مالکی در گذشته از پشتیبانی ایران از خود مطمین بود. ایران در جریان انتخابات سال 2006 در بغداد رضایت خود از انتخاب مالکی به عنوان نخست وزیر این کشور را اعلام کرده بود. او که خود شیعه است، در جنگ علیه سنی‌های افراطی نیز به حمایت دولت شیعه کشور همسایه اش یقین داشت. اما امروز پس از سرباز زدن وی از اجرای آشتی ملی و در پی آن شعله ور شدن جنگ در عراق، از پشتیبانی ایران دیگر خبری نیست.

شورای امنیت ملی ایران روز سه شنبه تغییر سیاست خود در ارتباط با عراق را رسماً اعلام کرد. بر اساس اعلامیه این شورا، ایران از جریان تعیین جانشین مالکی در پارلمان عراق حمایت می‌کند. به این ترتیب، مالکی که پس از انتخابات پارلمانی در ماه اپریل سال گذشته می‌خواست برای سومین دوره متوالی نخست وزیر کشور تعیین شود، دیگر شانسی برای خود نمی‌بیند. در عوض، این حیدر العبادی معاون پارلمان عراق است که می‌تواند روی حمایت تهران حساب کند. وی روز دوشنبه از سوی رئیس جمهور به تشکیل حکومت جدید موظف شد.

از زمان سرنگونی صدام حسین در سال 2003 ایران نفوذ خود در کشور همسایه اش را بسیار گسترش داده است. فرهاد زیدر، پرفیسور و کارشناس عراق در دانشگاه ایرفورت آلمان معتقد است دخالت ایران در امور عراق سابقه ای طولانی‌تر از این دارد. در دوران حکومت صدام حسین از سال 1979 تا 2003 اکثریت شیعه این کشور همواره سرکوب می‌شدند. بسیاری از آنان به ایران گریختند. زیدر در گفتگو با دویچه وله گفت: «روابط تنگاتنگ امروز نتیجه همین رویدادها است.» وی افزود که ایران از آن پس روابط خوب خود با همه احزاب، جنبش‌ها، سازمان‌ها و حتی شبه نظامیان شیعی در عراق را حفظ کرده است. ایران حتی با اتحادیه کردهای میهن پرست که یکی از دو جنبش مهم کردها در شمال عراق است، نیز همکاری می‌کند.

نفوذ سیاسی، مذهبی و نظامی

ایران می‌تواند در بخش‌های متفاوتی در تحولات عراق تاثیر بگذارد. سیاست اولویت اول را دارد. لینا خطیب، مدیر مرکز خاورمیانه بنیاد کارنگی در بیروت در توضیح این مطلب گفت: «ایران نزدیک‌ترین رابطه را با حزب دعوت اسلامی عراق دارد که نوری الملکی و همچنین نخست وزیر آینده، العبادی هردو عضو آن هستند.» وی در ادامه گفت ایران در سطح نظامی نه تنها از اردوی عراق بلکه از ملیشه‌های شیعه مذهب نیز پشتیبانی می‌کند. به گفته خطیب، هم‌مذهب بودن دو کشور حاشیه خلیج فارس علت دیگر نزدیکی میان آن‌ها است. شهرهای نجف و کربلا از مقدس‌ترین اماکن شیعیان است. سالانه صدها هزار زائر عراقی و ایرانی به این مناطق سفر می‌کنند.

تهران همواره تلاش می‌کند نقش خود در سیاست عراق را تقویت کند. به گفته خطیب، انتخاب نخست وزیر جدید در عراق بدون رضایت ایران خارج از تصور است. به گفته این کارشناس خاورمیانه در بنیاد کارنگی، البته نفوذ ایران به این مفهوم نیست که بر همه چیز در عراق کنترول داشته باشد. او برای نمونه از روحانی شیعه، آیت الله علی سیستانی در عراق نام می‌برد. سیستانی که در میان شیعیان عراق جایگاه ویژه ای دارد، از هیچ یک از روحانیون ایرانی تبعیت نمی‌کند. او همچنین مخالف سرسخت هرگونه دخالت ایران در امور سیاسی کشورش است.

پرفیسور زیدر هم نظر مشابه دارد و دولت شیعی عراق را ابزار دست ایران نمی‌بیند. او با توجه به جنجال‌هایی که از اپریل بر سر انتخاب نخست وزیر جریان دارد، افزود: «محدوده نفوذ ایران در این جریان روشن است.» او در ادامه گفت ایران از مدت‌ها پیش دیگر مالکی را نمی خواست. با وجود تمام فعالیت‌های جنرال بانفوذ ایرانی، قاسم سلیمانی، در چند ماه گذشته در عراق برای مدیریت بحران، خلع مالی از قدرت آن قدر هم آسان نبوده است. زیدر در توضیح سرسختی مالکی گفت: «زمانی که نیروهای سیاسی در عراق سر ناسازگاری بردارند ایران هم نمی‌تواند معجزه کند.»

عراق نیمه دیگر هلال ماه شیعیان

ایران تقریبا چهار برابر عراق مساحت و حدود سه برابر این کشور جمعیت دارد. عراق برای ایران از نظر استراتژیک اهمیت فراوانی دارد. به گفته زیدر عراق خط اتصال هلال شیعیان است. این کشور میان کشورهای شیعی لبنان، سوریه و عراق تا ایران مانند هلال ماه است. این کارشناس مسائل عراق افزود: «این پروژه بسیار پرهزینه است. برای حفظ نفوذ ایران در این منطقه نیرو و بودجه زیادی مصرف شده است.»

منافع سیاسی، استراتژیک و مذهبی ایران در عراق با شروع حمله نیروهای شبه نظامی "دولت اسلامی" (داعش سابق) به خطر افتاده است. ایران برای مقابله با پیشرفت افراط گرایان با دشمن بزرگ خود امریکا هم پیمان شده است. "دولت اسلامی" که پس از تصرف بخش‌های گسترده ای در شمال و غرب عراق اکنون تهدیدی جدی برای اماکن مقدس شیعیان است، امروز دشمن مشترک ایران و امریکا به شمار می‌رود. خطیب معتقد است که نیروهای ویژه سپاه پاسداران جمهوری اسلامی ایران در حال حاضر بر علیه شبه نظامیان سنی وارد مبارزه شده اند. اکنون امریکا نیز حمله هوایی بر مواضع "دولت اسلامی" را آغاز کرده است. در مبارزه علیه افراط گرایان، ایران و امریکا هر دو از حکومت مرکزی بغداد و کردها پشتیبانی می‌کنند. خطیب معتقد است که مبارزه مشترک در عراق می‌تواند شروع یک گفتگو میان این دو کشور باشد.