از منظر نظامی گروه خودخوانده "دولت اسلامی" شکست خورده است. این گروه تروریستی سلفی زمانی که در اوج قدرت خود قرار داشت، مساحتی به بزرگی بریتانیا را در سوریه و عراق تحت کنترولش داشت. ابوبکر البغدادی با اعلام "خلافت" خودخوانده اش توانست جنگجویانی را از سراسر جهان جذب کند. براساس آمار اداره حراست از قانون اساسی یا استخبارات داخلی آلمان، بیش از یک هزار اسلامگرا به مناطق داعش رفتند. احمد منصور که در عرصه روان درمانی و افراطی زدایی مسلمانان کار می کند، به این باور است که شمار این افراد حتی دو برابر از این است.

اطلاعاتی در مورد ۱۵۰ تن از شهروندان آلمانی نیز در دسترس است که به این مناطق کشته شده اند. ۳۰۰ تن از آنان نیز دوباره به آلمان برگشته اند. برآورد می شود که در آینده جنگجویان بیشتر آلمانی داعش به آلمان بازخواهند گشت، چون یا از اسارت آزاد می گردند و یا زمینه فرار شان فراهم می شود.

در مورد کسانی که تاکنون برگشته اند، اداره های آلمانی اطلاعات دقیقی ارائه نکرده اند که آیا در نبرد مستقیما اشتراک داشته اند یا خیر. علیه ده ها تن از داعشی های آلمانی بازگشت کننده از سوی سارنوالی عالی فدرال اقامه دعوا شده است.

در نوردراین وستفالن که پرجمعیت ترین ایالت آلمان است، حلقات سلفی های افراطی نیز بزرگتر است. شمار این افراد حدود سه هزار نفر تخمین زده می شود که از میان آنان ۸۰۰ تن شان آماده به اعمال خشونت ارزیابی شده اند. براساس آمار ارائه شده از سوی استخبارات داخلی نوردراین وستفالن، تنها از این ایالت ۲۵۰ تن به داعش یا "دولت اسلامی" پیوسته اند.

اما نکته قابل تامل این است که بیش از یک چهارم این افراد زنان بوده اند. زنان در میان حلقات اسلامگرایان سلفی نقشی رو به رشد دارند. آنها شبکه سازی می کنند، تبلغ می کنند و مفکوره سلفیسم را به کودکان منتقل می کنند.

 بورکهارد فرایر، رئیس اداره حراست از قانون اساسی یا استخبارات داخلی ایالت نوردراین وستفالن در مصاحبه ای با دویچه وله توضیح می دهد که چرا نگرانی از به میان آمدن نسلی جدید از سلفی ها وجود دارد. 

دویچه وله: آقای فرایر، شما خطر از جانب بازگشت کنندگان اسلام گرا را چگونه ارزیابی می کنید؟

بورکهارد فرایر: خطر بازگشت کنندگان داعشی بالاست. یکی از دلایل این است که بسیاری از آنان تجربه جنگی دارند. آنها به شدت افراطی شده اند و چیزهایی مثل شبکه سازی در خارج از آلمان و سرپرستی از آن را آموخته اند. برخی از آنان وحشتزده اند و برخی حتی سرخورده هستند. اما بیشتر آنان همانند گذشته به شدت عقیده مند هستند و در شبکه حضور دارند. در مواردی که باز کردن دوسیه جرمی و حکم بازداشت شان ممکن نیست، اکثرا بازگشت کنندگان دوباره در صحنه حاضر می شوند. اینجاست که آنان به عنوان الگو و حتی قهرمان معرفی می گردند.

 دویچه وله: در میان بازگشت کنندگان شمار زیادی زنان هم هستند، بخشی هم کودکان اند. جامعه باید با اینها چطور رفتار کند؟

بورکهارد فرایر: بازگشت زنان و کودکان یک چالش خاص است. از آغاز سال ۲۰۱۸ تاکنون نسبت به مردان، زنان زیادی با کودکان شان بازمی گردند؛ چراکه مردان شان یا کشته و یا دستگیر شده اند و یا هم هنوز در آخرین مناطق داعش خودشان را پنهان کرده اند. بسیاری از زنان بازگشته از مفکوره داعشی زیاد نمی دانند و از در بند بودن و شرایط بد بهداشتی خسته شده بودند.

همچنان بخشی بزرک از این زنان نیز همانند مردان بازگشت کننده به همان محیط سلفی سابق شان برمی گردند.  اینجاست که ما خطر را حس می کنیم. ترس این است که این زنان همانند گذشته کودکان شان را بسیار افراط گرا و بنیادگرا تربیت کنند. این زنان کودکان شان را به کودکستان نمی فرستند و به جای آموزش اعداد و حروف به آنان اسباب بازی های جنگی می دهند. این کودکان نیز صحنه های جنگی را در بازی تمثیل می کنند.

اینجاست که از دید ما یک نسل جدید سلفی ها رشد می کند. همچنان زنان بازگشته داعشی نیز همانند مردان شان به عنوان الگوی یک زن نمونه خودشان را نشان می دهند. به همین دلیل است که اداره های امنیتی در ارتباط بسیار نزدیک به اداره های کودکان، جوانان و خانواده توضیح می دهند که: سلفیسم چیست؟ چه کسانی برمی گردند؟ باید از این کودکان و خانواده ها به صورت ویژه مراقبت شود.

 دویچه وله: کدام گروه های مردمی بیشتر خود را مخاطب مفکوره سلفیسم احساس می کنند؟

 بورکهارد فرایر: اگر ما نگاهی به وضع اندازیم، افراد رهبری کننده کاریزماتیک و تاثیرگذاری به نظر می رسند که نه تنها به خاطر اعتقادات عمیق دینی بلکه به خاطر عقیده های افراط گرایانه نه تنها سلفیسم را تبلیغ می کنند، بلکه علیه ساختار دولتی و براندازی آن نیز تبلغ می نمایند. آنها برای برداشتن قانون اساسی و نظم اجتماعی جدید و ایجاد یک نظام اجتماعی سلفیستی تبلیغ می کنند.

 در میان افراد رهبری کننده آنان، بسیاری از کسانی هم هستند که به خاطر اعتقادات دینی این کار را نمی کنند. آنها به دنبال شهرت، پذیرش و استقبال اجتماعی، بیرون شدن از سردرگمی و احساس تعلق به یک گروه این کار را می کنند. در سلفیسم یک عقیده سیاه و سفید وجود دارد که به شدت قطبی می سازد. سلفیسم تصویری ساده از جهان با قوانینی واضح و هدفی مشخص ارائه می کند؛ چیزی که افراد در آن سریعاً احساس تعلق کرده و به زودی مسیری برای زندگی شان می یابند. این مخصوصا برای انسان های جوانی که سرخورده هستند و فکر می کنند در جامعه نمی توانند برای خودشان جای پایی بیابند، اغواکننده است.

ما این را در میان مهاجران نیز می بینیم که از فرهنگی دیگر می آیند. یعنی قبل از این که واقعا در جامعه ادغام شوند، به سادگی تاثیرپذیر هستند. همچنان به خاطر اینکه آنان سلفیسم و افراط گرایی دینی را اصلا به عنوان یک خطر نمی بینند. اینجاست که باید از جامعه خواسته شود که مهاجران را کمک کنند تا به دام سلفیسم نلغزند؛ بلکه به جایش در مسیر دموکراسی قرار گیرند. این کار پرهزینه است و وقت زیادی نیز می خواهد؛ اما بسیار مهم است.

دویچه وله: اگر کسی بخواهد از سلفیسم بیرون شود، چقدر دشوار است؟

بروکهارد فرایر: ما به سلفی ها یک برنامه برای خارج شدن از این گروه پیشکش می کنیم. این برنامه دو بخش مهم دارد. یکی بخش عقیدتی است. ما باید تلاش کنیم که آنها را افراطی زدایی کنیم. بخش دوم این است که باید آنها را دوباره به جامعه برگردانیم. مشورت در بخش اجتماعی، پیدا کردن خانه، کار، خانواده و اطرافیان. کسی که از سلفیسم خارج می شود، باید دوباره آماده زندگی دوامدار در یک دموکراسی باشد. چنین روندی سه تا پنج سال طول می کشد. این کار زمانگیر است و به این نیز بستگی دارد که ما نه تنها به خارج شدن فرد از چرخه سلفیسم کمک کنیم، بلکه باید از وی در برابر آن حفاظت هم بکنیم. در برخی از موارد باید محل زندگی تغییر کند تا فرد بتواند حس کند که به یک جامعه دموکراتیک بازگشته و زندگی می کند.

ماتیاس فون هاین و ایستر فلدن/ ر. ش.