از آن حمله، اسرائیل این منطقه را که حدود ۳۶۰ کیلومتر مربع مساحت دارد بمباران کرده و از ورود آب، غذا، سوخت و دارو به این منطقه جلوگیری کرده است.
به گفته وزارت صحت تحت کنترول حماس در غزه، در شش هفته گذشته بیش از ۱۳ هزار نفر در غزه کشته شده اند.
مذاکرات در مورد گروگان‌ها از هفته‌ها بدینسو ادامه دارد. براساس گزارش‌ها در یک مرحله حکومت اسرائیل پیشنهاد مشابهی را رد کرده بود تا حمله زمینی خود به غزه را به پیش ببرد. با این حال فشار از سوی جامعه بین‌المللی، ایالات متحده امریکا که متحد اصلی اسرائیل است، و خانواده‌های گروگان‌ها که از حکومت خواسته تا بر آزادی اقارب شان تمرکز کند، افزایش یافته است.
مصر که در سال ۱۹۷۹ با اسرائیل قراداد صلح امضا کرد و با اسرائیل و غزه هم مرز است، نیز به مذاکرات کمک می‌کند، اما این قطر است که مذاکرات را رهبری می‌کند.
پس از اعلام قطر، جو بایدن رئیس جمهور ایالات متحده و انتونی بلینکن وزیر خارجه این کشور پیام‌هایی را در شبکه اجتماعی ایکس نوشتند و از مصر و قطر برای «مشارکت حیاتی» در مذاکرات تشکر کردند.
پیش از این حتی تزاچی هانگبی مشاور امنیت ملی اسرائیل نقش قطر را ستود و در شبکه‌های اجتماعی نوشت: «تلاش‌های دیپلماتیک قطر در حال حاضر حیاتی است.»
اما همه از این کشور خلیج چندان راضی نیستند. بعضی از تحلیلگران گفتند که مذاکره کنندگان باید بیشتر تلاش می‌کردند تا زمینه آزادی گروگان‌های بیشتری فراهم می‌شد. برخی دیگر استدلال کردند از آنجایی که قطر از سال ۲۰۲۱ به بعد میزبان رهبری سیاسی حماس است، به نحوی در حملات حماس شریک بوده است.
قطر همواره گفته است که از «داعیه فلسطینی‌ها» حمایت می‌کند.
طناب محکم سیاست خارجی
کارشناسان موافقند که قطر در سیاست خارجی در یک خط ظریف راه می‌رود، نقش «سویس خاور میانه» را بازی می‌کند و دروازه‌ها را بر روی همه باز نگهمیدارد.
گیدو اشتاینبرگ، یکی از همکاران ارشد انستیتوت امور بین‌المللی و امنیتی آلمان به دویچه وله گفت: «نقش قطر به ویژه حساس است، زیرا این امارت بیش از دو دهه به میانجیگری تکیه زده است.»
قطر در گذشته به عنوان میانجی بین جامعه بین‌المللی و طالبان افغانستان (که در دوحه دفتر سیاسی دارند)، بین ایالات متحده و ایران و حتی روسیه و اوکرایین عمل کرده است. این کشور همچنین میزبان میدان هوایی العدید، بزرگترین پایگاه نظامی ایالات متحده در خاورمیانه است که نقش مهمی در پروسه تخلیه از افغانستان در سال ۲۰۲۱ بازی کرد. این سبب شد تا قطر به عنوان «متحد بزرگ غیرعضو ناتو» محسوب شود.
این کشور همچنین پیش از این میان اسرائیل و حماس میانجیگری کرده بود، مانند جنگ اسرائیل و غزه در سال ۲۰۱۴. قطر روابط خود را با اسرائیل در سال ۲۰۰۹ به تعلیق درآورد، اما در پشت پرده ظاهراً روابط خود را حفظ کرده است. در سال ۱۹۹۶ زمانی که کشورهای منطقه به شدت مخالف هرگونه رابطه با اسرائیل بودند، قطر به اسرائیل اجازه داد تا یک نمایندگی تجارتی در دوحه باز کند.
صنم وکیل، مدیر برنامه خاور میانه و شمال افریقا در مرکز تحقیقاتی «چتم هاوس» در بریتانیا ماه گذشته به دویچه وله گفت: «قطر از مدت‌ها پیش روابط عملگرایانه‌ای داشته است که در آن از انگیزه‌های مالی برای مدیریت و کاهش تنش‌ها بین اسرائیل و حماس استفاده کرده است.» وکیل قطر را به عنوان «واسطه بی‌طرف برای تامین امنیت گروگان‌ها و یافتن نکات ورودی برای کاهش تنش و محافظت از مردم در محل منازعه با بدتر شدن وضعیت بشری» می‌بیند.
جوئل سایمون، روزنامه نگار امریکایی و نویسنده کتاب «ما می‌خواهیم مذاکره کنیم: دنیای مخفی آدم ربایی، گروگان‌ها و باج‌خواهی» هفته گذشته در مجله هفته وار نیویورکر نوشت: «اگرچه مقامات قطر می‌گویند که آن‌ها براساس اصول انسانی و تمایل به کاهش منازعه و بهبود ثبات عمل می‌کنند اما به وضوع از اهرم‌های خود برای بدست آوردن نفوذ و تبارز یافتن استفاده کرده اند، موضوعی که به عقیده آن‌ها امنیت شان را در یک منطقه ناآرام افزایش می‌دهد.» او نتیجه گیری کرد که بازی با هر دو طرف، قطر را به یک متحد ارزشمند تبدیل می‌کند و قطر این را می‌داند.
خرج کننده بزرگ در غزه
در گذشته نزدیک، قطر حدود ۳۰ میلیون دالر در ماه برای غزه مصرف می‌کرد، اما بحث‌هایی که در باره این پول وجود دارد، نمونه دیگری از نقش قطر در مورد فلسطینی‌ها و حماس است.
برخی خاطرنشان کرده اند که پول قطر به شاخه نظامی حماس کمک می‌کند و این گروه از آن برای اهداف شوم استفاده می‌شد. حماس از سال ۲۰۰۷ بر نوار غزه حاکمیت دارد و همچنین پول‌های پرداخت شده به اداره ملکی غزه را مدیریت می‌کند.
یک مقام حکومتی قطر ماه گذشته به خبرگزاری رویترز گفت که پول نقد آن برای خانواده‌های نیازمند و کارمندان ملکی از جمله داکتران و معلمان در منطقه فقیرنشین مصرف می‌شود. سازمان ملل می‌گوید ۸۰ درصد ساکنان نوار غزه حتی قبل از بحران کنونی به کمک‌های بین المللی وابسته بودند، زیرا دوسال پس از خروج اسرائیل از این منطقه، حماس در ۲۰۰۷ بر نوار غزه حاکم شد و اسرائیل آن را محاصره کرد.
این مقام قطری به رویترز توضیح داد که پول قطر در واقع از طریق اسرائیل وارد این منطقه می‌شود. آن‌ها گفتند که این پول به صورت الکترونیکی به اسرائیل منتقل می‌شود و سپس آن را به مقامات غزه که توسط حماس اداره می‌شود، منتقل می‌کند و همه پرداخت‌ها «کاملاً با اسرائیل، ملل متحد و ایالات متحده هماهنگ» می‌شود.
مقامات امریکایی خاطرنشان می‌کنند که سیستم جمع آوری کمک‌های مالی حماس گسترده، متنوع و پیچیده است. آن‌ها خاطرنشان کرده اند که برخی از پول‌ها از جمله پولی که از قطر می‌آید، احتمالاً به صورت غیرقانونی استفاده می‌شوند، مانند کمک‌های مالی دیگر، به شمول پولی که از سوی ایران داده می‌شود که نقش بزرگی در حمایت از حماس دارد. برای مثال، پس از حمله هفتم اکتوبر، ایالات متحده نهادهای دیگری را که به حمایت مالی از حماس مرتبط است تحریم کرد، به شمول یک واسطه در قطر و دیگران در سودان، ترکیه و الجزایر.
آیا حالا نقش قطر تغییر خواهد کرد؟
با وجود موفقیت قطر در این دور مذاکرات، به نظر می‌رسد یکی از نتایج مناقشه کنونی توافق بین قطر و ایالات متحده باشد که این کشور خلیج، از کاهش منازعه کنونی، از حماس بیشتر فاصله بگیرد.
بیش از ۱۰۰ سیاست مدار امریکایی در اواسط ماه اکتوبر خواستار این شدند که قطر مقامات حماس را از این کشور اخراج کند. در نامه‌ای خطاب به رئیس جمهور امریکا آمده است: «ارتباطات این کشور با حماس غیرقابل قبول است.»
در عین زمان، رهبری قطر گفته است که فکر می‌کند دیپلوماسی بیشتر پاسخی برای صلح است.
هاگ لووات، یکی از تحلیلگران ارشد در شورای روابط خارجی اتحادیه اروپا تایید کرد: «توافق حاصل شده از مذاکرات قطر بین اسرائیل و حماس، اولین دست‌آورد مهم دیپلماتیک پس از آغاز جنگ است.» او در یک بیانیه به دویچه وله این توافق را فرصتی برای مذاکرات بیشتر به هدف دستیابی به آتش‌بس عنوان کرد.
صفحه یوتیوب دویچه وله دری تماشا کنید!
اما همانگونه که دیگران اشاره کرده اند اگر قطر به طور کلی مقامات حماس را اخراج کند، رهبران این گروه شبه نظامی به کشورهایی خواهند رفت که کمتر متمایل به کمک باشند.
پیش از ۲۰۱۲، رهبری سیاسی حماس در سوریه مستقر بود.