جو بایدن، رئیس جمهور ایالات متحده امریکا، درست چند روز قبل ضمن یک گفتگوی تلفونی با تمیم بن حمد آل ثانی امیر قطر، از حمایت سخاوتمندانه قطر در عملیات تخلیه از افغانستان ابراز امتنان کرد.

اما بایدن نه تنها به خاطر کمک قطر در عملیات تخلیه، بلکه همچنان برای مهیا نمودن زمینه مذاکرات با طالبان و گفتگوهای بین الافغانی نیز از این کشور ابراز سپاس نمود و آنهم با آنکه این گفتگوها پس از تصرف کابل توسط طالبان ناکام گردیدند.

برخلاف موقف ایالات متحده، مناسبات قطر با طالبان در آلمان با انتقادهایی مواجه می باشد؛ زیرا هفته گذشته ملا عبدالغنی برادر، معاون سیاسی طالبان با یک هواپیمای نیروهای نظامی قطر به قندهار پرواز کرد.

با توافق ایالات متحده امریکا

اما این واقعیت که قطر و طالبان مناسبات خوبی دارند، امر جدیدی نیست. قطر در سال ۲۰۱۳ مجوز دفتری برای طالبان را در دوحه داد. این کار با حمایت و به درخواست حکومت ایالات متحده امریکا در زمان ریاست جمهوری بارک اوباما انجام شد؛ زیرا واشنگتن به دنبال یک مکان مشخص برای مذاکره با شبه نظامیان اسلامگرای طالبان بود تا به این ترتیب برای خروج سربازان این کشور از افغانستان آمادگی بگیرد. به گفته الهام فخرو، کارشناس امور کشورهای خلیج فارس در گروه بین المللی بحران، امریکایی ها می دانستند که پیروزی نظامی در افغانستان محتمل نیست، بنابراین سعی کردند تا طالبان را به یک راه حل سیاسی بکشانند.

دفتر سیاسی در دوحه

ملا عبدالغنی برادر از سال ۲۰۱۸ رهبری دفتر سیاسی طالبان در قطر را به دوش گرفته و همچنان به عنوان مذاکره‌کننده ارشد این گروه با ایالات متحده امریکا و حکومت افغانستان عمل کرده است،‌ حکومتی که اکنون خلع قدرت شده است. او به درخواست ایالات متحده امریکا در سال ۲۰۱۸ از زندان پاکستان آزاد شد. او در سال ۲۰۱۰ با همکاری استخبارات ایالات متحده «سی آی ای» ‌در پاکستان دستگیر و بازداشت شد. ملا برادر یکی از بنیان گذاران گروه طالبان می باشد. او در سال ۲۰۲۰ توافقنامه به اصطلاح صلح با ایالات متحده امریکا را در دوحه به امضا رساند. اما تصرف سریع قدرت در افغانستان توسط طالبان سبب منسوخ گردیدن این توافقنامه گردید.

اکنون حتی پس از سقوط کابل، ظاهرا دوحه دلیلی برای خویشتنداری در سیاست خارجی اش نمی بیند. بنابراین منتقدان، قطر را به حمایت از تروریسم بین المللی متهم می کنند. الهام فخرو می گوید: «برخی منتقدان استدلال می کنند که تلاش های دیپلوماتیک به نوعی برای طالبان مشروعیت خاصی بخشیده است، مشروعیتی که این گروه در غیر این صورت نمی توانست کسب کند.»

عدم ترس از نزدیکی با گروه‌های افراطی

به عنوان مثال شبکه تلویزیونی الجزیره مستقر در دوحه،‌ سال هاست که به طالبان فرصت رساندن پیام های شان به مردم عام را مساعد می سازد. ورود طالبان به ارگ ریاست جمهوری افغانستان در کابل نیز توسط این شبکه تلویزیونی پخش شد. به گفته گیدو اشتاینبرگ از بنیاد علم و سیاست در آلمان، قطر هیچگونه ترسی از تماس با عناصر مختلف مشکل ساز در منطقه از خود نشان نمی دهد. او افزود که به عنوان مثال قطر روابط خوبی با اخوان المسلمین دارد، اما همچنان با ایران نیز مناسبات خود را حفظ می کند.

وی تصریح کرد: «قطر تقریبا دو دهه است که خود را به عنوان میانجی در سیاست منطقه تبارز می دهد. این کشورعمدتاً برای حفظ و بهبود بخشیدن به موقعیت منطقه ای خود این اقدامات را انجام می دهد... در گذشته قطر به شدت به عربستان سعودی وابسته بود؛ در دهه های ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰ عملاً یک کشور تحت الحمایه عربستان سعودی بود.» به گفته این تحلیلگر، قطر می خواهد با موقف گیری به عنوان میانجی مستقل، خود را از همسایه بزرگ خود رهایی بخشد.

میانجی، اما نه الزاماَ بی‌طرف

فقط چند روز قبل شیخ محمد بن عبدالرحمن آل ثانی، وزیر امور خارجه قطر در رابطه با وضعیت افغانستان گفت که قطر خود را میانجی بی طرف می بیند؛ اما این کشور کاملا بی طرف نیست، زیرا دفتر طالبان را در نهایت به درخواست امریکا ایجاد کرده است. اشتاینبرگ گفت: «قطر به حمایت امریکا نیاز شدیدی دارد.» به گفته او ایالات متحده امریکا پایگاه هوایی بزرگ خود را در «العدید» قطر حفظ می کند: «و قطر به دلیل ترس از قدرت همسایه های خود نمی خواهد در این رابطه  تغییری وارد کند.»

قطر با این سیاست خارجی و روابط خود با گروه های افراطی، برای خود در منطقه نیز دردسرهایی را ایجاد می کند؛ طور مثال قطر در سال ۲۰۱۷ توسط عربستان سعودی، امارات متحده عربی، بحرین و مصر تحریم شد. اگرچه اکنون اختلاف میان کشورهای مذکور پایان یافته اعلام شده است، اما اصل مشکل حل نشده و فقط کنار گذاشته شده است.

اما اینکه قطر چقدر بر طالبان نفوذ دارد، مشخص نیست؛ زیرا مناسبات قطر و طالبان در گذشته نیز عاری از اختلافات نبوده است. طور مثال حین ایجاد دفتر طالبان در قطر، این کشور با برافراشتن پرچم طالبان برفراز این ساحتمان و نامیدن آن به عنوان نمایندگی «امارت اسلامی افغانستان» مخالف بود. همچنان حکومت «امارت اسلامی» طالبان را در سال ۱۹۹۶ نیز قطر هرگز به رسمیت نشناخت. بسیاری از ناظران اکنون هم به رسمیت شناختن امارت اسلامی طالبان توسط قطر را بعید می بینند، به ویژه در صورتی که ایالات متحده مخالف امارت اسلامی طالبان باشد.

 

قطر می خواهد موجودیت خود را تضمین کند

قطر رسماً وهابی است و با گروه های مختلف افراطی تماس دارد، اما گیدو اشتاینبرگ می گوید: «قطر مطمئناً تمایلی به این ندارد که طالبان با زور حکومت کنند.» به گفته او، تمایل قطر فقط این است که به عنوان یک میانجی عمل کند و «در نقشه سیاست منطقه ای و همچنین سیاست جهانی حضور داشته باشد». قطر تلاش می کند که به این ترتیب، علایق غرب و شاید هم چین و روسیه را در مورد استمرار قطر به عنوان یک کشور مستقل جلب کند. به گفته او، چنین نوع تلاش‌ها برای تضمین ادامه بقای قطر مهمترین انگیزه این کشور در سیاست های خارجی اش می باشد، زیرا شماری از کشورهای همسایه به شمول عربستان سعودی کلاً تمایلی به بقای قطر ندارند.

اما با وجود انتقادها، کشورهای غربی به ارتباطات قطر با طالبان ارزش قایل اند، چنانچه مارکوس پوتسل، فرستاده خاص آلمان برای افغانستان، نیز گفتگوهایی را با طالبان در دوحه انجام داده است. همچنان اتحادیه اروپا نیز احتمالاً از مناسبات خوب قطر با طالبان افراطی سود خواهد برد.