قاعدگی زنان؛ تابویی که در افغانستان نشکست
۱۴۰۳ خرداد ۸, سه‌شنبه
۲۸ می، روز جهانی حفظ الصحه قاعدگی است و در این روز تلاش می‌شود در مورد عادت ماهوار زنان آگاهی دهی شود. در افغانستان نیز پیش از تصرف قدرت توسط طالبان به این مناسبت برنامه‌های آگاهی‌دهی برگزار می‌شد اما حالا از این برنامه‌ها خبری نیست.
قاعدگی یک امر طبیعی بدن زنان است که در افغانستان هنوز هم یک تابو می‌باشد و در موردش صحبت نمی‌شود. بسیاری از زنان در این کشور در مورد بهداشت قاعدگی اطلاعات کافی ندارند.
راحله انصاری زمانی که در ۱۲ سالگی برای نخستین بار عادت ماهوار را تجربه کرد، از دیدن خون شوکه شده بود: «خیلی ترسیده بودم. فکر میکردم که کدام نوع بیماری است و یا هم بکارتم آسیب دیده است.»
تا آن زمان هیچ کسی به او در مورد قاعدگی زنان حرف نزده بود، نه در مکتب در این رابطه آموزش دیده بود و نه هم اعضای خانواده چیزی گفته بودند. او می‌گوید: «در گوشه‌ای از خانه از درد به خود می‌‌پیچیدم و گریه میکردم تا اینکه دختر عمه‌ام متوجه شد و از قضیه به مادرم گفت.»
بهداشت قاعدگی حتی در زمانی که حکومت جمهوری حاکم و پروژه‌های تقویت حقوق زنان زیاد بود، نیز به عنوان یک مضمون شامل نصاب تعلیمی مکاتب افغانستان نبود. مقام‌های وزارت معارف در سال‌های آخر نظام ساقط شده جمهوریت از برنامه‌ای برای آموزش بهداشت قاعدگی به عنوان یک مضمون تقویتی در مکاتب خبر داده بودند که با تصرف قدرت توسط طالبان این تلاش‌ها بر هم خورد.
مرتبط: عادت ماهوار چگونه بر میل جنسی تاثیر می‌گذارد؟
به این ترتیب، تنها کسانی که در خانواده‌ها می‌توانند در مورد بهداشت قاعدگی اطلاعاتی را به دختران نوجوان بدهند، مادران و یا زنان مسن‌تر در فامیل هستند، اما قاعدگی حتی در درون خانواده‌ها نیز یک تابو است و دختران زیادی حتی از مادران شان در این رابطه معلومات به دست نمی‌آورند.
راحله به یاد می‌آورد که بعد از اولین تجربه عادت ماهوار از زبان مادرش در این مورد شنید: «مادرم گفت تو اکنون جوان شدی و بعد از این هر ماه چنین چیزی را تجربه خواهی کرد. پس همراهش عادت کن.»
شمار زیادی از دختران نوجوان حتی در شهرهای افغانستان در مورد بهداشت قاعدگی اطلاعات لازم را نمی‌توانند به دست آورند، چه بسا آن‌هایی که در مناطق روستایی زندگی میکنند که نه معلومات آموزشی در این زمینه دارند و نه امکانات عصری برای رعایت حفظ‌الصحه قاعدگی.
خطر عفونت
تابو بودن قاعدگی زنان و صحبت نکردن در مورد آن تنها یک فشار روانی را بر آنها تحمیل نمی‌کند، بلکه خطر بروز عفونت‌ها را نیز در پی دارد.
بهشته محمدی، دختر جوان افغان می‌گوید پنج سال پیش به خاطر عدم‌آگاهی از بهداشت قاعدگی به عفونت شدید رحم و واژن دچار شده بود. او به جای نوار بهداشتی از پارچه استفاده می‌کرد و بعد از مدتی دچار درد شدیدی در ناحیه زیر شکم خود شد.
محمدی می‌گوید: «من همیشه در ایام عادت ماهوار از پارچه استفاده میکردم و روز دوبار صبح و شام آن را تبدیل میکردم. در آن‌روزها اصلاَ حمام نمی‌‌کردم تا زمانی که درد شدید در ناحیه شکمم پیدا شد و نزد داکتر مراجعه کردم.»
او برای اولین بار از داکتر زنان شنید که عدم رعایت حفظ‌الصحه قاعدگی چه خطراتی دارد: «داکتر گفت که واژن و رحم من عفونت کرده و باید موارد بهداشتی را شدیداَ در نظر بگیرم، اگرنه کار به جایی خواهد رسید که باید عملیات شوم. خوشبختانه شانس آوردم و با شش ماه تداوی و مصرف دارو صحت‌یاب شدم.»
مرتبط: اسپانیا می‌خواهد به زنان مرخصی دوره قاعدگی بدهد
در افغانستان زیر کنترول طالبان، شرایط برای رعایت بهداشت قاعدگی بدتر شده است. از یک جانب وضعیت اقتصادی مردم بسیار خراب است و از جانب دیگر زنان به ندرت به خود جرئت می‌دهند تنهایی به دواخانه رفته و مثلاً نوار بهداشتی بخرند.
داکتر پلوشه توخی، جراح بخش نسایی ولادی در شفاخانه رهنورد در شهر مزارشریف می‌گوید: «در دو سال اخیر هرچند تعداد مراجعین کمتر شده، اما (از میان مراجعین) اکثرشان به عفونت رحم و واژن مبتلا هستند که در اثر عدم رعایت بهداشت قاعدگی به وجود آمده‌است.»
داکتر توخی می‌افزاید: «با بسته شدن دروازه مکاتب بر روی دختران، عدم آگاهی از بهداشت قاعدگی میان دختران نوجوان بیشتر شده است. از سوی دیگر با افزایش بیکاری در افغانستان، دختران حتی توان خرید نوار بهداشتی را مانند گذشته ندارند. این امر باعث افزیش بیماری‌‌های رحمی میان دختران خواهد شد.»
راحله انصاری از جمله نادر زنانی است که با شکستن تابوی قاعدگی، اکنون توانسته با این امر طبیعی کنار بیاید: «آن زمان درد داشتم، اما تحمل میکردم. ماه رمضان تظاهر به روزه‌داشتن میکردم و اگر از بی حوصلگی‌‌های قاعدگی سخن به لب می‌‌آوردم، دیگران من را بی‌شرم خطاب می‌کردند.»
بالاخره راحله تصمیم گرفت در این مورد حداقل با اعضای خانواده و دوستانش آزادانه صحبت کند: «این چیزهایی بود که مرا سخت آزار می‌داد و سبب شد تا تابوی قاعدگی را از زندگیم بردارم.»
مرتبط: تجربه‌های تلخ دختران دانش‌آموز افغان از عادت ماهوار
پیش از تصرف قدرت توسط طالبان، برنامه‌های متعدد آگاهی‌دهی در این مورد وجود داشت. از جمله به مناسبت ۲۸ ماه می تحت روز جهانی بهداشت قاعدگی تلاش می‌شد در این رابطه به مردم معلومات داده شود.
هدا خموش، فعال حقوق زن که بعداً به دلیل اعتراض‌ها در برابر طالبان مجبور به مهاجرت شد، نیز در یکی از برنامه‌های آگاهی‌دهی تحت عنوان «قاعدگی تابو نیست» سهیم بود. او می‌گوید: «در آن کارزار پنج هفته‌‌‌ای توانستیم آگاهی دختران نسبت به قاعدگی را حداقل در سطح شهرهایی چون کابل، مزارشریف و هرات بلند ببریم. می‌‌خواستیم این کارزار را تا شش ماه دیگر ادامه بدهیم، اما با حاکمیت طالبان در افغانستان همه چیز برهم خورد.»
او وضع کنونی دخترانی را که در سایه حاکمیت طالبان به سر می‌برند نگران‌کننده و تاثیرات آن بر نسل آینده افغانستان را فاجعه‌بار می‌داند.
ممنوعیت زنان از کار باعث شده که برنامه‌های آگاهی‌دهی صحی متوقف و یا بسیار کمرنگ شوند. همه کارمندان بخش بهداشت قاعدگی را زنان تشکیل می‌دادند. سازمان ملل گفته کار بسیار از نهادهای این سازمان بدون حضور زنان در افغانستان دیگر ممکن نیست.
بر بنیاد آمار سازمان ملل متحد ۵۰ درصد از دختران افغانستان قاعدگی را برای نخستین بار در حالی تجربه میکنند که در مورد آن آگاهی ندارند. ۷۰ درصد این دختران بنا بر عقایدشان در دوران قاعدگی حمام نمی‌‌کنند و ۱۲ درصدشان به لوازم بهداشتی دستر‌سی ندارند.
این گزارش در ماه می ۲۰۲۳ نشر شده بود و به مناسبت روز جهانی بهداشت قاعدگی تجدید شده است.