سیستم ایمنی بدن ما یک ساختار پیچیده دارد که بدون وقفه تلاش می کند از بدن ما در برابر «دشمن خارجی» دفاع کند. بدن ما در اصل دارای دو سیستم مختلف ایمنی است.

سیستم ایمنی ذاتی

یکی از سیستم های دفاعی بدن، ذاتی است. این سیستم بسیار مؤثر و سریع بوده و طور مثال باکتری ها را در زمان بسیار اندک کشف و بی ضرر می سازد. هرچند این سیستم سریع است، اما باکتری ها و یا ویروس ها را به گونه مشخص و هدفمند مورد حمله قرار داده نمی تواند و در برابر هریک از این عوامل بیرونی بیماری زا جداگانه مبارزه نمی تواند، بلکه به صورت عام عمل می کند. سلول های دفاعی از گروه لکوسیت یا کرویات سفید خون، بخشی از سیستم ایمنی ذاتی اند. کرویات سفید خون در غده تیموس یا زعتریه و مغز استخوان ساخته می شوند. غده تیموس بخشی از دستگاه لمفاوی یا لنفاوی بدن است که در بالای قلب انسان موقعیت دارد.

کرویات سفید از طریق خون و جریان لمفاوی به تمام بدن می رسند. میزان بلند کرویات سفید در خون نمایانگر یک التهاب و یا یک عفونت است که باید مورد معالجه قرار داده شود.

عاملان بیماری زا، پیش از اینکه بتوانند وارد بدن شوند، باید از موانعی بگذرند. این موانع در قدم نخست پوست و غشا هایی مخاطی در همه مجراهای باز بدن، مثلاً ناحیه دهن و گلو اند. این موانع نمی گذارند که عاملان بیرونی به راحتی داخل بدن شوند. به این ترتیب این موانع جزو مهم نظام دفاعی بدن به شمار می روند. مواد کیمیایی، مانند اسید های خود بدن و یا مخاط (ماده لزجی که به آن بلغم نیز می گویند) نیز شامل این نظام اند. این مواد نیز نمی گذارند که باکتری ها و یا ویروس ها به آسانی در بدن جا بگیرند.

سیستم ایمنی اکتسابی یا معافیتی

اگر با وجود تلاش های سیستم ایمنی ذاتی و همه میکانیزم دفاعی بدن، عاملان بیماری زا بتوانند داخل بدن شوند، آنگاه سیستم دفاعی دیگری در بدن فعال می گردد. این سیستم ایمنی به گونه خاص واکنش نشان داده و فعال شدن آن تقریباً چهار تا هفت روز را در بر می گیرد. این سیستم انتی ژن ها را به گونه هدفمند هدف قرار داده و مشخصات عامل بیماری زا را در سلول های موسوم به سلول حافظه ثبت کرده و به اصطلاح به خاطر می سپارد. در صورتی که عین ویروس در زمان دیگری به بدن حمله ور شود، چون سیستم ایمنی اکتسابی شیوه مجادله با آن را از قبل به خاطر دارد، فوراً وارد عمل شده و عامل را در جا بی ضرر می سازد. به همین دلیل است که انسان ها به برخی از بیماری ها تنها یک بار در عمر خود مبتلا می شوند.

لمفوسیت تی

در برابر عاملانی که در انساج یافت می شوند، لمفوسیت های تی یا لمفوسیت های تیموس فعال می شوند.  این لمفوسیت ها به گروه کرویات سفید خون تعلق دارند که در مغز استخوان ساخته می شوند. لمفوسیت های تیموس می توانند سلول های بیگانه را از سلول های خود بدن تفکیک کنند و می دانند که این سلول ها از کدام دسته اند. آنگاه لمفوسیت های تی به سرعت در بدن تکثر کرده و به طور مشخص در برابر عامل آماده می شوند. یکی از زیردسته های این لمفوسیت ها «سلول های کشنده» نامیده می شود که وظیفه آن کشف و نابود کردن سلول های آلوده است. آنها بدین منظور از سیتوتاکسین ها یا زهرهای سلول استفاده می کنند.

لمفوسیت بی

لمفوسیت های بی نیز جز گروه کرویات سفید خون بوده و در مغز استخوان ساخته می شوند. وظیفه این لمفوسیت ها تشخیص عاملان بیماری زا و پس از آن تشکیل انتی بادی در خون است. این لمفوسیت ها با تشکیل یک آخذه خاص، یک نوع مشخص عوامل بیگانه را شناسایی کرده و از بین می برند. این لمفوسیت ها در غده های لمفاوی و غده طحال جمع می شوند. هنگامی که در تماس با یک انتی ژن قرار می گیرند، به گونه هدفمند در برابر عامل بیگانه، انتی بادی تشکیل می دهند.

یک مانع دیگر

هرگاه باکتری ها و یا ویروس ها با وجود اینهمه اقدامات سیستم ایمنی بتوانند داخل بدن انسان شوند، هنوز هم به هدف نرسیده اند. برای نابود کردن آنها سلول های موسوم به «ذره خوار یا بیگانه خوار» فعال می شوند. ماکروفاژ های که در انساج موجود اند، و نوتروفیل های که در انساج و خون وجود دارند و به اصطلاح در خط دوم دفاعی بدن قرار دارند، شامل این سلول های بیگانه خوار اند. سلول های بیگانه خوار همینکه یک عامل بیماری زا را کشف کنند آن را به درون خود کشانده و با انزایم های خاصی هضمش می کنند.

وقتی سیستم ایمنی از کنترول خارج شود

سیستم ایمنی بدن ما شکل پیچیده ای دارد. این سیستم کامل نیست و از همین رو می تواند نواقص مختلفی را به همراه داشته باشد. بیماری های خودایمنی یا ذاتی یکی از نمونه های آن است. این بیماری ها طوری است که سیستم ایمنی سلول های بیگانه را نه، بلکه سلول خود بدن را هدف قرار می دهد که پیامد آن ایجاد التهابات است. بیماری های ملتیپل اسکلیروز (ام اس)، دراماتیت یا بیماری مزمن التهاب جلد، رماتیزم های مختلف و همچنان پسوریازیس یا بیماری مزمن جلدی موسوم به «صدفیه»، شامل بیماری های خود ایمنی اند.

si/ af / Gudrun Heise