بسوره در یک گوشه سرک خاک آلود و کثیف در جلال آباد ایستاده است و به سایر هموطنان افغان اش نگاه می کند که با بسته های کمک از یک سازمان امدادی بر می گردند. همین که دروازه بخش توزیع کمک ها باز می گردد، بسوره نیز خود را به داخل می رساند و ورق خود را پیش روی هرکسی که فکر می کند حرفش را خواهد شنید، می گذارد.

بسوره زن بیوه ای است که حدود ده سال پیش از یک کمپ مهاجران افغان در مناطق قبایلی پاکستان، به افغانستان برگشت. او تا حال نه زمینی دارد و نه درآمدی. بسوره به محمد ایمل، یکی از دستیاران اداره مهاجران ملل متحد می گوید:«من نمی دانم، از کی کمک بخواهم؟».

محمد ایمل، اسناد بسوره را می خواند و به او می گوید که از جمله مستحقین کمک نیست. کمکی که امروز توزیع می شود، برای آن مهاجران آسیب پذیری است که تازه از پاکستان به وطن برگشته اند. بسیاری کسان دیگر نیز مانند بسوره، زمینی ندارند و در روستاهایی که زادگاه شان است، کاری برای خود پیدا نتوانسته اند.

در حالیکه بسوره هنوز هم انتظار کمک دارد و با چادرش می کوشد دندان های فروافتاده اش را بپوشاند، ایمل می گوید: «ما خود را متمرکز به مردم آسیب پذیری ساخته ایم که در سال های اخیر (به افغانستان) آمده اند. ما به هرکس کمک کرده نمی توانیم».

بسوره، در حالیکه چپلک های پلاستیکی در پا و شال کهنه و کثیفی بر سر دارد، روزهایش را صرف رفت و آمد به دفتر مهاجران وعودت کنندگان ملل متحد می کند. او درخواست ناموفق اش را برای گرفتن زمین تجدید می کند، به امید آن که بتواند برای خود و شش فرزندش کمکی به دست بیاورد.

ایمل می گوید:«ما فکر می کنیم کسانی که سال ها پیش آمده اند در جایی برای همیشه ساکن شده اند». اما وقتی که به بسوره می نگرد، می گوید «اما فکر نمی کنم تعداد زیاد مردم هنوز هم در جایی ساکن نشده باشند».

«بزرگ ترین اشتباه ملل متحد»

کمیساریای عالی مهاجران ملل متحد می گوید که در ماه های اخیر دریافته است که در ده سال گذشته یک استراتژی گمراه کننده را در ارتباط با پنج میلیون مهاجر افغان که تقریباً یک چهارم جمعیت این کشور را تشکیل می دهند، دنبال کرده است. کمیساریای عالی مهاجران ملل متحد از سال 2002 به مهاجران بازگشته به افغانستان کمک کرده است.

با وجود کمک های این سازمان برای عودت مهاجران و کمک های نقدی دیگر، بسیاری کسانی که به افغانستان برگشته اند، نتوانسته اند که دوباره به جامعه بیامیزند، زیرا چنین چیزی ایجاب یک کار توسعه ای درازمدت را می کند.

سوزانه موری جونز، مشاور ارشد کمیساریای عالی مهاجران ملل متحد در کابل می گوید: «ضرورت های کسانی که دوباره به افغانستان برمی گردند، بسیار بیشتر از آن چیزی است که از طریق کمک های بشری برآورده شود».

پینرنیکولاس، نماینده کمیساریای عالی مهاجران ملل متحد برای افغانستان، در ماه دسمبر در این مورد گفت: «بزرگترین اشتباه بی سابقه کمیساریای عالی مهاجران ملل متحد که انجام داده است، این است که ما به بهای کمک های توسعه ای بزرگ، کمک های بشردوستانه را ترجیح دادیم».

حکومت افغانستان که به دلیل فساد، فقدان ظرفیت و منازعات دوامدار تضعیف گردیده است، قادر به انجام کمک به عودت کنندگان به کشور نیست. میلیاردها دالر کمکی که در ده سال گذشته در افغانستان صرف شده اند، تاثیر مطلوبی نداشته اند. قسماً به این دلیل که بسیاری از این کمک ها انگیزه های سیاسی و نظامی داشته اند، نه این که برای اهداف بشردوستانه و توسعه ای مصرف شده باشند. کمک هایی که برای مردم آسیب پذیر اختصاص داده شده بودند، به خوبی همآهنگ نگردیده بودند.

خانم سوزانه موری جونز می گوید: «هرکس در محدودء خود کار می کند. کار هنوز سیستماتیک و نظام مند نیست. یک رهیافت واحد نزد همه وجود ندارد». به گفته او، برای مدت های طولانی کارمندان امدادی نتوانستند به این سوال های مهم پاسخ بگویند که «در کجا کمک های بشردوستانه متوقف می گردند و در کجا کمک های توسعه ای آغاز می گردند؟ چگونه می توان در این خلاء پلی به وجود آورد؟».

در نتیجهء این خلاء، فقط در همین هفت سال پیش، جمعیت شهر کابل سه چند گردید. متقاضیان دریافت زمین که از سوی حکومت برای بازگشت کنندگان توزیع می شود، چنان زیاد است که تنها در ولایت ننگرهار، هزاران خانواده در لیست منتظرین می باشند. تحقیقاتی که اداره مهاجران ملل متحد و وزارت مهاجران افغانستان در روستاها انجام داده اند، حاکی است که در60 درصد موارد وضع عودت کنندگان در روستاها بدتر از وضع مردم مقیم آنجا است. بسیاری از آنها در خانه هایی زندگی می کنند که اصلاً برای زندگی مناسب نیستند. این عودت کنندگان حتا در شاهراه ها، سرک ها، دشت ها و کوه ها زندگی می کنند. غلام حیدر فقیر زی، مدیر عودت کنندگان در ولایت ننگرهار می گوید که دیگران در مناطق رهایشی غیرقانونی زندگی می کنند.

مناطق رهایشی غیرقانونی

ریزه گل در یکی از مناطق رهایشی غیرقانونی زندگی می کند. این منطقه رهایشی در بالای تپه ای قرار دارد. در کوچه های بویناک این منطقه، مردانی دیده می شوند که تریاک دود می کنند و کودکانی که در بین خاک ها می لولند.

ریزه گل مالک خانه ای که در آن زندگی می کند، نیست. ملل متحد به وی کمک کرد تا چند اتاق دیگر نیز بسازد، اما او مطمین نیست که در آنجا می ماند. ریزه گل می گوید: «اگر ما را از این جا بیرون کنند، ما زیر یک خیمه زندگی می کنیم». او از وقتی که از پاکستان به وطن برگشته است، دیگر قصد ندارد به قریه خودش برگردد. او در برابر این سوال که چه وقت می خواهد به قریه اش برگردد، می گوید:«وقتی که برای ما خانه، آب و برای شوهرم یک کار بدهند. ما به همه این ها ضرورت داریم».

رهیافت تازه

هزاران قصه مشابه سرنوشت ریزه گل، سازمان ملل متحد را وادار کرده است که استراتژی اش را در مورد عودت کنندگان تغییر دهد و رهیافت تازه در پیش گیرد.

سراچه، یک قریه زراعتی در ده کیلومتری شهر جلال آباد است. در سال های 1980 این منطقه در خط مقدم جبهه جنگ بین شوروی ها و مجاهدین افغانستان قرار داشت. سراچه فقط چند دقیقه با میدان هوایی فاصله دارد. بسیاری مردم در سال های 80 به خارج مهاجرت کردند و در سال های 90 دوباره به کشور عودت کردند. درست در سال 2004 بود که آنها به صورت توده ای به افغانستان برگشتند و با کاریزهای تخریب شده، خانه های فروغلتیده و زمین های ماین کاری شده رو به رو گشتند. اطفال شان برای مکتب به شهر جلال آباد می رفتند و هرگاه کسی بیمار می شد، باید برای معالجه به پاکستان می رفت. فقر، تشویش، بیجا شدن دوباره و سربازگیری برای گروه های جنگی، هرکدام دلهره انگیز بود. اما مردم قریه دست به دست هم دادند و کسی را به حیث رهبر شان انتخاب کردند و به احیای مجدد قریهء شان شروع کردند. آنها بعداً با برخی موسسات امدادی تماس گرفتند. در سال 2001 کمیساریای عالی مهاجران ملل متحد یک پروژه امتحانی برای این منطقه روی دست گرفت. هدف این بود تا در جاهایی که شمار مهاجران عودت کننده به افغانستان بسیار زیاد است، پروژه های توسعه ای همه جانبه اجرا شود.

موسساتی که در قسمت پروژه های توسعه ای کمک می کنند، یک میلیون و چهار صد هزار دالر را برای ایجاد یک دستگاه کوچک برق آبی، سیستم آبرسانی و حفر کانالی برای فاضلاب صرف کردند. این موسسات همچنان در بخش زراعت، تولید عسل و سبزیجات به ساکنان این قریه آموزش داده اند. کلاس هایی برای سواد آموزی، آموزش کامپیوتر و مرغداری تاسیس کرده اند، که همه برای افزایش درآمد خانواده های فقیر بسیار مهم اند.

غلام ناصر یکی از روسای این قریه می گوید: «قبلاً شاید یک پروژه در این جا و یک پروژه در آنجا بوده باشد، اما برنامه حاضر حیثیت یک بسته پروژه ها را دارد. قریه ما بازسازی شده است و مانند پاریس است».

اکنون کمیساریای عالی ملل متحد برای مهاجران می خواهد ساحاتی را که نیازمند سرمایه گذاری می باشند، نشانی کند و از شرکای توسعه ای تقاضا نماید تا تلاش های شان را به بخش هایی متمرکز کنند که برای عودت کنندگان اختصاص دارند.

این نمونه، به کنفرانس شرکای بین المللی جهت کمک به مهاجران افغانستان که در ماه می در سویس برگزار می شود، معرفی می گردد. تلاش بر این است که این نمونه در 48 منطقه دیگر نیز که عودت کنندگان زندگی می کنند، تطبیق گردد.

ارین/ رسول رحیم

ویراستار: عارف فرهمند