رضا 13 ساله است و از افغانستان است. او در تهران برای یک شرکت بازیافت زباله کار می کند. او با جثه کوچک اش کیسه بزرگی را به دوش می کشد و روزانه صدها سطل زباله را زیر و رو می کند تا چیزی مناسب بازیافت از جنس پلاستیک یا فلز به دست آورد. او با لباس های چرکین گاهی تا کمر درون سطل آشغال می شود و با دست زباله ها را زیر رو می کند تا چیزی گیرش بیاید.

رسانه‌ های داخل ایران اسم رضا و امثال اش را "زباله‌ دزد" گذاشته اند و همواره از ثروت انبوه آنان حرف می زنند.اما با خودشان که حرفی میزنی انگار حکایت شان چیز دیگری است. آنها از فقر قصه می کنند و می گویند که مجبورند برای شرکت‌ های خصوصی بازیافت زباله کار‌ کنند.

شرکت‌هایی در ایران وجود دارند که بر اساس قراردادهایی که با شهرداری تهران بسته‌ اند، کار تفکیک و بازیافت بخشی از زباله‌ های تولید شده در پایتخت این کشور را بر عهده گرفته ‌اند. رضا و افغان های دیگر از رده های سنی متفاوت برای این شرکت ها کار می کنند.

رضا اهل ولایت هرات است. آنگونه که خودش می ‌گوید همراه 20 نفر دیگر از هم ولایتی هایش برای کار از هرات به تهران رفته است. او چندین ماه است که در مرکز تهران برای یک شرکت بازیافت زباله کار می‌ کند.

رضا شیوه کارشان را به این شکل توضیح می‌ دهد: «شرکت به ما جای خواب داده است. در عوض ما باید روزانه بین 50 تا 100 کیلوگرام زباله مثل ظرف‌ های یک بار مصرف پلاستیکی و قوطی‌ های فلزی را جمع کنیم. در پایان هر روز هم زباله‌ های جمع آوری شده مان را وزن می ‌کنند و در دفتری ثبت می کنند. آخر ماه با توجه به مقدار زباله ‌ای که جمع‌ آوری کرده‌ ایم به ما 200 هزار تومان معاش می‌ دهند.»

نوجوان دیگر هم که همانند رضا از افغانستان آمده اند و برای شرکت جمع‌ آوری و بازیافت زباله کار می‌ کنند، شبانه‌ روز کارشان زیر و رو کردن زباله ‌های تولید شده از سوی ساکنان پایتخت ایران است. کارگرانی که کاری مهم برای حفظ محیط زیست می کنند اما "دزد زباله" نامیده می شوند.

گل آقا، عبدالرئوف، محسن و ... تعدادی از این نوجوانان هستند. این کارگران کم سن و سال افغان بخش زیادی از درآمدشان را هر چند ماه یک‌ بار برای خانواده‌ هایشان در هرات می فرستند. علاوه بر نوجوانان، شماری از کهنسالان افغان نیز مشغول این کار هستند.

بخش دیگر از کسانی که به کار جمع‌ آوری و فروش زباله به شرکت‌ های بازیافت مشغول هستند، افراد بی‌ خانمان، فقیر و همچنین معتادان خیابان خواب هستند. آنها شبانه ‌روز با چرخیدن در کوچه پس کوچه‌ های شهر زباله‌ های قابل بازیافت را جمع ‌آوری کرده و می فروشند تا از این راه درآمدی برای گذران زندگی خود کسب کنند.

بر اساس اعلام منابع رسمی وابسته به شهرداری تهران، ارزش روزانه زباله‌ های تولید شده در تهران که برای این کارگران و بسیاری از مدیران شرکت‌ های بازیافت زباله کسب و کار فراهم کرده، برابر با 180 میلیون تومان است. طبق مطالعات انجام شده تنها زباله های تولید شده در شمال شهر تهران حداقل دو برابر میانگین تولید زباله در سطح این کشور و چهار برابر استاندارد جهانی است.

سرانه تولید روزانه زباله هر فرد در جهان 250 تا 300 گرام است. این میزان در ایران 600 گرام و در شمال شهر تهران 1200 گرام است. طبیعتا به همین دلیل است که تعداد دفعات جمع ‌آوری زباله در تهران دو تا سه بار در روز می باشد.

شهرداری تهران همچنین اعلام کرده که هر فرد در تهران به طور متوسط سالانه شش برابر وزن خود زباله تولید می‌ کند. بر این اساس متوسط سرانه زباله تولید شده هر فرد در شهر تهران 320 کیلوگرام است. اگر این میزان تولید زباله هر فرد با جمعیت پایتخت ایران ضرب زده شود رقمی باورنکردنی به دست می آید.

بر اساس آخرین آمار منتشر شده از سوی سازمان شهرداری‌ های ایران و شهرداری تهران، روزانه بیش از هفت هزار و 500 تن و سالانه بیش از دو و نیم میلیون تن زباله خانگی و شهری در تهران تولید می‌ شود که از این میزان تنها 30 درصد زباله ها خشک و قابل بازیافت می باشند.

همچنین آمار و ارقام حدودی از میزان کل زباله تولید شده در سراسر ایران روزانه در حدود 50 هزار تن است. از سوی دیگر به دلیل اینکه در کل این کشور تنها 200 واحد بزرگ بازیافت زباله وجود دارد، از این میزان تنها حدود چهار درصد به مرحله بازیافت می ‌رسد و 96 درصد دیگر که برابر با 48 هزار تن است، همچنان به روش ‌های سنتی در زیر خاک دفن شده یا در طبیعت رها می گردد.

نکته جالب آنکه بخش عمده و اصلی که همان چهار درصد زباله بازیافت شده است را نیز کارگرانی مانند رضا و دیگر زباله جمع‌ کن ‌ها در بدل به دست آوردن سرپناه و معاشی اندک گردآوری می‌ کنند. همین چهار درصد بازیافت از زباله های پلاستیکی و فلزی نیز می تواند کمک بزرگی به خراب تر نشدن وضعیت فعلی محیط زیست در این کشور بکند.

قابل توجه است که بر اساس گزارش ‌برخی رسانه ‌ها در صورت مدیریت صحیح پسمانده ها و زباله‌ های تولید شده در ایران، از راه تفکیک و بازیافت می توان حدود 10 هزار میلیارد تومان درآمد کسب کرد. علاوه بر رضا و همکارانش، تعداد زیادی از کودکان، جوانان و کهنسالان در افغانستان نیز مشغول جمع آوری زباله های قابل بازیافت هستند و از این راه امرار معاش می کنند.