با سفری توسط تکسی شهری از اربیل به کرکوک و شنیدن تجارب مسافران، می‌توان میزان و گستره فاجعه در عراق را حدس زد. مروان، مرد تنومند چون در چوکی پیش روی تکسی کنار راننده نشسته است، باید پنج هزار دینار عراقی (چهار و نیم یورو) کرایه بیشتر بپردازد. نگاه های یوسف باعصبانیت همواره به شیشه دروازه بغلی موتر دوخته می شود. احمد کهن ‌سال به چُرت فرو رفته است و زمانی که نواسه‌اش از سر زانویش می‌لغزد، به خود می‌آید.

جاده‌ای 80 کیلومتری شهر میلیونی اربیل، مرکز منطقه خودمختار کردها را از شهر نفت‌خیز کرکوک جدا می‌کند که تا زمان تهاجم گروه تروریستی "دولت اسلامی" در ماه جون زیر اداره حکومت عراق بود. با وجود تهاجم برق آسای سربازان مرگ "دولت اسلامی"، شهر کرکوک از سوی پیشمرگ‌های کرد محافظت شده است. چون آن‌ها سریع‌تر از جنگجویان "دولت اسلامی" وارد این شهر شدند.

"در ابتدا مردم راضی بودند"

مروان دیگر نمی‌تواند زیر حاکمیت "دولت اسلامی" زندگی کند. او تا حالا مقاومت کرده و در خانه و شهر خود باقی مانده بود، هرچند جنگجویان "دولت اسلامی" در آنجا همواره زیادتر شده و به تسلط خود بر شهر آغاز کرده بودند. مروان می‌گوید: «در ابتدا به این باور بودیم که آن‌ها بعد از این که حاکمان را برکنار کرده و مردم را وادار به فرار کردند، دوباره از اینجا گم می شوند.»

به گفته مروان، با هجوم داعش کسانی که اداره منطقه را در دست گرفتند در شهر افراد شناخته شده بودند. در میان آن‌ها کسانی بودند که در زمان صدام حسین صاحب مقام بودند و به این دلیل، مقاومت زیادی علیه آن‌ها صورت نگرفت. حتی خود مروان توانست به جایگاه سنتی خود در شهرداری دست یابد. او شرح می‌دهد: «ما فکر می‌کردیم که همه چه مانند سابق است.» او نمی‌دانست که پول معاش‌شان از کجا می‌آید، اما معاش او سر وقت پرداخت می‌شد؛ چیزی که بعد از سقوط صدام رایج نبود. مروان شرح می‌دهد که فساد و خویش خوری زیاد شد و مردمی که در ابتدا از داعش رضایت داشتند، «از این وضعیت رنج می‌کشیدند.» موصل با دو میلیون جمعیت‌اش سومین شهر بزرگ عراق و نخستین شهری است که زیر کنترول داعش درآمد. در پی آن شهر تکریت و شهرهای کوچک دیگر در ایالت صلاح الدین و دیالی و تقریباً همه مناطق ولایت انبار زیر کنترول این گروه درآمدند.

ممنوعیت کنسروهای مواد غذایی

بیش از هشت میلیون تن در زیر حاکمیت ترور "دولت اسلامی" در عراق و سوریه زندگی می‌کنند. داعش منطقه‌ای از غرب عراق تا شرق سوریه را زیر کنترول خود دارد. این در حالی است که شهرهای مثل کوبانی و کوه‌های سنجار از زیر کنترول این گروه نجات یافته اند. اما با توجه به 230 هزار کیلومتری که زیر کنترول خلافت خود خوانده داعش قرار دارد، از دست دادن این مناطق شکست اندکی برای آن شمرده می‌شود. آن‌هایی که منطقه را ترک نکرده اند مجبور شده اند از داعش فرمانبرداری کنند.

مروان تا حالا یکی از این فرمان‌برداران داعش بود. در زیر حاکمیت داعش هیچ موسیقی‌ای به جز ترانه‌های اسلامی جواز ندارد، نوشیدن الکهول و کشیدن سگرت ممنوع است، جدایی میان زنان و مردان حاکم است و همه دختران و زنان باید حجاب کامل بپوشند. مروان که خود یک فرد سرسخت مذهبی سنی است، این دستورها را بیش از حد می‌بیند، هرچند او بهترین شانس کنار آمدن با این وضعیت را داشته است. "دولت اسلامی" یک گروه سنی مذهب است که از تعبیر انعطاف ناپذیر از آموزه‌های تسنن پیروی می‌کند. مروان 46 ساله فرار از موصل را چنین توجیه می‌کند: «آنجا دیگر زندگی نیست.» حالا جنگجویان حتی فروش کنسروهای مواد غذایی را غیرشرعی خوانده و ممنوع کرده اند. دکانداران مجبور شده اند که کنسروهای لوبیا، نخود و دیگر مواد غذایی را از تاقچه‌های شان بردارند.

مسیحیان، نخستین متواری‌ها

یوسف نیز برای دو روز در موصل بوده است. او می‌خواست به خانه‌ای برود که زمانی در آن زندگی می‌کرد و اسناد خود را بردارد تا خود را به عنوان یکی از دو میلیون بیجاشده داخلی ثبت کند. اما همسایگان قصه ناامید کننده‌ای به او گفتند: «در آن خانه حالا داعش زندگی می‌کند.» او با دستان خالی برگشته است.

مسیحیان نخستین کسانی بودند که با تهاجم داعش، موصل را ترک کردند. جنگجویان همه داشته‌های آن‌ها به شمول ملکیت، خانه، جواهر و حتی زنان شان را گرفتند. مسیحیان ربوده شده و مورد شکنجه قرار گرفته اند. از طریق بلندگوها اعلان شده است که مسیحیان سه انتخاب دارند: به اسلام بگروند، جزیه بپردازند یا که از منطقه بروند. اکثراً گزینه سومی را انتخاب کردند.

یوسف می‌گوید دیگر هیچ مسیحی‌ای در موصل وجود ندارد: «بعد از این که مسیحیان از منطقه رفتند، ایزدی‌ها هدف قرار گرفتند.» یوسف که متعلق به بزرگ ‌ترین گروه مسیحیان عراق است، می‌گوید: «ایزدی‌ها را مانند ما به عنوان افراد کافر می‌بینند و برای آن‌ها حکم موجودات بی‌ارزش و بی‌ صاحب را دارند.» یوسف شنیده است که زنان به ازدواج اجباری و بردگی کشیده شده اند. در این اواخر بیش از 200 ایزدی از موصل آزاد شدند. آن‌ها افراد مریض و کهنه سال بودند.

"ترویج سوسیالیسم"

گروه "دولت اسلامی" در غرب پیش از همه به عنوان یک گروه تروریستی خشن نگریسته می‌شود. اما در واقعیت این گروه چیزی بیشتر از آن است و احتمالاً به همین دلیل یک پدیده زودگذر نخواهد بود. تخمین زده می‌شود که این گروه حدود 100 هزار جنگجو داشته باشد.

در میانه راه، احمد دیگر سرنشین تکسی وارد گفتگو می‌شود. او که یک ترکمن است، می‌گوید که داعش خانه‌اش را از او گرفته است. او باشنده شهر تلکیف در شمال شرق عراق است که در حدود 30 کیلومتری شهر دهوک قرار دارد و زیر کنترول "دولت اسلامی" درآمده است. زمانی که داعش آمد او در خانه نبود و جنگجویان همه خانه‌های خالی از سکنه را ضبط کردند. هرچند خانه از خود اوست، اما حالا جنگجویان آن را به کرایه می‌دهند. خلافت داعش اصول یکسانی را برای بازار ملکیت وضع کرده است که براساس آن، کرایه یک آپارتمان در هفته 83 دالر و کرایه یک خانه 125 دالر است. البته کرایه مستقیماً به صاحب خانه داده نمی‌شود، بلکه به اداره داعش باید تسلیم شود. سه تن از مسافران این تکسی اطلاع یافته اند که این اصول در تلکیف، موصل و ایالت انبار وضع شده است. مروان به طعنه می‌گوید: «داعش سوسیالیسم را ترویج می‌کند.»

این سفر در پُسته کنترول دروازه ورودی شهر کرکوک به پایان می‌رسد. آوارگان تازه رسیده ابتدا ثبت نام می‌شوند، سپس استخبارات کردها از آن‌ها بازجویی می‌کند. حالا مروان، یوسف و احمد باز هم باید داستان و سرگذشت‌های خود را بیان کنند، اما این بار به بازجویان کردها.