پروژه جدید نام های زیادی داشته است: به آلمانی به آن جاده ابریشم جدید می گویند اما انگلیسی ها آن را "یک کمربند یک راه" و یا "ابتکار کمربند راه کمربندی" نام مانده اند.

این که افراد چه نامی می گذارند، چیزی از اهمیت این پروژه بزرگ نمی کاهد. دو راه بزرگ تجاری به وجود آمده است که از طریق آنها چین بهتر می تواند با دیگر کشورها ارتباط برقرار کند؛ یک راه زمینی و یک راه دریایی یا آبی. این دو مسیر از میان بیشتر از ۶۰ کشور جهان در قاره های آسیا، اروپا و افریقا می گذرد.

به همین پیمانه هزینه برای ایجاد زیرساخت های ضروری نیز زیاد است. برآورد شده است که حدود ۱۰۰۰ میلیارد دالر امریکایی باید برای ساخت این مسیرها، بندرها و تاسیسات تامین انرژی خرج شود.

بخش بزرگی از هزینه این پروژه را "صندوق راه ابریشم" حکومت چین و "بانک سرمایه گذاری زیرساخت های آسیا" (AIIB) تامین می کنند. "بانک سرمایه گذاری زیرساخت های آسیا" یک بانک توسعوی چند منظوره است که در سال ۲۰۱۴ به ابتکار چینی ها تاسیس شد و حالا ۶۱ کشور عضو آن می باشند.

وضعیت برد - برد؟

مسیرهای تجاری جدید، توسعه زیرساخت ها در کشورهای در حال توسعه، تامین بودجه مطمئن، با این اقدامات رهبری چین پروژه بزرگی را با روش کلاسیک "برد- برد" پیش می برد. این روش به آن معنا است که همه اعضا احساس کنند که منفعتی به دست آورده اند و کسی بازنده میدان نیست.

با این حال انتقاداتی وجود دارد. اروپایی ها بیش از همه احساس نقصان می کنند که شرکت های آنان بسیار کم در پروژه های تاسیس زیرساخت ها دست دارند. چین وعده تامین بودجه را مشروط به این ساخته است که شرکت های چینی در پروژه های راه جدید ابریشم سهم بگیرند.

توماس ایرده، از "انستیتوت مطالعات چین" در برلین می گوید: «در مقابل این شرکت ها باید کارگران چینی را استخدام کنند و تا جایی که ممکن است، مواد خام و ابزارآلات لازم را از چین خریداری کنند».

ایرده می گوید که در نتیجه سهم اروپا در تجارت و سرمایه گذاری، در کشورهای آسیایی و افریقایی راه جدید ابریشم رو به افول است.

وابستگی از طریق قرضه

انتقاد دیگر از کمک های زیرساختی چین به کشورهای فقیر است. "مرکز توسعه جهانی" در واشنگتن در یک پژوهش خود گفته است که کشورهای فقیر از طریق پروژه های زیرساختی از طریق وابستگی اقتصادی به شدت زیر قرضه می روند.

بر اساس این تحقیق، هشت کشور بیش از همه در معرض چنین وابستگی قرار دارند: در آسیا پاکستان، تاجیکستان، قرغیزستان، مغولستان، لائوس و مالدیو؛ در اروپا مونتنگرو و در افریقا کشور جیبوتی. از زمانی که این کشورها در پروژه راه ابریشم جدید سهم گرفته اند، قرضه دولتی آنها به شدت افزایش یافته است و به گفته این تحقیق، چین بیشترین قرضه را به این کشورها داده است.

به عنوان مثال پاکستان

گذرگاه تجاری "چین – پاکستان" (CPEC) نمادی از پروژه راه ابریشم جدید است. این بخش از راه ابریشم که سه هزار کیلومتر طول دارد، شامل شبکه ای از راه های زمینی، راه آهن، پاپلاین گاز، نیروگاه برق است که از غرب چین شروع و در بندر نوساخته گوادر پاکستان ختم می شود.

"مرکز توسعه جهانی" سرمایه گذاری در این بخش را حدود ۶۲ میلیارد دالر امریکایی برآورد کرده است. حدود ۸۰ درصد این هزینه را چین تامین کرده است که حدود ۵ درصد از آن سود نیز می گیرد.

پروژه ای به این عظمت می تواند در هر یک از کشورهای آسیایی به اجرا درآید، "اما پاکستان در حال حاضر با مشکلات جاری "بیش از همه در بخش های قرضه اقتصادی و فساد" دست و پنجه نرم می کند. این مسئله در یک پژوهش مشترک از سوی "انستیتوت صلح استکهولم" و "بنیاد فریدریش ایبرت" آلمان بیان شده است.

یقینا هر دو کشور می خواهند تا سود و منفعت خود را از پروژه جاده ابریشم به دست آورند. چین از طریق این گذرگاه اقتصادی می تواند با کشورهای نفت خیز عربی و قاره افریقا، جایی که بسیاری در آن فعال اند، ارتباط برقرار کند. برای پاکستان نیز این پروژه فرصت های کاری زیادی را ایجاد می نماید.

اما اگر پاکستان نتواند آن طوری که در نظر دارد به توسعه اقتصادی دست یابد، وضعیت این کشور به دلیل قرضداری اش بسیار بدتر خواهد شد. در این صورت آنچه که رخ خواهد داد همانند سرنوشت سریلانکا است. این کشور پس از آن که نتوانست قرضه هایش را بدهد، چین به آن پیشنهادی را ارائه کرد تا از زیر بار قرض شانه خالی کند. چین از سریلانکا خواست تا در مقابل قرضه اش، بندر "هامبانتوتا" را به مدت ۹۹ سال به یک شرکت دولتی چینی کرایه بدهد.

در اروپا نیز چین به یک کشور بیش از همه تمرکز کرده است: به یونان. لی کی کیانگ، نخست وزیر چین در سال ۲۰۱۴ این کشور را "دروازه اروپا برای چین" خواند. چین تاکنون بیش از هفت میلیارد یورو در یونان سرمایه گذاری کرده است و قرار است تا بیش از این نیز در این کشور سرمایه گذاری شود.

فقط اهداف اقتصادی در نظر نیست

با وجود برخی ریسک ها و خطرها، سرمایه گذاری چین در بسیاری از کشورها با استقبال روبرو شده است چرا که وعده داده شده که باعث شگوفایی اقتصاد این کشورها می شود. علاوه بر این، چین مقررات سیاسی را برای سرمایه گذاری های خود وضع نکرده است.

با این حال، به گفته بنیاد فریدریش ایبرت و انستیتوت صلح استکهولم، چین با ایجاد راه ابریشم جدید تنها در پی تجارت نیست بلکه می خواهد نهایتا نفوذ سیاسی خود را گسترش بدهد.

نویسندگان این پژوهش گفته اند که اروپایی ها به خوبی آگاه شده اند که باید دورنمای استراتژیکی را تهیه کنند تا بتوانند به طور منطقی به این پروژه عظیم واکنش نشان بدهند؛ اما چنین چیزی تاکنون از سوی اروپایی ها دیده نشده است. این تحقیق گفته است: «در حال حاضر، کشورهای اروپایی همنوا نیستند و همچنان پاسخ استراتژیکی به این مسئله ندارند».

دویچه وله / ع. ح.