راستی‌آزمایی: کمپاین اخبار جعلی روسیه علیه ناتو
۱۴۰۱ بهمن ۲۵, سه‌شنبه
از زمان اعتراضات جنبش میدان در اوکرایین و الحاق شبه جزیره کریمیا به روسیه در سال ۲۰۱۴، روسیه تلاش کرده با راه اندازی کمپاین‌ها برای پخش اطلاعات نادرست افکار عمومی را به نفع خود سوق بدهد.
در حالی که از زمان شروع تهاجم روسیه بها وکرایین مشخص کردن گستره این تلاش‌های روسیه در داخل و خارج مشکل است، کارشناسان به دویچه وله گفتند که شدت و دامنه این تبلیغات گسترش یافته است.
یکی از روایت‌هایی که حتی پیش از جنگ روسیه اوکرایین مورد تبلیغ قرار گرفته این است: پیمان اتلانتیک شمالی (ناتو)، یعنی ۳۰ کشور عضو اتحادیه اروپا و امریکای شمالی که پس از جنگ جهانی دوم ایجاد شد، نه تنها روسیه را تهدید می‌کند بلکه می‌خواهد بر آن حمله کند.
کرملین این روایت را دامن می‌زند
مدت‌ها قبل از حمله روسیه به اوکرایین در ماه فبروری ۲۰۲۲، کارشناسان گفتند که روسیه برای توجیه این جنگ، چنین روایت را پخش و ترویج می‌کند.
رومان اوسادچوک، محقق همکار در شورای اتلانتیک که یک مرکز تحقیقی امور بین‌المللی مستقر در ایالات متحده است، گفت: «من گفته می‌توانم که این [ادعاهای نادرست] از زمان انقلاب میدان در سال ۲۰۱۴ آغاز شد. از آن به بعد، روس‌ها ادعا دارند که غرب در اوکرایین مداخله می‌کند.»
لوتس گولنر، رئیس روابط استراتژیک در خدمات دیپلوماتیک اتحادیه اروپا گفت در بسیاری روایت‌های ترویج شده توسط روسیه، علت و معلول‌ها معکوس هستند: «[در این تبلیغات] همواره به این موضوع پرداخته می‌شود که روسیه واقعاً چقدر تهدید می‌شود، در محاصره قرار دارد و توسط اوکرایین تهدید می‌شود، بنابراین باید از خود دفاع کند و جنگ یک اقدام بازدارنده است.»
به عنوان مثال، ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه در یک گفتگوی تلویزیونی چند روز پیش از حمله به اوکرایین مدعی شد که ناتو «بیش از بیش در حال گسترش است» و زیربناهای نظامی آن در مرزهای روسیه نفوذ کرده است.
در اینجا برخی واقعیت‌ها وجود دارد. از زمان سرنگونی اتحاد جماهیر شوروی سابق، ۱۴ کشور اروپای شرقی به ناتو پیوستند که چهار کشور آن با روسیه هم‌مرز اند. اوکرایین از طریق برنامه عمل عضویت در ناتو در سال ۲۰۰۸ فرصت پیوستن به ناتو را درخواست کرد و ابتکار این کشور برای پیوستن به ناتو تنها پس از حمله روسیه تشدید شد.
این درست است که ناتو علاوه بر آماده‌سازی میدان‌های هوایی برای تقویت سریع نیروها، تدابیر لوجستیکی را در کشورهای عضو اروپای شرقی روی دست گرفته است. با این حال، این اقدام در پاسخ به الحاق شبه جزیره کریمیا به روسیه در سال ۲۰۱۴ انجام شد که براساس حقوق بین‌الملل، غیرقانونی بود. پیمان ناتو به رعایت توافقنامه ۱۹۹۷ ناتو- روسیه ادامه می‌دهد که براساس آن استقرار دائمی بیشتر نیروهای رزمی در کشورهای محلق شده به این پیمان را منع می‌کند. ولی این توافقنامه مانع ادعای پوتین در مورد تهدید روسیه توسط ناتو نشد.
پوتین همچنین اوکرایین را متهم به نسل‌کشی مردم روسی‌زبان در «جمهوری‌های» الحاق شده دونتسک و لوهانسک کرده و خواهان «نازی‌زدایی» این مناطق شده است. روسیه در مخالفت با قوانین بین‌المللی این مناطق را به خاک خود الحاق کرده است.
پروپاگنداهای روسیه در داخل و خارج پخش می‌شوند
این ادعاهای نادرست ابتدا مخاطبان داخل روسیه را هدف قرار می‌دهد. ولی این روایت‌ها تاثیراتی در غرب نیز دارند.
در یک مطالعه که در اکتبر ۲۰۲۲ توسط «مرکز نظارت، تحلیل و استراتژی» در آلمان انجام شد، ۱۹ درصد پرسش شوندگان در آلمان با این موضوع موافق بودند که جنگ تهاجمی روسیه علیه اوکرایین پاسخ اجتناب‌ناپذیر به تحریکات ناتو بود. حدود ۲۱ درصد دیگر تا حدی با این موضوع موافق بودند. حداقل ۴۰ درصد آلمانی‌های اشتراک‌کننده در این نظرسنجی تا حدی باور داشتند که ناتو در منازعه اوکرایین مقصر است.
جولیا سمیرنوا، تحلیلگر ارشد انستیتوت گفتگوهای استراتژیک مستقر در لندن که نشر و پخش اطلاعات نادرست در جریان جنگ را مطالعه می‌کند، گفت: «این آمار بسیار بالایی است و این احتمالاً نتیجه کمپاین نشر اطلاعات نادرست و باورها و نگرش‌های موجود درباره ناتو است.»
ناتو و اوکرایین تجاوزگر معرفی می‌شوند
در آغاز حمله، گزارش‌هایی در مورد لابراتوارهای سلاح‌های بیولوژیکی ساخت امریکا در اوکرایین نیز وجود داشت، ادعاهایی که بعداً نادرست ثابت شد. داستان آمادگی‌های احتمالی «بمب‌های کثیف» توسط وزارت خارجه روسیه به گردش درآمده بود. آنچه به عنوان «شواهد» این ادعا نشر شده بود، بعدتر مشخص شد که تصاویر قدیمی از نیروگاه‌های هسته‌ای روسیه و ردیاب‌های دود سلوانیا بوده است.
حمایت از اوکرایین توسط شرکای غربی با کمک‌های مالی، ارسال سلاح و تحریم‌ها علیه روسیه، توسط دستگاه‌های پروپاگندای روسیه برای تقویت این ادعاهای پوتین استفاده شده است که گویا «اوکرایین کاملاً تحت کنترول خارجی‌ها است» و این که «اوکرایین توسط نیروهای رزمی کشورهای ناتو تقویت می‌شود و جدیدترین سلاح‌ها به این کشور ارسال می‌شود».
رسانه‌های حکومتی روسیه همچنین ادعا کردند که نیروهای ناتو با برخی از واحدهای نظامی به صورت مخفی تحت فرماندهی افسرهای غربی، فعالانه در جنگ دخیل اند. عکس‌ها و ویدیوهای جنگجویان داوطلب که به حمایت از اوکرایین می‌جنگیدند، به عنوان شواهد این مدعا استفاده شده اند.
نیکولای پتروشیف، یکی از معتمدین پوتین و دبیر شورای امنیت روسیه، سال گذشته گفت: «در واقع، آن‌هایی که علیه ما می‌جنگند، بلوک ناتو است که اعضای آن به کییف سلاح‌های سنگین و مهمات ارسال می‌کنند، اطلاعات استخباراتی در اختیار اوکرایین قرار می‌دهند و همچنین متخصصین نظامی اوکرایین را آموزش می‌دهند.»
آخرین شایعات به ارسال تانک تمرکز کرده است
در ماه می ۲۰۲۲ برخی کاربران شبکه‌های اجتماعی این ادعای نادرست را مطرح کردند که گویا اعضای اتحادیه اروپا قصد دارند وارد منازعه اوکرایین شوند.
ویدیویی با لوگوی بی بی سی نشر شده و در آن ادعا شده بود که یک جنرال نظامی پولند دستور «آماده‌باش کامل» نیروهای این کشور را داده است. ولی این ویدیو جعلی بود. بی بی سی تهیه چنین ویدیویی را رد کرد و گفت که لوگوی این رسانه برای ساخت این ویدیوی جعلی دست‌کاری شده است. مقامات حکومت پولند مسکو را به نشر و پخش اطلاعات نادرست علیه این کشور متهم کردند.
تصمیم اخیر آلمان برای ارسال تانکها به اوکرایین نیز فوراً در شبکه‌های اجتماعی به عنوان اعتراف اولاف شولتس صدراعظم آلمان به این که ناتو در جنگ با روسیه قرار دارد، تعبیر شد.
حتی پیش از این تصمیم، ویدیوهایی که ادعا می‌شد ارسال تانک‌های لئوپارد ۲ به اوکرایین را نشان می‌دهند به صورت آنلاین به گردش درآمدند. برای رومان اوسادچوک از شورای اتلانتیک، تصادفی نیست که چنین ویدیوهایی با موضوع تحویل‌دهی تانک به صورت گسترده نشر و پخش می‌شوند.
او گفت: «بنابراین، برای روسیه این یک مثال است تا بگوید، ببینید اروپا قبلاً آماده شده تا با ما بجنگد.»