روز 27 جنوری سالروز آزاد شدن اردوگاه مرگ "آشویتس" است. ارتش شوروی سابق صبح سیزدهم جنوری بزرگترین لشکرکشی خود را به راه انداخت. جنگ در جبهه ای به عرض 1000 کلیومتر جریان پیدا کرد؛ تا سرانجام در اواخر همان ماه اردوگاه آزاد شد.

با هر متری که سپاه سرخ شوروی پیشروی می کرد، آزادی زنده ماندگان در اردوگاه "آشویتس" یک گام نزدیک تر می شد؛ با این هم دو هفته شوم دیگر باید ادامه می یافت، که زمان طولانی بود. سرانجام در بعد از ظهر 27 جنوری 1945 که روز شنبه بود، سپاه شوروی به "آشویتس" رسید. واحدهای متعصب آلمانی به شدت مقاومت کردند. قطعه 231 سپاه سرخ جانش را در راه آزادسازی این اردوگاه مرگ قرار می دهد. حدود 7500 تنی که از این اردوگاه نجات داده شدند، بیشتر به مرده ها می ماندند تا به زندگان. آنچه در "آشویتس" صورت گرفت، به زودی اعلان نشد. درست در اواسط ماه اپریل سال 1945 بود که نجات یافتنگان از "آشویتس" در بخش آلمانی رادیوی "بی. بی. سی" از روزگاری که در "آشویتس" گذشتانده بودند، گزارش دادند.

"انیتا لاسکر" که نیز در بین نجات یافتگان "آشویتس" بود، وضعیت اردوگاه را چنین توصیف می کند: «با رسیدن وسایط نقلیه یک داکتر و یک قوماندان دم در ورودی می ایستادند و در برابر چشم ما مردم را به صف می کردند. یعنی از سن و سال و وضع صحی پرسان می کردند. آمدگان بی خبر در این جا به ترتیبی رنج شان را بیان می کردند و بدین ترتیب حکم مرگ شان را امضا می نمودند. این امر به خصوص در مورد اطفال و پیران دیده می شد. داکتر راست چپ، راست چپ می گفت. راست برای زنده ماندن بود و چپ برای به کوره انداختن».

"آشویتس" یک سیستم نهایت پیشرفته و مدرن بود که نظام نازی ها برای نابود ساختن "صنعتی" انسان ها ایجاد کرد بود. سازمانده این دستگاه قتل عام آدولف آیشمن بود. او مدیر امور یهودی ها در اداره کل امنیت رایش یا دولت نازی ها بود. در پایان جنگ آیشمن با حمایت واتیکان به ارجنتاین گریخت. محل اقامت آیشمن در ماه می 1960 توسط دستگاه استخبارات اسراییل کشف شد و از آنجا به اسراییل اختطاف گردید و در آنجا به دادگاه سپرده شد. آیشمن در این دادگاه کوشید نقش خود را کوچک جلوه دهد. او گفت: «من از اقداماتی که مقامات دولتی آن وقت آلمان برای نابودی یهودی ها دستور داده بود، متاسفم و آن را محکوم می کنم. من قادر نبودم بیرون از سایه ام خیز بزنم و یا به اصطلاح پایم را از حدم بیرون بگذارم. من صرفاً ابزاری بودم در دست قدرت ها و نیروهای قویتر و درگیر با یک سرنوشت اسرار آمیز».

این اظهارات آیشمن بر حکم دادگاه تاثیر نگذاشت و ریاکاری پنداشته شد. دادگاه وی را محکوم شناخت و در سال 1962 اعدام گردید.

اردوگاه آدم کشی "آشویتس" در سال 1940 در حدود 60 کیلومتری جنوب غرب "کراکوف" در پولند ایجاد شد. در سال 1941 رودولف هویس، قوماندان این اردوگاه دستور داد تا برای کشتار زندانیان از گاز "سیکلون بی" استفاده شود. سیکلون اصلاً یک ماده ضدعفونی است اما بخار آن در ظرف چند دقیقه انسان را می کشد. در سال 1942 یهودی ها از سرتاسر دنیا به "آشویتس" آورده می شدند که جمعاً شمارشان 1.3 میلیون نفر بود. سر از سال 1943 یهودی ها، سنتی ها، روماها، معیوبان، همجنسگرایان و شاهدان یهوه که یک گروه مسیحی معتقد به وحدت خداوند بودند، به طور "صنعتی" در این جا کشته می شدند. اجساد آنانی که با گاز به قتل رسانده می شدند، با سرعت در کوره های آدم سوزی سوختانده می شدند.

آدم ها در اردوگاه "آشویتس" به جای خوک های دریایی به حیث حیوان مورد آزمایش های طبی نیز قرار می گرفتند. این اقدامات نازی ها به بهای جان بیش از 6 میلیون انسان تمام شد که از آن جمله دست کم 5.6 میلیون شان یهودی بودند. نیم میلیون دیگر سنتی ها و روماها بودند. دست کم 1.5 میلیون کشته شده در اردوگاه "آشویتس" طفل بودند.