آلبوم عکس را اینجا تماشا کنید!

به تاريخ بيست و ششم فبروری سال 2001 ميلادی، شورای رهبری، شورای علما و ديوان عالی (استره محکمه) طالبان، به پيروی از فرمان ملا محمد عمر رهبر اين گروه، دستور تخريب تمام آثار باستانی را صادر کردند.

مقام های پیشین طالبان اکنون می گویند که آنها به دلیل حفاظت از اسلام دست به این کار زدند. محمد  اکبر آغا، رهبر پیشین گروه جیش المسلمین، از شاخه های گروه طالبان که اکنون در کابل به سر می برد، می گوید طالبان نمی خواستند در سرزمین اسلامی نشانی از بت پرستی وجود داشته باشد.

اکبر آغا که در زمان حاکمیت طالبان رییس خاد (رییس استخبارات) این گروه در ولایت میدان وردک بود، در مورد تخریب تندیس های بودا می گوید: «این موضوع کشور آنها بود. در کشور خود هر کسی می گوید این را انجام بده، این را آباد کن، این را ویران کن. بت بامیان هم موضوع کوچکی نبود. گفته می شد که مردم آنجا می رفتند و عبادت می کردند. این هم از اسلام بسیار دور بود که در کشور اسلامی یک تعداد بت را عبادت کنند. بعدا طالبان تصمیم گرفتند تا در منطقه تحت تسلط خود هر چیزی که بخواهند انجام بدهند».

صلصال که بزرگ ترین تندیس در جهان ثبت شده بود، 53 متر و شمامه یا بت ماده ٣۵ متر ارتفاع داشت. بت های کوچکتر دیگری نیز در دل کوه در اطراف آنها تراشیده شده بودند که همچنان از عهد کوشانیان برجا مانده بودند.

چرا تندیس های بامیان را منفجر ساختند؟

الیور روای فرانسوی به این باور است که طالبان با بت های بامیان دشمنی داشتند. او در کتابش نوشته است که "یکی از وجوه مشترک طالبان و القاعده، کینه توزی و عداوت هر دو علیه بت های بامیان تا مرز نابودی آن بود». او به موضوعی دیگر نیز اشاره کرده است و آن تسلط وهابیت بر اندیشهء طالبان است.

وحید مژده، نويسنده «کتاب افغانستان و پنج سال سلطهء طالبان»، در کتابش نوشته است: «تخريب مجسمه های بودا، در حقيقت نوعی دهن کجی از سوی طالبان در برابر کشورهای اروپايی و آمريکايی بود که آنها را در انزوا قرار داده بودند».

به نوشته مژده «طالبان بيش از اين که به اجرای شريعت بيانديشند، به اين فکر بودند که با از بين بردن بت های باميان، از جامعه بين المللی، سازمان ملل متحد و کشورهايی که آنها را به رسميت نشناخته اند، می توانند انتقام بگيرند. بنابراين، هر قدر تاکيد جهان بر حفظ اين آثار بيشتر شد، طالبان هم بيشتر بر نابودی آنها پافشاری کردند».

با این وجود، حرکت طالبان که در نتیجه آن، یکی از عجایب دنیای امروز نابود شد، جهان را تکان داد. يونسکو این  اقدام را در آن زمان وحشت فرهنگی ناميد.

اکنون اما وزارت اطلاعات و فرهنگ افغانستان می گوید، کار بازسازی مجسمه های بودا جریان دارد. این وزارت تاکید می کند به دلیل کم بودن بودجه و دشوار بودن کار آن از رهگذر فنی، سال های زیادی را در بر خواهد گرفت تا این مجسمه ها دوباره بازسازی شودند.

سید عمر سلطان، معین فرهنگی وزارت اطلاعات و فرهنگ افغانستان: «ترمیم ساختمان بت بسیار کار مشکل است. اول  این که آیا هنرمندانی که این بت ها را بازسازی می کنند با همان هنرمندانی که این بت ها را ساخته بودند، عین احساس را می توانند داشته باشند؟ ترمیم آبدات تاریخی با ترمیم یا بازسازی یک چیز دیگر بسیار تفاوت دارد. ما اگر متوجه نشویم که برویم و یک چیز را ترمیم کنیم، کیفیت، فرهنگ و هنر سابقه آن اثر را از بین ببریم، پس مقصر ما هستیم. در ده سالی که گذشته این ها (دولت افغانستان) همه اش در فکر این هستند که وضع مردم افغانستان بهتر شود، اما من می گویم که اگر فرهنگ افغانستان درست نشود، ما هیچ وقت به جای نخواهیم رسید. "

اما کمیسیون امور فرهنگی و دینی مجلس نمایندگان باور دیگری دارد. منشی این کمیسیون حکومت را به برخورد سلیقه یی و سیاسی متهم کرده و تاکید می کند که هیچ گونه توجهی در این مورد از سوی حکومت افغانستان وجود ندارد.

محمد علی اخلاقی، منشی کمیسیون امور فرهنگی مجلس نمایندگان می گوید: «متاسفانه یک سلسله نارسایی ها و بی عدالتی ها در برنامه های توسعه یی و ساخت و سازهای که از طرف حکومت صورت می گیرد وجود دارد. بامیان از یک طرف قربانی نوعی نگاه بی عدالتی می شود، از طرف دیگر وزارت محترم اطلاعات و فرهنگ ضمن این که همواره شعار می دهد که آثار باستانی را حفظ می کنیم و مرمت کاری می کنیم، اما در قسمت بازسازی باز مدعی اند که بودجه وجود ندارد و کشورهایی که وعده همکاری داده اند در اختیار ما قرار ندارد. ما فکر می کنیم که یک مقدار کوتاهی از جانب دولت مداران ما وجود دارد، که تلاش نمی کنند در این مورد».  

پیش از این حکومت و جامعه جهانی، به ویژه یونسکو وعده داده بودند که پیکره های بودای بامیان را بازسازی می کنند و دولت جاپان نیز وعده پرداخت مصارف آن را داده بود، اما اکنون یونسکو نیز از دشواری ها در این مورد سخن زده است.

فرو ریختن صلصال و شمامه

در روز نهم مارچ سال 2001 ميلادی، بعد از برگزاری نماز جمعه، گروه طالبان به روی مجسمه های بودا، آتش گشودند و دو شبانه روز به اين کار ادامه دادند تا به تاریخ 12 مارچ، از "صلصال" و "شهمامه" تنها دو حفره به ارتفاع 53 و 35 متر باقی ماند.

بر بنیاد نوشته های تاریخ نگاران، این دو مجسمه بیشتر از 1600 سال قدامت دارند و زمانی ولایت بامیان از مهم ترین مراکز بودایی و تجارتی جهان شرق بوده است.

مجسمه های تاريخی بودا در باميان افغانستان پیش از این نیز بارها آسیب های جدی ديده بود. چنگيز خان مغول در سال 1222، اورنگ زيب در سال 1689 و عبدالرحمان خان در سال 1892 ميلادی، هر کدام به نوبه خود برای تخريب اين دو مجسمه تلاش کردند.

در جريان جنگ های داخلی در آغاز دهه نود ميلادی نيز مجسمه های بودا، از آسيب مصوون نماند. اکنون اما آگان می گویند که افغانستان با از دست دادن مجسمه های بودا، نه تنها که از ناحیه فرهنگی به شدت آسیب دیده است، بلکه از لحاظ اقتصادی نیز سالانه ده ها میلیون دالر خساره مند شده است.

گزارشگر: مختار پدرام

ویراستار: عارف فرهمند