عربستان سعودی: اعدامها اعتماد به اصلاحات را از بین میبرد
۱۴۰۱ بهمن ۱۷, دوشنبه
با وجود اصلاحات گسترده در عربستان، تحلیلگران میگویند گشایش سیاسی در این کشور دیده نمیشود. ولی رویدادهای ورزشی بینالمللی که قرار است عربستان میزبان آن باشد، شاید بتواند تغییراتی در آینده به وجود آورد.
اعلانات بازرگانی
از زمانی که محمد بن سلمان ولیعهد عربستان سعودی در عمل قدرت را در سال ۲۰۱۷ به دست گرفت، این کشور شاهد دو تحول متضاد بوده است.
عربستان در پروسه مدرنسازی خود زیر عنوان «چشم انداز ۲۰۳۰» تلاش کرده است اقتصاد وابسته به نفت خود را متنوع سازد. با پیروی از این روند، عربستان دروازههایش را بت روی توریسم باز کرد و حقوق زنان را بهبود بخشید.
همزمان با آن، حکومت ریاض با توسل به قانون ضد تروریسم فشارهای اجتماعی را تشدید کرده و فعالان حقوق بشر و سایر اعضای جامعه مدنی را که موافق سیاستهای حکومت نیستند، به شمول رهبران مذهبی، هدف قرار میدهد.
در همین حال شمار اعدامها در این کشور به صورت چشمگیری افزایش یافته است. یک گزارش تازه سازمان ضد مجازات اعدام (Reprieve) و سازمان حقوق بشری عربستانی-اروپایی مستقر در برلین (ESOHR) نشان میدهد که شمار اعدامها از سال ۲۰۱۵ تاکنون دو برابر شده است. در این گزارش آمده است که بین سالهای ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۴ به صورت متوسط حدود ۷۰ اعدام در سال اجرا شده بود، در حالی که این رقم بین سالهای ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۲ به ۱۲۹ مورد افزایش یافته است.
در این گزارش آمده است: «با وجودی که این کشور چهره مدرنی از خود به جهان نمایش داده است، شمار اعدامها ۸۲ درصد افزایش را نشان میدهد.»
برگزاری نمایشگاه «مُد محجوب» در عربستان سعودی
مُد برای زنان مسلمان هم میتواند خوشرنگ و پرزرق و برق باشد و هم جنجالبرانگیز. به تازگی یک نمایشگاه مُد مشترک اروپایی و عربستانی در ریاض برگزار شد. طراحان اروپایی بازار بزرگ مُد و فیشن را در خاورمیانه یافته اند.
صفیه حسین غراس، شهزاده خانواده شاهی عربستان سعودی و کریستوف بیوفایس، طراح مد بلجیمی، مجموعه جدید «مُد محجوب» یا طرحهای برای زنان مسلمان را در صحن حویلی سفارت بلجیم در ریاض به نمایش گذاشتند. برای نخستین بار در یک نمایش مُد در عربستان سعودی، جمع برگزیده ای از تماشاچیان مختلط مرد و زن اجازه اشتراک و تماشای این نمایش را دریافت نمودند.
براساس قواعد بسیار سخت خانواده شاهی عربستان سعودی، طرحهای بیوفایس و شهزاره غراس باید ساده و مناسب حال زنان مسلمان باشد. اما تماشاچیان این نمایش برخلاف اکثراً با استایلها و لباسهای غربی حضور یافته بودند.
در میان طرحهای این مجموعه زیر نام «خلیکی شیک» در ریاض، کمتر رنگهای روشن و نقش و نگار دیده میشد. این لباس کریمیرنگ و گشاد شبیه بالاپوش، بیش از همه مشابه به لباسهای سنتی در کشورهای عربی است.
برخلاف این نمایشگاه، در هفته مُد دبی در سال ۲۰۱۷ مُدهاه بیشتر شکل غربی داشته و در آنها از رنگهای براق استفاده شده بود. این مدل لباسی از مجموعه لیبل «مسلمه وییر» یا پوشاک زنان مسلمان را نمایش میدهد. این لیبل یا مارک لباس از ترکیه میباشد و در ایالات متحده، بریتانیا، اروپا، روسیه و دبی نیز نمایندگی دارد.
عکس: Mahmoud Khaled/AA/picture alliance
برندی برای زنان مسلمان
همچنان در این طرح «مسلمه وییر» یا پوشاک زنان مسلمان، که اغلب برای بانوان جوان مسلمان لباس طراحی میکند، از رنگهای روشن استفاده شده است. این برند را در اینستاگرام بیش از ۴۰ هزار کاربر دنبال میکنند.
عکس: Mahmoud Khaled/AA/picture alliance
مُدل مشهور مُد اسلامی
در هفته مد دبی در سال ۲۰۱۷، مدلهای برازنده غربی نیز دیده میشدند. حلیمه عدن، مدل مشهور امریکایی در آن سال با لباسی از مجموعه طرحهایی برای زنان مسلمان از طراح ترکی باسیت باگزیباگلی در دبی حضور یافت.
عکس: Mahmoud Khaled/AA/picture alliance
اختلافنظر در مورد مُد محجوب
مُد محجوب یا مناسب حال مسلمانها (Modest Fashion) از جانب سکولارها مورد انتقاد قرار دارد؛ اما در میان مسلمانان معتقد نیز جنجال برانگیز است. حلیمه عدن امریکایی با ریشه سومالیایی یکی از مدلهای برازنده این بخش بود. اما او در سال ۲۰۲۰ همکاری خود را با عرصه مُد قطع کرد، زیرا به نظر او در این عرصه به عقاید او به طور لازم احترام نمیشود. او از موقعیت خود به عنوان سفیر «یونیسف» نیز دست برداشته است.
عکس: Mahmoud Khaled/AA/picture alliance
8 عکس1 | 8
علی ادوبیسی، رئیس سازمان عربستانی-اروپایی حقوق بشر در یک گفتگو با دویچه وله در مورد دلایل این تحولات متناقض گفت: «نسخه مدرنیزهسازی که توسط شهزاده محمد بن سلمان اجرا میشود، انتخابی است و تابع حالات سیاسی میباشد.» او افزود: «اعدامها ستون اساسی رفتار سرکوبگرانه شهزاده محمد بن سلمان است که از طریق آن مردم خود را میترساند تا آنها را تا حد ممکن وادار به سکوت کند.»
جولیا لیگنر، رئیس سازمان حقوق بشری القسط در لندن که برای حمایت و دفاع از حقوق بشر در عربستان فعالیت میکند نیز این دیدگاه را تایید کرد. او به دویچه وله گفت: «اگر مقامات با اصلاحات موافق میبودند، مردم سعودی را در مرکز آن قرار میدادند.» او افزود: «در یک کشور بدون جامعه مدنی آزاد، اصلاحاتی که توسط مقامات صورت میگیرد، ابزار سیاسی برای خاموش کردن انتقادها در داخل و خارج از کشور است.»
سیباستین سنس، پژوهشگر ارشد «مرکز تحقیقات کاربردی در مشارکت با شرق» (CARPO) در آلمان نیز موافق است که با وجود متنوع ساختن اقتصاد عربستان سعودی و آزادیهای اجتماعی، نشانههای اندکی از گشایش سیاسی در این کشور دیده میشود. او در گفتگو با دویچه وله گفت: «واقعیت اما کاملاً برعکس است، زیرا سرکوب به یک امر جداییناپذیر در عربستان سعودی تحت حاکمیت محمد بن سلمان تبدیل شده است.»
زنان عربستان سعودی موتر رانی می آموزند
عربستان سعودی یگانه کشور در جهان است که در آن زنان اجازه موتررانی نداشته اند. امروز یکشنبه ۲۴ جون این منع لغو می شود. زنان منتظر چنین روزی بوده اند و برای کورس های رانندگی آمادگی گرفته اند.
عکس: Reuters/A. Jadallah
موتر رانی به معنای کنترول است
برای انجنیر عامره عبدالقادر، داشتن اجازه موتر رانی قبل از همه آزادی است. این زن جوان می گوید: "جلو موتر نشستن به این معنا است که تو بر رانندگی کنترول داری. من می خواهم در اینجا کسی باشم که خود تصمیم بگیرم."
عکس: Reuters/A. Jadallah
کورس رانندگی برای زنان
حالا عامره عبدالقادر ازاین چانس استفاد کرده است تا در شرکت دولتی نفت "آرامکو" اجازه نامه موتر رانی را به دست آورد. این شرکت به کارمندان زن اجازه می دهد تا در کورس ویژه آن موتر رانی بیاموزند. عبدالقادر در جمله ۲۰۰ زنی است که در آنجا موتر رانی آموخته اند.
عکس: Reuters/A. Jadallah
کارمندان دیگر زن رانندگی می آموزند
پنج درصد از میان ۶۶۰ هزار کارمند شرکت نفت "آرامکو" زنان هستند. ممکن است ۳۰۰۰ زن دیگر نیز در این شرکت، در کورس های رانندگی آن شرکت کنند تا اجازه نامه موتر رانی بگیرند. در ماه سپتمبر سال گذشته شاه سلیمان اعلام کرد که منع رانندگی برای زنان را بر می دارد.
عکس: Reuters/A. Jadallah
موتر = در ورودی برای آزادی
عامره عبدالقادر می گوید: "ما به موتر نیاز داریم تا فعالیت های روزمره مان را انجام دهیم. رانندگی زندگی مرا تغییر خواهد داد."
عکس: Reuters/A. Jadallah
عملی و تئوری
زنان در کورس های رانندگی در قدم اول اساسات نظری را می آموزند. یک معلم زن برای رانندگی، قاعده های ترافیک را توضیح می دهد.
عکس: Reuters/A. Jadallah
تبدیل کردن سوخت نیز باید آموخته شود
تبدیل سوخت نیز مانند تبدیل تایرها، در کورس های رانندگی آموزش داده می شود. منع رانندگی مدت ها نماد سرکوب زنان در عربستان سعودی بوده است. زنان فعال حقوق بشر بیش از سه دهه علیه آن مبارزه کرده اند.
عکس: Reuters/A. Jadallah
پایان مجازات
در گذشته زنانی که توسط پولیس حین رانندگی دیده می شدند، موقتاً دستگیر می شدند. حالا این وضعیت پایان می یابد.
عکس: Reuters/A. Jadallah
گردش با موتر بدون مردان
عامره عبدالقادر حالا اجازه نامه موتر رانی را به دست آورده است. او امروز ۲۴ جون، لغو منع موتر رانی برای زنان را با گردش با موتر جشن می گیرد. این زن جوان می گوید: "می خواهم به خانه مادرم بروم و بعد با او در موترم این طرف و آن طرف گردش کنیم. فقط من و مادرم، دیگر هیچ کس!"
عکس: Reuters/A. Jadallah
8 عکس1 | 8
او افزود که حکومت مکرراً تاکید کرده آنهایی که به اعدام محکوم شده، تروریست بوده اند و محاکمه آنها یک مساله داخلی است که غرب نباید در آن مداخله کند. او گفت که عربستان سعودی به طور مداوم استدلال میکند که اجرای این احکام برای تضمین امنیت ملی و بینالمللی ضروری هستند.
اعلانات بازرگانی
ابهام در تعریف
با وجودی که مرگ جمال خاشقچی، یکی از مخالفان حکومت عربستان در قونسلگری سعودی در استانبول در سال ۲۰۱۸، سبب خشم گسترده در سراسر جهان و انزوای موقتی عربستان سعودی گردید، بسیاری محاکمهها علیه فعالان و منتقدان حکومت بدور از توجه جهان صورت میگیرد.
چنین محاکمههایی به صورت منظم در محکمه جرایم مخصوص سعودی انجام میشود که در قضایای دوسیههای مرتبط با تروریسم و امنیت داخلی فیصله میکند.
اما در سال ۲۰۲۲ قاضیها دو تن از زنان به نامهای سلما الشهاب و نوره بنت سعید القحطانی را به ترتیب به تحمل ۳۵ سال و ۴۵ سال زندان به دلیل بازنشر توییتهای فعالان حقوق بشر محکوم کردند.
رمزی قیص، تحلیلگر حقوقی و پالیسی در سازمان حقوق بشری «منا» در سویس به دویچه وله گفت: «تعریف سعودی از تروریسم این صلاحیت را به قوه قضائیه میدهد تا احکام سختگیرانه از جمله مجازات اعدام و و محکومیتهای بیسابقه حبس طولانیمدت را علیه افرادی که از حکومت انتقاد میکنند، وضع کنند.»
او افزود که تعریف عربستان سعودی از تروریسم مبهم هست: «برای مثال، قانون مبارزه با تروریسم علاوه بر موارد دیگر، تمام اعمالی را که برای مختل کردن نظم عمومی، بیثبات کردن امنیت ملی و یا ثبات کشور و یا تهدید وحدت ملی انجام شود، جرم تروریستی تعریف میکند. اما در واقعیت هیچ یک از این اصلاحات تعریف نشده اند.»
برکناریها و بازداشتها در عربستان: اصلاحات یا بازی قدرت؟
ده ها تن از شهزادگان و وزیران پیشین عربستان سعودی به اتهام فساد مالی بازداشت شده اند. آیا هدف اصلاحات است یا که شهزاده محمد بن سلمان تلاش میکند با تضعیف ساختن رقیبان احتمالی درونی، پایههای قدرتاش را مستحکمتر میکند؟
عکس: Reuters/M. al-Sayaghi
ایجاد کمیته یی برای پیکار با فساد اداری
راه اندازی مبارزه با فساد اداری در عربستان سعودی سبب شد تا ۱۱ شهزاده ۳۲ تن از وزیران و بازرگانان برجسته در شهر ریاض، پایتخت عربستان بازداشت شوند. این شهزادگان و وزیران پیشین پس از آن دستگیر شدند که پادشاه عربستان سعودی کمیته یی را برای پیکار با فساد اداری ایجاد کرد، کمیته یی که از سوی پسرش، ولیعهد محمد بن سلطان رهبری می شود.
عکس: picture-alliance/abaca/B. Press
اصلاحات یا خاموش ساختن رقیبان سیاسی؟
کمیته ء تازه ایجاد شده مبارزه با فساد اداری از صلاحیت های زیادی برخورد دار است. صادر کردن حکم بازداشت، منجمد ساختن دارایی ها و ممنوعیت سفر را می توان بخشی از صلاحیت های این کمیته عنوان کرد. در حال حاضر ولیعهد محمد بن سلمان ۳۲ساله، نیروی محرک در پس تحولات و تغییرات در این کشور شدیداَ محافظه کار پنداشته می شود.
عکس: picture-alliance/AP Images/N. Asfouri
بازداشت یکی از ثروتمندترین افراد خاور میانه
یکی از بازداشت شده ها شهزاده الولید بن طلال است که یک میلیاردر و سرمایه دار مشهور است. او در شرکت های غربی مانند تویتر، اپل، شرکت خبری روپرت مرداک، سی تی گروپ، هوتل زنجیره یی چهار فصل و شرکت حمل و نقل لیفت به گونه گسترده سرمایه گذاری کرده است. این شهزاده یکی از ثروتمندترین افراد در خاورمیانه است و به دلیل رک بودن اش شهرت دارد.
عکس: Getty Images/AFP/F. Nureldine
تاکنون به گونه رسمی تایید نشده است
ابراهیم ال اسف وزیر مالیه پیشین و خالد الطواریجی رئیس پشین دادگاه سلطنتی هم در میان بازداشت شدگان اند. سه تن از مقام های پیشین حکومتی که به روز شنبه برکنار شدند، نیز دستگیر شده اند. تاکنون خبر بازداشت این افراد به گونه رسمی تائید نشده است و تنها حکومت عربستان سعودی از ایجاد کمیته مبارزه با فساد اداری خبر داده است، اما رسانه های وابسته به حکومت، خبر بازداشت این افراد را پخش کرده اند.
عکس: Getty Images
تغییرات گسترده در زمان اندک
در یک تحول دیگر، پادشاه عربستان سعودی یک شهزاده برجسته را که مسئول گارد ملی این کشور بود، از مقامش برکنار کرد. به دنبال آن، سعد حریری نخست وزیر لبنان و یکی از متحدان نزدیک عربستان سعودی هم از مقامش کناره گیری کرد. تحولات اخیر نه تنها عربستان سعودی بل خاورمیانه را سخت تکان داده است. این تحولات به افزایش تنش های منطقه یی نیز انجامیده است.
عکس: Reuters/M. al-Sayaghi
5 عکس1 | 5
ادوبیسی گفت که در مورد آینده نزدیک به شدت نگران است: «در حال حاضر، علایمی از چندین دوسیه وجود داد که نشان میدهد بیش از ۶۰ مرد به شمول افراد زیر سن در تهدید اعدام قرار دارند.» او به دویچه وله گفت: «به نظر میرسد عربستان سعودی به زودی اعدامهای انفرادی یا دستهجمعی را اجرا خواهد کرد.»
این نگرانیها بخاطر اعدام جمعی که در ماه مارچ سال گذشته اتفاق افتاد، افزایش یافته است. با وجود دستور سلطنتی سال ۲۰۲۰ که براساس آن اعدامها فقط در موارد خاص که شامل قانون مبارزه با تروریسم نمیشود انجام شود، ۸۱ زندانی به اتهام تخطی از این قانون اعدام شدند.
اهرم حقوق بشر
سونس از «مرکز تحقیقات کاربردی در مشارکت با شرق» به دویچه وله گفت قصر سلطنتی عربستان از نزدیک تمام واکنشها به تخطیهای حقوق بشری را زیر نظر دارد و این که «افزایش انتقادهای جهانی از عربستان سعودی» چگونه در عرصه ورزش جهانی تاثیر میگذارد. او گفت: «بحثها در باره حقوق بشر به زودی در داخل عربستان سعودی سرعت خواهد گرفت.»
اخیراً در همین هفته، مقامات توریسم در عربستان سعودی اعلام کردند که این کشور به صورت رسمی تمویل مالی جام جهانی زنان در استرالیا و نیوزیلند در ماه جولای سال آینده را به عهده خواهد گرفت. انجمنهای ورزشی هر دو کشور استرالیا و نیوزیلند اعتراض کرده و به فیفا شکایتکرده اند که عربستان سعودی پیش از ۲۰۱۷ زنان را از حضور در بازی فوتبال منع میکرد و حتی آنان را اجازه ورود به استدیوم فوتبال هم نمیداد.
عربستان سعودی قرار است میزبان جام آسیایی فوتبال ۲۰۲۷ و بازیهای زمستانی آسیا در ۲۰۲۹ و در عین زمان تلاش میکند در مشارکت با مصر و یونان میزبانی جام جهانی فوتبال مردان در سال ۲۰۳۰ را به دست بیاورد.
شهزاده عربستان برای ابراز نظر در مورد این دیدگاهها به تقاضای دویچه وله پاسخ نداد.
تاریخچه مختصر دسترسی زنان عربستان سعودی به ابتداییترین حقوق شان
عربستان سعودی اعلام کرده است که زنان میتوانند بدون اجازه یک قیم مرد رانندگی کنند. رسیدن زنان عربستان سعودی تا این مرحله بسیار طول کشیده است. نگاهی به موارد مهم دستیافتن زنان سعودی به حقوق شان.
عکس: picture-alliance/AP Photo/H. Jamali
۱۹۵۵: نخستین مکتب دخترانه/ ۱۹۷۰: نخستین دانشگاه زنانه
تا سال ۱۹۵۵ دختران در عربستان سعودی اجازه مکتب رفتن نداشتند. نخستین مکتب دخترانه به نام «دارالحنان» در همین سال شروع به فعالیت کرد. «کالج تعلیمی ریاض» که نخستین موسسه تحصیلی برای زنان است، در سال ۱۹۷۰ گشایش یافت.
عکس: Getty Images/AFP/F. Nureldine
۲۰۰۱: صدور تذکره برای زنان
در شروع قرن ۲۱، زنان عربستان سعودی برای نخستین بار موفق شدند که کارت هویت یا تذکره بگیرند. این در حالی است که کارت هویت تنها سند تثبیت هویت در قضایای مثل میراث یا ملکیت است. البته زنان در صورت داشتن اجازه یک قیم مرد صاحب تذکره میشدند که البته تذکره مستقیم به خود زنان نه، بلکه به قیم مرد آنها داده میشد. در سال ۲۰۰۶ بود که زنان توانستند بدون اجازه قیم مرد تذکره بگیرند.
عکس: Getty Images/J. Pix
۲۰۰۵: پایان ازدواج اجباری، دست کم در روی کاغذ
عربستان سعودی به صورت رسمی ازدواج اجباری را در سال ۲۰۰۵ ممنوع کرد. اما رسم قدیمی، یعنی عقد نکاح میان داماد و پدر عروس همچنین ادامه دارد. به این ترتیب، در عمل ممکن است بسیاری ازدواجها به رضایت زنان صورت نگیرد.
عکس: Getty Images/A.Hilabi
۲۰۰۹: نخستین مقام زن در حکومت
در سال ۲۰۰۹ شاه عبدالله نخستین زن را در منصب بلندرتبه حکومت کشورش منصوب کرد. نوره الفائز معاون امور زنان در وزارت تعلیم و تربیه مقرر شد.
عکس: Foreign and Commonwealth Office
۲۰۱۲: نخستین ورزشکاران زن در المپیک
در سال ۲۰۱۲ عربستان سعودی برای نخستین بار اجازه داد که ورزشکاران زن برای تیم ملی این کشور در مسابقات المپیک اشتراک کنند. یکی از این ورزشکاران سارا عطار بود که در المپیک لندن در حالی که چادر به سر داشت، در مسابقات دوش ۸۰۰ متره اشتراک کرد. پیش از این مسابقات گمانهزنیهایی وجود داشت که تیم عربستان سعودی به دلیل تبعیض جنسیتی ممکن است از رقابتها حذف شود.
عکس: picture alliance/dpa/J.-G.Mabanglo
۲۰۱۳: زنان میتوانند بایسکل و موترسایکل سوار شوند
رهبران عربستان سعودی برای نخستین بار در سال ۲۰۱۳ به زنان اجازه دادند که بایسکل و موترسایکل سوار شوند. اما این اجازه هم شرایطی داشت: زنان تنها در محلات تفریحی، با پوشیدن حجاب کامل اسلامی و در حضور یک عضو مرد خانواده میتوانند بایسکل سواری و موترسایکل سواری کنند.
عکس: Getty Images/AFP
۲۰۱۳: نخستین زنان در شوری
در فبروری ۲۰۱۳ براساس تصمیم شاه عبدالله، ۳۰ زن برای عضویت در شورای مشورتی این کشور حلف وفاداری یاد کردند. بعد از آن تصمیم، آنها به زودی توانستند برای چنین پُستهایی خود را نامزد کنند.
عکس: REUTERS/Saudi TV/Handout
۲۰۱۵: زنان میتوانند انتخاب کنند و انتخاب شوند
در انتخابات شهرداری سال ۲۰۱۵ عربستان سعودی، به زنان حق داده شد که رای بدهند و خود را برای این مقام نامزد کنند. زیلاند نو نخستین کشوری بود که در سال ۱۸۹۳ به زنان حق رای داد. در آلمان زنان در سال ۱۹۱۹ داری حق رای شدند. در نتیجه انتخابات ۲۰۱۵ عربستان سعودی، ۲۰ زن توانستند انتخاب شوند.
عکس: picture-alliance/AP Photo/A. Batrawy
۲۰۱۷: نخستین رئیس زن دفتر بورس سهام
در فبروری ۲۰۱۷ برای نخستین بار یک زن به عنوان رئیس دفتر بورس سهام در عربستان سعودی مقرر شد. سارا السهیمی این وظیفه را به دوش گرفت.
عکس: pictur- alliance/abaca/Balkis Press
۲۰۱۸: زنان میتوانند رانندگی کنند
به تاریخ ۲۶ سپتمبر ۲۰۱۷ عربستان سعودی اعلام کرد که براساس یک فرمان شاهدی، زنان اجازه رانندگی مییابند. آنها از اول جنوری ۲۰۱۸ برای کسب لایسنس رانندگی نیاز به یک قیم مرد ندارند و همچنین نیاز نیست یک عضو مرد خانواده هنگام رانندگی حتماَ در کنار شان باشد.