قانون دسترسی به اطلاعات افغانستان یکی از بهترین قوانین در سطح دنیا شناخته شده است. این قانون ادارات حکومت را مکلف کرده است تا اسناد و معلومات مورد نیاز مردم، خبرنگاران و اهل تحقیق را در اختیار آنان قرار دهد.

هدف اصلی قانون دسترسی به اطلاعات و ایجاد کمیسیون آن، اطمینان از دسترسی مردم و نهادهای خبری و تحقیقی به اسناد دولتی به منظور تامین شفافیت و مبارزه با فساد است.

براساس اظهارات مسئولان نهاد دیدبان شفافیت، مرکز قانون و مردم‌سالاری و موسسه اطلاعات اروپا در سال ۲۰۱۸ قانون دسترسی به اطلاعات افغانستان را بهترین قانون دسترسی به اطلاعات در سطح جهان عنوان کرده است.

سرور دانش معاون دوم رییس جمهور افغانستان روز یک شنبه در مراسم معرفی اعضای جدید کمیسیون دسترسی به اطلاعات گفت که قانون دسترسی به معلومات حق آزادی بیان را ضمانت می‌کند: «آزادی بیان یک ضرورت زندگی است نه یک شعار سیاسی.»

انحصار اطلاعات

آزادی بیان و دسترسی به اطلاعات پیشینه زیادی در افغانستان ندارد. در گذشته اطلاعات دولتی بیشتر در انحصار و مالکیت دولت‌ها بوده و مردم به آن دسترسی نداشته‌اند. مدافعان آزادی بیان می‌گویند یکی از دلایل اصلی دوام فساد، انحصار اطلاعات و جلوگیری از آگاهی مردم از معلومات بوده است.

صدیق الله توحیدی مسئول کمیته مصونیت خبرنگاران به دویچه وله گفت با آن‌که قانون نهادهای دولتی را مکلف به ارایه معلومات می‌کند اما این قانون تاکنون کمتر عملی نشده است: «ادارات دولتی حاضر به دادن اطلاعات و معلومات نبودند و تاهنوز هم نیستند. در بسیار از ادارات تاکنون از این قانون اطلاعات کافی ندارند.»

وظیفه اصلی کمیسیون دسترسی به معلومات حمایت و نظارت از حق دسترسی مردم به معلومات است ولی آقای توحیدی گفت که این کمیسیون به دلیل محدودیت‌های مالی در چهار سال گذشته نتوانست مسئولیتش را به درستی به پیش ببرد: «در چهار سال گذشته کمیسیون دسترسی به اطلاعات ما مشکلات مالی  مواجه بود. این کمیسیون تنها توانست در زمینه آگاهی دهی و تدویر ورکشاپ‌ها کار کند.»

پنهان‌کاری اطلاعات

با آنکه افغانستان دارای بهترین قانون دسترسی به اطلاعات است اما خبرنگارانی که مصروف تهیه گزارش‌های تحقیقی هستند، هنوز با چالش‌های زیادی مواجه‌اند. بسیاری ادارات دولتی فکر می‌کنند که معلومات باید حفظ شوند و به همین دلیل از ارایه معلومات به خبرنگاران خودداری می‌کنند.

قانون دسترسی به معلومات اسناد محرم را مشخص کرده و ادارات دولتی را مکلف کرده است که به استثنای موارد حساس، سایر اطلاعات را در اختیار مردم و خبرنگاران قرار دهند؛ ولی براساس اظهارات آقای توحیدی، نهادهای دولتی حتا معلومات غیرحساس را نیز در اختیار خبرنگاران قرار نمی‌دهند.

احسان الله سهاک مسئول بخش خبر تلویزیون کابل نیوز می‌گوید: «اگر ما بخواهیم بر سوژه‌ای کار کنیم و اگر حکومت بداند که این به زیان حکومت است و فساد را افشا می‌کند، هرگز این معلومات را در اختیار خبرنگاران قرار نمی‌دهد.»

نهادهای رسانه‌ای می‌گویند حکومت تنها معلوماتی را در اختیار خبرنگاران قرار می‌دهد که جنبه تبلیغاتی دارد و نشان‌دهند دست آوردهای حکومت است ولی در صورتی که خبرنگاران به دنبال افشای مواردی از فساد باشند، با انواع کارشکنی مواجه می‌شوند.

معرفی اعضای جدید کمیسیون

قانون دسترسی به معلومات افغانستان چهار سال پیش توشیح شد. این قانون تعدیل شده و روز یک شنبه اعضای جدید کمیسیون معرفی شدند. بربنیاد فرمان رییس جمهور غنی، از میان ۱۵ تن از افراد واجد شرایط عضویت این کمیسیون، ۵ تن آنان هریک عین الدین بهادری، زهرا موسوی، حمدالله ارباب، نجیبه مرام و فضل باری بریالی، به حیث اعضای جدید کمیسیون دسترسی به اطلاعات، تعیین شده اند.

معاون دوم ریاست جمهوری گفت که کمیسیون دسترسی به اطلاعات مسئولیت بی نهایت سنگین و سرنوشت ساز است و از اعضای جدید این کمیسیون خواست که در انجام این مسوولیت بزرگ شهامت به خرج دهند و با استقلالیت عمل کنند.

ح. همراز/کابل