دیده‌بان حقوق بشر با نشر گزارش تازه‌ای از وضعیت  رسانه‌ها و خبرنگاران  در افغانستان ابراز نگرانی کرده است.

یافته‌های دیده‌بان حقوق بشر نشان می‌دهد که طالبان از زمان به دست گرفتن قدرت در افغانستان در اگست سال ۲۰۲۱، آزادی رسانه‌ها را نابود کرده اند.

بر بنیاد این گزارش  مقامات طالبان  رسانه‌های باقی‌مانده را تحت نظارت و سانسور شدید قرار داده و خبرنگاران و سایر کارکنان رسانه‌ای را به خاطر نشر مطالبی که از نظر طالبان انتقادی دانسته می‌شود، مجازات کرده اند.

صفحه یوتیوب دویچه وله را تماشا کنید

فرشته عباسی، پژوهشگر افغانستان در سازمان دیده‌بان حقوق بشر گفته است: «مقامات طالبان به صورت فزاینده خبرنگاران افغان را مجبور می‌کنند مطالب «بی‌خطر» و از پیش‌تأیید‌شده تولید کنند و کسانی را که از این حدود فراتر می‌روند، با بازداشت خودسرانه و شکنجه مجازات می‌کنند.»

به گفته او، «اگرچه تمام خبرنگاران افغان از این وضعیت متأثر شده‌اند، و بسیاری از کشور متواری شده‌اند، زنان از همه بیشتر در معرض آسیب قرار گرفته‌اند.»

قواعد سختگیرانه و دست باز مقامات در تعبیر آن‌ها

بر اساس گزارش دیده‌بان حقوق بشر، اندکی پس از ماه اگست ۲۰۲۱،  مرکز اطلاعات و رسانه‌های طالبان  مقرره ۱۱ ماده‌ای‌را برای رسانه‌ها اعلام کرد که شامل منع پخش و نشر محتوایی «مغایر با اسلام»، «توهین به چهره‌های این گروه» و «نقض حریم خصوصی» می‌شد. علاوه بر این، از خبرنگاران خواسته شده است که اطمینان دهند که گزارش «متوازن» منتشر می‌کنند و «تنها آنچه حقیقت است» را به نشر برسانند.

به گفته دیده‌بان حقوق بشر، مشکل در این است که هیچ معیاری برای تفسیر این اصطلاحات ارائه نشده است و این خود زمینه را برای مداخلات خودسرانه مقامات طالبان در تمام سطوح فراهم کرده است.

به گفته این سازمان،  مقامات طالبان  گزارش‌های رسانه‌ها را پیش از انتشار بازبینی می‌کنند و هر محتوایی را که تصور کنند «تأثیر منفی بر روحیهٔ عمومی» دارد، سانسور می‌کنند.

یکی از خبرنگاران به دیده‌بان حقوق بشر گفته است: «به ما می‌گویند: مراقب باشید گزارش‌هایتان به ما آسیب نزند. اگر این کار را بکنید، گرفتار خواهید شد.»

سقوط آزادی رسانه‌ها

دیده‌بان حقوق بشر می‌گوید که در چهار سال گذشته،  آزادی رسانه‌ها در سراسر افغانستان به‌شدت کاهش یافته است. به گفته این سازمان، ادارات استخباراتی طالبان تمام محتوای رسانه‌ها را کنترول و مأموران امر به معروف و نهی از منکر پوشش اجباری و محدودیت‌های دیگر را بر کارکنان رسانه‌ها تحمیل می‌کنند. یافته‌های این سازمان نشان می‌دهد که اجرای خودسرانه قوانین از سوی مقامات محلی نیز باعث سانسور گسترده و متفاوت در هر ولایت شده است.

براساس این گزارش، پیش از تسلط طالبان افغانستان  دارای صدها رسانه خصوصی و مستقل بود، اما در چند ماه نخست پس از تسلط آنان، بین ۴۰ تا ۶۰ درصد رسانه‌ها تعطیل شدند. شمار خبرنگاران مرد از حدود چهار هزار نفر به ۲ هزار نفر در سال ۲۰۲۲ کاهش یافت و تعداد خبرنگاران زن نیز از حدود ۱۴۰۰ نفر پیش از ۲۰۲۱ به ۶۰۰ نفر در سال ۲۰۲۴ رسیده است. از سال ۲۰۲۱ تاکنون، بیش از هزار خبرنگار ناچار به ترک این کشور شده اند.

گزارش می‌افزاید که در بسیاری از ولایت‌ها هیچ خبرنگار زن فعالیت ندارد. زنان خبرنگار مجبورند با محرم مرد کار کنند و اغلب تنها از خانه گزارش تهیه می‌کنند. ماموران امر به معروف رسانه‌ها را برای اجرای جداسازی جنسیتی بازرسی می‌کنند.
در گزارش آمده که پخش صدای زنان در برخی ولایات ممنوع یا محدود شده و آنان از حضور در رویدادهای رسمی و دولتی منع می‌شوند.

شکنجه و بازداشت‌های خودسرانه

بر اساس گزارش دیده‌بان حقوق بشر، بازداشت و شکنجه  روزنامه‌نگاران در افغانستان به یک امر رایج تبدیل شده است.

 بازداشت شدگان  از ضرب و شتم شدید، خفگی با پلاستیک، و شوک روانی گزارش داده اند. گزارش می‌افزاید که بسیاری از خبرنگارن بازداشت شده مجبور به امضای تعهدنامه‌ای می‌شوند که دیگر در رسانه کار نکنند. دیده‌بان حقوق بشر افزوده است که خبرنگاران از اقلیت‌های قومی، به ویژه هزاره‌ها، هدف بدرفتاری شدیدتر قرار می‌گیرند.

یک خبرنگار از جامعه هزاره افغانستان به دیده‌بان حقوق بشر گفته است: «به من گفتند: یک بچه هزاره جرئت کرده که علیه ما حرف بزند؟ ما امریکایی‌ها را شکست دادیم، تو کی هستی؟ می‌توانیم هر لحظه تو را بکشیم.»

نگرانی از وضعیت روزنامه‌نگاران در تبعید

گزارش دیده‌بان حقوق بشر می‌افزاد که بیش از هزار روزنامه نگار افغان پس از تسلط طالبان این کشور را ترک کرده اند. به نقل از گزارش، بسیاری از آنان که در ترکیه، پاکستان، اروپا و امریکا پناه برده اند، اما زندگی شان با ترس از اخراج و مشکلات مالی همراه است.

به صفحه اینستاگرام دویچه وله دری بپیوندید

دیده‌بان حقوق بشر دریافته است که در ترکیه، افغان‌ها به ندرت وضعیت پناهندگی رسمی دریافت می‌کنند و بسیاری بدون مدارک اقامت زندگی می‌کنند. آنان از ترس بازداشت یا اخراج، از سفر یا مراجعه به مقامات خودداری می‌کنند. خبرنگاران افغان در ترکیه از نظارت طالبان در سفارت و قونسلگری‌ها ابراز نگرانی کرده‌اند.

افزون بر این، در پاکستان نیز از اواخر سال ۲۰۲۳ صدور و تمدید ویزا برای افغان‌ها متوقف شده است و بیش از ۱۵۰ خبرنگار افغان در پاکستان در خطر بازگردانده شدن اجباری هستند.

در ایالات متحده نیز، پایان یافتن وضعیت «حمایت موقت» برای افغان‌ها در سال ۲۰۲۵، بسیاری از آنان را در معرض بازداشت و اخراج قرار داده است.

 

دیده‌بان حقوق بشر در این گزارش از اداره طالبان خواسته است که بازداشت، شکنجه و سانسور خبرنگاران را فوراً متوقف کرده و محدودیت‌های تبعیض‌آمیز علیه زنان خبرنگار را لغو کند.

این سازمان از کشورهای میزبان پناهجویان افغان نیز تقاضا کرده است که از بازگرداندن اجباری آنان خودداری کرده و از رسانه‌های افغان در تبعید حمایت کنند.

اداره طالبان تا حالا به این گزارش واکنش نشان نداده است، اما در گذشته به تکرار گفته است که رسانه‌ها اجازه دارند در مطابقت با «اصول اسلامی» و «ارزش‌های ملی» فعالیت کنند.