مردم افغانستان پس از دوره طالبان آزادی مطبوعات را تجربه کردند. صدها رسانه‌ تصویری، صوتی و نوشتاری به کار آغاز کردند و حکومت بجای سانسور مطبوعات، زمینه را برای آزادی فکر، اندیشه و گفتار فراهم نمود.

هرچند خبرنگاران در این کشور قربانی‌های زیادی داده‌اند و هنوزهم افغانستان مکانی خطرناک برای خبرنگاران و فعالیت‌های رسانه‌ای است ولی آزادی مطبوعات در قانون اساسی و سایر قوانین تضمین شده است.

براساس آمارها، در حال حاضر ۷۰ دستگاه تلویزیونی، ۱۷۵ رادیو و صدها نشریه چاپی در افغانستان فعالیت دارند. نماینده خاص سرمنشی سازمان ملل متحد روز سه شنبه در کنفرانس ملی مصوونیت و حمایت از خبرنگاران که در کابل برگزار شده بود گفت آزادی مطبوعات نسبت به کشورهای منطقه در وضعیت بهتری قرار دارد ولی خبرنگاران و فعالان رسانه‌ای در این کشور مصوون نیستند.

یاماموتو تادامیچی نماینده خاص سرمنشی سازمان ملل متحد برای افغانستان گفت: «چالش‌های زیادی برای کار در یک منطقه ناآرام وجود دارد و قابل ستایش است. وقتی یک خبرنگار بدون صلاح، با یک قلم و میکروفون جانش را در معرض خطر قرار می‌دهد این یک امر قابل ستایش است.»

آقای تادامیچی افزود که سال گذشته، برای خبرنگاران و اهل رسانه، سال خطرناکی بود. براساس آماری که او ارایه کرد، در این مدت به تعداد ۴۰۰ رویداد خشونت علیه خبرنگاران و رسانه‌ها ثبت شده است. او گفت که در سال گذشته هجری شمسی هشت خبرنگار جان شان را از دست داده‌اند، ۵۳ تن لت و کوب شده ‌و ۳۲۲ خبرنگار دیگر نیز با انواع خشونت مواجه شده‌اند.

«به عقب بر نمی‌گردیم»

آزادی مطبوعات در افغانستان هنوزهم شکننده است. آگاهان به این باورند که هنوز آزادی مطبوعات دشمنان زیاد دارد. محافظه‌کاران، گروه‌های مخالف مسلح دولت، زورمندان محلی و قاچاقبران مواد مخدر به نحوی تهدیدهایی را علیه خبرنگاران و رسانه‌ها خلق می‌کنند. برخی آمارها نشان می‌دهد که مقامات حکومتی دست به خشونت علیه خبرنگاران می‌زنند.

در تازه‌ترین مورد گلبدین حکمتیار رهبر حزب اسلامی، خواهان محدودیت رسانه‌ها شده است. اما داکتر عبدالله عبدالله رییس اجراییه حکومت وحدت ملی در این کنفرانس بر حفظ آزادی بیان تاکید کرد: «شما [رسانه‌ها و خبرنگاران] خود یک قدرت بزرگ هستید... قوت رسانه و اهل رسانه‌چیزی نیست که با یک حرف و یک جمله خاموش شود و یا به عقب برگردد.»

در حال حاضر رسانه‌ها رکن چهارم دموکراسی به حساب می‌آیند و سانسور پیش از نشر و بعد از نشر به صورت رسمی وجود ندارد. آگاهان به این باورند که وضعیت آزادی مطبوعات در افغانستان نسبت به ایران و پاکستان و کشورهای آسیای مرکزی در وضعیت بهتری قرار دارد. 

نبود منابع تمویل

نهادهای رسانه‌ای می‌گویند خبرنگاران در ولایات مشکلات زیادی دارند زیرا آن‌ها به دلیل تهدیدهای امنیتی به ولسوالی‌ها سفر کرده نمی‌توانند، خبرنگاران با مزد بسیار اندک کار می‌کنند و به دلیل کمبود منابع تمویل کننده، رسانه‌ها که شامل تلویزیون رادیو و نشریه‌های چاپی هستند، با سقوط مواجهند و دروازه برخی از از این رسانه‌ها بسته شده است. 

رحیم الله سمندر عضو فدراسیون رسانه‌ها و ژورنالیستان افغانستان در این کنفرانس گفت: «در بیش از ۲۰ ولایت افغانستان خبرنگار زن وجود ندارد. هیچ زنی در رسانه‌ها کار نمی‌کند. حتا در ولایات درجه دوم نیز خبرنگاران زن بسیار کم است و این تشویش وجود دارد که حضور زنان در این ولایات کمتر شود.»

آقای سمندر افزود که در بسیاری ولایات افغانستان تهدیدهای مستقیم علیه جان و امنیت خبرنگاران وجود دارد:  «هنوزهم ولایاتی داریم که برای خبرنگاران خطوط سرخ هستند... همه روزه تهدید می‌شوند و سفر و کار برای شان بسیار دشوار است.»

براساس یافته‌های این فدراسیون، خبرنگاران در برخی موارد به صورت دسته جمعی به سارنوالی معرفی شده‌اند و حتا والیان مقامات حکومتی «تحمل» نوشته‌های خبرنگاران در فیسبوک را نیز ندارند.

حسین سیرت، کابل