آلمان سرزمین روزنامه ها است: پیش از طلوع آفتاب موترهای مملو از روزنامه ها به کوچه ها می روند و روزنامه ها را در دم دروازه خانه ها توزیع می کنند. مردم صبح هنگامی که قهوه می نوشند، روزنامه ها را باز می کنند و آخرین خبرها را روی میز صبحانه شان می خوانند یا در مسیر راه دفتر آن را ورق می زنند.

چنین امری برای ده ها سال جریان داشت. روزنامه ها به مثابهء مصاحب روزمره، منبع شماره یک اطلاعات بود. اعلان های بازار کهنه فروشی، آب و هوا، اجناس ارزان قیمت، ورزش و اوراق اشتهارات فروشگاه های بزرگ در روزنامه ها چاپ می شدند. اما دیگر چنین نیست. روزنامه های آلمانی کار شان را به خوبی پیش برده نمی توانند.

در خلال ده سال اخیر، روزنامه ها تیراژ شان را به یک چهارم کاهش داده اند و اکنون جمعاً تا 21 میلیون نسخه پایین آمده است و این کاهش ادامه دارد. در سپتمبر سال 2012 نشریه موسوم به «آبند سایتونگ» در نورمبرگ ورشکست شد. این قدیم ترین نشریه تصویری و مبالغه آمیز در آلمان بود که در سال 1919 تاسیس شده بود.

"فرانکفورتر روند شاو"در حال ورشکستگی

اکنون روزنامه "فرانکفورتر روند شاو" که روزگاری یکی از روشنگرترین روزنامه های آلمان بود، به ورشکستگی مواجه شده است. این بدان معنا نیست که روزنامه دیگر به نشرش ادامه نمی دهد. اما وقتی که سهمداران از «ادامه زیان های بزرگ» سخن به میان می آورند، معلوم می شود که وضع این روزنامه خوب نیست. آنانی که از نزدیک با مسایل سر و کار دارند، حدس می زنند که بعد از این شاید نوبت ورشکستگی روزنامه «فایننشیل تایمز دویچلند» باشند.

آیا هنوز هم جایی برای روزنامه ها روی میز صبحانه و یا کابین های قطار وجود دارد؟ آیا روزنامه ها در آلمان آینده دارند؟ گونترراجر، پژوهشگر امور روزنامه ها در پاسخ به این سوال ها می گوید: «من فکر نمی کنم که این صنعت در حال مردن باشد. اما با مشکلات جدی رو به رو است. ده سال بعد از این من فکر نمی کنم که وضع مانند امروز باشد».

روجر که پروفیسور ژورنالیسم است، در مورد مطبوعات آلمان تحقیق کرده است. اکنون که وی بازنشسته شده، مشتری دایمی سه روزنامه است. او می گوید که بازار تغییر خورد است: «به نظر نمی رسد در آینده قابل پیش بینی کدام راه حل معجزه آسایی به وجود آید که جوانان با شمار بیشتر مشترک روزنامه ها شوند».

غالباً کسانی که بین 14 تا 29 سال دارند نسبت به والدین شان بسیار کمتر روزنامه می خوانند. خوانندگان به انترنت روی آورده اند. مشکل دیگر روزنامه ها این است که صعنعت اعلانات نیز جای خوبی در انترنت و صفحات آنلاین پیدا کرده است.

در جمهوری فدرالی آلمان هیچ یک از ناشران روزنامه ها نمی خواهند در مورد ترس شان از آینده چیزی بگویند. اما انیه پاسکوی، سخنگوی آنها می گوید: «ولی ما هم نمی دانیم آینده چه خواهد بود. در همین چند سال گذشته روزنامه ها روند تغییرات بزرگی را از سر می گذرانند».

با وجود کم شدن تیراژ، آلمان به تناسب فی نفر نسبت به بسیاری کشورها روزنامه های بیشتری دارد.

روزنامه برای اهل خبره و ذوق

با وجود عدم اطمینان، فدراسیون روزنامه نگاران آلمان به طور محتاطانه ای خوش بین است. پاسکوی می گوید: «اگر شما در مورد این فکر می کنید که تاده - بیست یا سی سال آینده، صنعت روزنامه نگاری در آلمان چگونه خواهد بود، ما انتظار داریم که روزنامه های چاپی وجود خواهند داشت که به فروش می رسند و خوانده می شوند».

خانم پاسکوی که خودش در دو روزنامه مشترک است، طرح نمونه برای یک روزنامه را به خاطر می آورد. در یک طرف روزنامه هایی است از لحاظ محتوا سنگین و قیمتی که متوجه گروه کوچک نخبگان است. از سوی دیگر روزنامه های ارزان قیمت و حتا مجانی برای توده ها است، مانند روزنامه هایی که صبح ها هنگام رفتن به کار در قطار خوانده می شوند.

راجر می گوید: «شاید روزنامه های چاپی چیزی برای نخبگان و اهل ذوق گردد. براساس داده ها و تحولات، من معتقدم که این روزنامه ها مخاطبان مهم و درازمدتی در آن بخش جمعیت دارند که تحصیلات خوبتر دارند و از عهده خواندن یک روزنامه بر می آیند نه این که صرفاً در صدد کسب اطلاعات از طریق آنلاین باشند».

تحولات سیاسی بزرگ و بایسکل دزدان کوچک

احتمال دارد روزنامه "فرانکفورتر روند شاو" در این تحولات نقش نداشته باشد. افول این صنعت یگانه دلیل این ورشکستگی است.

کارشناسان تلاش های پرهزینه و مبتنی بر کار انسانی "فرانکفورتر روندشاو" را هم در سطح منطقه یی و هم در سطح ملی، عامل این ورشکستگی می دانند. کارمندانی که از این وضعیت شوکه شده اند، می خواهند روحیه شان را قوی نگهدارند و می گویند: «ما هنوز هم در مورد تحولات بزرگ سیاسی و بایسکل دزد های کوچک می نویسیم».

طنز تلخ سرنوشت این است که یک روزنامه با سنت های دیرین و معیارهای عالی دچار ورشکستگی می گردد. "فرانکفورتر روند شاو" به تناسب دیگر روزنامه ها به طور بسیار مجاب کننده تر کارش را به انترنت و آی پید منتقل ساخته است.

"کریس میدیا" که رویدادهای جاری را در انترنت ارزیابی می کند، در مورد این که آیا "فرانکفورتر روندشاو" می تواند یک روزنامه دیجیتال ناب باشد، پاسخ منفی می دهد.

«روز خوبی برای دموکراسی ما نیست»

از قضا دو رقیب بزرگ "فرانکفورتر روند شاو"، اکنون ابزار نگرانی می کنند و ورشکستگی این روزنامه را بیانگر ضربتی بر صحنه رسانه یی آلمان می دانند. ناشر روزنامه رقیب "فرانکفورتر الگماینه" که در عین شهر انتشار می یابد، با نگاهی هراسان به آینده، می نویسد: «وقتی که آخرین روزنامه وزین از میان برود، "چتر"ها (چت کننده ها) باقی می مانند».

انیس پوهل، سردبیر روزنامه چپ گرای "تاگس سایتونگ" نوشت: « دیروز روز خوبی برای دموکراسی ما نبود که استحکام اش پیوسته توسط ژورنالیسم انتقادی حفاظت می شود. "فرانکفورتر روند شاو" روزنامه دست اولی است که در آلمان ورشکست می شود. شاید این آخرین (روزنامه) نباشد».

با این هم پاسکوی می گوید آلمان 1532 نشریه خبری محلی دارد: «این بسیار بسیار زیاد است. در مقایسه با سایر کشورها، تعداد زیاد است». هنوز هم 330 ناشر روزنامه ها در آلمان وجود دارند و حدود 130 نشریه با یک مسوولیت تمام عیار هیات تحریریه به کار شان ادامه می دهند. هنوز هم روزنامه های آلمانی بزرگترین بازار را در اروپا و در سطح جهانی پنجمین مقام را دارند. با این هم سال به سال این بازار کوچکتر می گردد.