سازمان ملل متحد امسال سوم ماه می، روز جهانی آزادی رسانه ها را با شعار "خبرنگاری در محاصره دیجیتال" تجلیل کرد. هرچند امسال تمرکز بیشتر بر اوضاع اطلاع رسانی از منازعه اوکرایین است، اما وضع در افغانستان روز تا روز به وخامت می گراید.

مرتبط:  جایزه آزادی بیان دویچه وله به دو خبرنگار اوکراینی داده شد

براساس گزارش تازه رده بندی آزادی بیان در کشورهای مختلف جهان، افغانستان با ۳۵ درصد کاهش در نرخ آزادی بیان نسبت به سال گذشته در رده ۱۵۴ فهرست قرار گرفته است. اما عاطفه محمدی یک بانوی خبرنگار به این باور است که این آمار دقیق نیست: «به باور من نوای آزادی بیان در افغانستان حتی بیشتر از ۸۰ درصد کمتر شده است. هر صدایی که در مخالفت با رژیم طالبان بلند می شود، خفه می گردد و این در تضاد با مفهوم کلان آزادی بیان است.»

مرتبط:  نگرانی نهادهای حامی رسانه‌ها از افزایش بازداشت خبرنگاران توسط طالبان

آزادی بیان یکی از مهمترین دست آوردهای دو دهه اخیر در افغانستان به شمار می رفت که از زمان تصرف مجدد قدرت توسط طالبان به شدت محدود شده است. شمار زیادی از خبرنگاران و کارمندان رسانه ای بازداشت و شکنجه شده اند. طالبان به ساختمان شماری از رسانه ها یورش برده اند.

خبرنگاران در تبعید

بسیاری از رسانه های افغانستان بسته شده، خبرنگاران و کارمندان شان کشور را ترک کرده و پناهنده شده اند. مخصوصا زنان از حق کار در رسانه ها محروم گردیده اند. عاطفه محمدی نیز یکی از این خبرنگاران است که به پاکستان گریخته، اما ماه ها بی سرنوشت مانده است. حدود ۷۰ خبرنگار افغان اخیراً در اسلام آباد دست به تظاهرات زدند. خانم محمدی می گوید: «در این گردهمایی که ۲۶ خبرنگار بانو و ۳۸ خبرنگار آقا گردهم آمده و در مورد خطرات جانی برای خبرنگاران در افغانستان و بی سرنوشتی شان در مهاجرت صحبت کرده و قطعنامه ای عنوانی سازمان ملل متحد صادر کردیم.»

به تازگی مراسمی برای بزرگداشت از روز جهانی آزادی رسانه ها در کابل برگزار شد. مته نودسن، معاون نماینده خاص سازمان ملل متحد برای افغانستان در این مراسم گفت: «رسانه های آزاد در افغانستان مورد حمله قرار گرفته اند. خبرگزاری ها بسته شده و خبرنگاران بیکار شده و به خارج فرار کرده اند. آنانی هم که مانده اند، آینده ای نامعلوم دارند.»

وی با ابراز نگرانی از وضع آزادی بیان در افغانستان اضافه کرد: «گزارش‌ های تکان دهنده ای در مورد بازداشت های خودسرانه و رفتارهای وحشتناک و غیرانسانی با خبرنگاران می رسند. زنان خبرنگار بیشتر از همه بار این اوضاع را به دوش می کشند.»

اما خبرنگاران در افغانستان وضع را بحرانی تر از آنچه بیان می شود، عنوان می کنند. یک خبرنگار افغان که نخواست نامش نشر شود، به دویچه وله گفت: «طالبان با آزادی بیان مشکل بنیادی دارند. آنها هرگز انتقاد را نمی پذیرند. اجازه دسترسی به اطلاعات را نمی دهند و همه چیز را به شدت سانسور می کنند.» وی افزود: «من واقعا خسته شده ام، کاری که ما حالا انجام می دهیم خبرنگاری نیست، بلکه تبلیغات برای رژیم طالبان است. من می خواستم از افغانستان بروم، اما متأسفانه هیچ کشوری به من پذیرش نداد.»

مرتبط:  رسانه ها در افغانستان در معرض فروپاشی اقتصادی قرار دارند

همزمان ریچارد بنت، گزارشگر ویژه سازمان ملل متحد در امور حقوق بشری افغانستان از طالبان خواسته تا به آزادی بیان و حق دسترسی به اطلاعات احترام بگذارند. وی گفته است: «ما از مقامات طالبان می ‌خواهیم که رسانه ‌های آزاد و مستقل را به رسمیت بشناسند و به آنها احترام بگذارند. طالبان باید در مطابقت با تعهدات افغانستان به قوانین بین المللی در زمینه حقوق بشر عمل کرده و آزادی عقیده و بیان را با درنظرداشت برابری حقوق زنان و مردان تأمین و از آن حفاظت کنند.»

هرچند رهبر طالبان اخیراً در پیامی که به مناسبت عید فطر نشر کرده، ادعا کرده که طالبان حقوق بشر و آزادی بیان را تأمین کرده اند، اما عاطفه محمدی به این باور است که محکوم کردن اعمال طالبان و تقاضا نمودن از آنان برای رعایت حقوق بشر فایده ای ندارد. وی افزود: «باید بر طالبان فشار وارد شود تا به جامعه مشارکتی، مفاهیم حقوق بشری و آزادی بیان تن بدهند. آن زمان می توانیم به حضور دوباره خبرنگاران در افغانستان امیدوار باشیم.»

وی به این باور است که خبرنگاران گیرمانده در افغانستان به ابزاری برای سواستفاده طالبان تبدیل شده اند و اکثرشان خلاف میل خود و تحت سانسور شدید برای امرار معاش و زنده ماندن کار می کنند.

مرتبط: طالبان نشر برنامه‌های دویچه وله از طریق رسانه‌های داخلی افغانستان را متوقف کردند

اداره طالبان علاوه بر رسانه های چاپی، صوتی و دیداری، اخیرا محدودیت هایی را بر اینترنت نیز وضع کرده اند. این گروه اعلام کرده که به وزارت مخابرات و تکنالوژی دستور داده شده که دسترسی به سایت هایی که محتوای "غیرشرعی" و "مخرب" دارند را ممنوع کند.

در محاصره دیجیتال

در مراسمی که برای بزرگداشت این روز در کابل برگزار شده بود، نماینده یونسکو یا سازمان علمی، آموزشی و فرهنگی در ملل متحد نیز شرکت کرده بودند.

آدری آزولای، رییس عمومی یونسکو در افغانستان گفت: «عصر دیجیتال کارمندان رسانه ها و منابع آنان را بیشتر از هر زمان دیگری در معرض خطر حمله، آزار و اذیت قرار داده است.» وی اضافه کرد: «مثلا نرم افزارهای جاسوسی خبرنگاران را متأثر ساخته است. خبرنگاران زن از طریق آنلاین آزار و اذیت می شوند. بررسی ها نشان می دهند که از هر ۱۰ خبرنگار زن، هفت تن آنان خشونت آنلاین را تجربه کرده اند.»

مرتبط:  دیده‌بان حقوق بشر: وضعیت رسانه‌ها و خبرنگاران در ولایت‌ها بدتر از کابل است

آزادی بیان حقی است که در اعلامیه جهانی حقوق بشر سازمان ملل ذکر و به طور رسمی توسط قوانین اکثر کشورها پذیرفته شده است. اما در عمل، برخی کشورها از آزادی بیان فقط حمایت می کنند، برخی آن را در اولویت قرار می دهند و برخی مثل رژیم طالبان آشکارا آن را سرکوب می کنند.