نثار علی خان، وزیر داخله پاکستان روز چهارشنبه هفته پیش به خبرنگاران گفت که جنگجویان مرتبط با کشتار 50 شیعه اسماعیلی و صبین محمود فعال مدنی، دستگیر شده اند و اکنون در بازداشت به سر می برند.

مردان مسلح تقریبا دو هفته پیش (13 می) به یک موتر حامل شیعیان اسماعیلی در شهر کراچی پاکستان آتش گشودند و 50 تن را به قتل رساندند. این حمله بزرگترین حمله به اقلیت شیعه پس از حمله 30 جنوری بود. در ماه جنوری یک مهاجم انتحاری به یک مسجد شیعیان در ولسوالی "شکارپور" حمله کرد و 61 تن را به قتل رساند.

یک ماه پیش نیز، خانم صبین محمود در شهر کراچی توسط افراد ناشناس به ضرب گلوله کشته شد. او پس از ترتیب یک سمینار در مورد بحران بلوچستان راهی خانه اش بود که مورد حمله قرار گرفت.

مقامات پاکستان می گویند که دستگیرشدگان به چندین جرم دیگر از جمله حمله نارنجکی به مکاتب و نیروهای امنیتی، و حمله به معلم امریکایی اعتراف کرده اند.

تاکنون روشن نیست که آیا این مردان متعلق به کدام گروه اسلامگرا هستند یا خیر، اما مقامات امنیتی گفته اند که حداقل یکی از آنها با ایمن الظواهری، رهبر القاعده در تماس بوده است. اما آنچه بیشتر باعث نگرانی می شود این است که بسیاری از این مظنونان تحصیلکرده هستند و در دانشگاه در رشته هایی مانند انجنیری، مدیریت و مطالعات اسلامی تحصیل کرده اند.

این مظنونان که هستند؟

قیم علی شاه، وزیر داخله ایالت سند روز 21 می، مشخصات دستگیر شدگان را در یک کنفرانس خبری افشا کرد. او گفت که تحریر حسین مینهس، طراح اصلی حملات بر پیروان اسماعیلیه، یک تروریست آموزش دیده و متخصص ساخت بمب است. به گفته علی شاه، این فرد شخصا با بن لادن رهبر پیشین القاعده و الظواهری دیدار کرده است.

سعد عزیز که به قتل خانم محمود اعتراف کرده، از "انستیتوت مدیریت تجاری"، یکی از دانشگاه های معتبر پاکستان سند تحصیلی دارد. او از سال 2009 تاکنون مشغول فعالیت های تروریستی بوده است.

فرد دیگر، محمد اظفر عشرت نام دارد که یک انجنیر است. حفیظ ناصر نیز از دانشگاه کراچی ماستری مطالعات اسلامی دارد. او مردم را به "جهاد" تشویق می کرده است.

جهادگرایی شهری

جهادگرایان در پاکستان غالبا با سازمان هایی مانند "تحریک طالبان پاکستان" در ارتباط هستند. بسیاری از مردم در غرب این کشور به این باورند که شاگردان کم بضاعت مدرسه های دینی، به ویژه در مناطق قبایلی هم مرز با افغانستان عامل شورش و خشونت در پاکستان هستند. درست است که طالبان و دیگر گروه های اسلامگرا ریشه در مناطق قبایلی دارند؛ اما پدیده "جهادگرایی شهری" در پاکستان کاملا نو است؛ دید ای که شدیدا مورد توجه قرار گرفته است.

اسد بات، معاون کمیسیون حقوق بشر پاکستان به دویچه وله گفت: «اسلام سیاسی بیشتر یک پدیده شهری است و ما نمی توانیم از این مسئله چشمپوشی کنیم؛ در حالی که بنیادگرایی در پاکستان در حال رشد است».

بات همچنان افزود: «غرب فقط به مدرسه های دینی تمرکز کرده است اما آنچه که به همین اندازه مهم است تا بررسی شود مضمون های درسی در موسسات تحصیلی پاکستان است که خوراک فکری جهادگرایی را تهیه می کنند و خشونت را ترویج می دهند».

به گفته این فعال پاکستانی، "رشد بنیادگرایی و عدم رواداری تنها به فقر ارتباط ندارد؛ وگرنه ما شاهد آدم های شهرنشین نبودیم که به صف جهادگرایان تندرو و پان اسلامیسم می پیوندند».

تنویر احمد، دانشجویی در دانشگاه کراچی با تحلیل بات موافق است. او می گوید: «هیچ جایی برای ایده های لیبرال در دانشگاه ما وجود ندارد. مقامات دانشگاه اجازه مخالفت نمی دهند. یک مثال روشن این که یک مجمع سکولار از دانشجویان و اساتید اوایل این ماه می خواستند سمیناری درباره بلوچستان و قتل خانم محمود در دانشگاه برپا کنند، اما مقامات اجازه ندادند». احمد گفت که این سمینار سرانجام خارج از دانشگاه در محیط باز برگزار شد.

بحران هویت، اسلام و اسلام سیاسی

بات معتقد است که جوانانی مانند سعد عزیز از بحران هویت رنج می برند و می خواهند این خلاء را با ایدئولوژی اسلامی پر کنند.

بات می گوید: «آنها به خاورمیانه نگاه می کنند. آنها در باره سیاست امریکا در جهان حرف می زنند، در باره جنگ در کشورهای اسلامی. آنها واقعا در جستجوی هویت خود هستند». این تحلیلگر پاکستانی در ادامه می افزاید که دولت پاکستان عمدا کوشش می کند تا یک "هویت عربی" را برای شهروندانش بسازد و آنها را به تاریخ کشورهای عربی وصل کند. به این ترتیب، همزمان آنها را از ریشه های هندی شان جدا می کند تا منافع استراتژیک منطقه ای خود را تحکیم بخشد.

احمد همچنان می گوید: «من نمی دانم که در مدرسه های دینی چه درس می دهند؛ اما می توانم بگویم که آنچه در دانشگاه ها تدریس می شود می تواند هر کسی را مجبور کند تا یک جنگجوی جهادگرا شود».

در همین حال، عده ای به این باورند که اسلام سیاسی یک پدیده جهانی است و کسانی که در کشورشان بنیادگرا می شوند انگیزه خود را از رهبران فاسد و ناکارآمدی دولت ها می گیرند. آنان می گویند که مسلمانان پاکستان به ویژه جوانان نه تنها در باره آسیب پذیری جهانی اسلام، بلکه درباره نبود رهبری کارآمد در کشورشان "بی نهایت حساس" هستند.

علی حسن، نویسنده پاکستانی به دویچه وله گفت: «اسلام در حال حاضر در نقطه خاصی از شکنندگی قرار دارد. اسلام پاکستانی نگرانی و اضطراب ساختگی بیشتری را در مقایسه با دیگر کشورهای مسلمان تجربه می کند؛ آن هم به خاطر مسئله ملی آن». او در ادامه توضیح داد که اگر به این "نگرانی ها" – از قبیل بیکاری، فساد شایع، ناکارآمدی نظام اقتصادی و غیره- از سوی حکومت پاسخ داده نشود، جوانان برای یافتن پاسخ به سوی دکترین بنیادگرایی می روند.

دولت با زور نمی تواند بر تروریسم پیروز شود بلکه تحصیلات سکولار و تغییر مضمون های درسی در مقابل ایدئولوژی اسلامی می تواند نقش مهمی در این زمینه بازی کند.