آیا آلمان فقط ناظر بوده است و یا هم دخیل این فاجعه؛ این یکی از برازنده ترین سوالها دراین مذاکرات بود. زیرا در این اواخر شواهدی کشف شده اند که گواه مسئولیت بیشتر آلمان در این ارتباط به مراتب بیشتر از آنچه که گفته شده است، می باشند.

به روز 29 ماه سپتامبر سال 1916 گاتریب فن یاگوف دیپلومات ارشد آلمانی در برابر پارلمان آنزمان رایش این کشور حضور یافت و قرار شد از رویداد های وحشتناک، به ویژه از کشتارها و بیرون کردن اجباری دسته جمعی ارمنی ها در امپراطوری عثمانی گزارش بدهد.

در آن زمان قیصر آلمان یکی از قدرت های استعماری در اناتولی و متحد حکومت عثمانی محسوب می گردید. حکومت عثمانی ها در آن زمان فقط یک سال پیش از آغاز جنگ جهانی اول دسته دسته مسیحیان ارمنی را از خاک عثمانی اخراج کرد، یاگوف ضمن حضور در پارلمان رایش آلمان از خودداری این کشور در دخالت با این رویداد دفاع کرده گفت: « ما هر آنچه در توان داشتیم، انجام دادیم».

اکنون درست همین مدارای ساکت و بیصدای آلمان در برابر چنین یک فاجعه ای موضوع مباحثات تاریخ نگاران بین المللی را در برلین ساخته است. با آنکه شماری از تاریخ نگاران در رابطه به بی طرف نبودن قیصر آن زمان آلمان در خروج ارامنه اتفاق نظر دارند؛ ولی درمورد اینکه آلمان چه نقشی در این ارتباط داشته است تاریخ نگاران وحدت نظر ندارند. مخصوصاً در رابطه به اینکه آیا آلمانی ها فقط شاهد بوده اند و یا در این امر دخیل بوده اند؟

بنابر گمانه زنی های متفاوت در آن زمان حدود 300 هزار تا 1.5 میلیون ارمنی قتل عام شدند. ارمنی ها این نسل کشی را « آغت یا جنایت بزرگ» می خوانند.

در جمهوری آنزمان ترکیه بعد از عثمانی ها نسل کشی ارامنه " تدابیر امنیتی در شرایط منوط به جنگ" خوانده می شد. در مورد رقم قربانیان این نسل کشی نیز کشورهای ترکیه و ارمنستان هنوز به توافق نرسیده اند، آنچه که یکی از دلایل مکدر ماندن مناسبات هردو کشور نیز به شمار می رود.

آلمانیها با وجود آگاهی کامل چشم پوشی کرده اند

در همایشی که 160 تاریخ نگار دربرلین در آن شرکت کردند نقش آلمان و مسئولیت این کشور در مصیبت ارامنه باردیگر مطرح گردید. به ویژه از دید اشوت هایرونی مؤرخ ارمنی از دانشگاه دولتی ایروان، آلمان مخصوصاً به دلیل سکوت خونسردانه در نسل کشی ارامنه مسئول می باشد.

به گفته او آلمانی ها در برابر اخراج اجباری جمعیت های گسترده ی ارامنه و نسل کشی ارمنی ها توسط حکومت عثمانی هیچ نوع دخالتی نکردند و فقط اتکاء به همین کردند که ما نمی خواهیم دخالت کنیم، با آنکه بهترین اطلاعات را از وضعیت داشتند.

برخورد آلمان در رابطه به نسل کشی ارمنی ها نشان دهنده قبول مسئولیت آلمان در این نسل کشی نمی باشد، زیرا به دلیل حفظ مناسبات آلمان با کشورعضو ناتو ترکیه نماینده های حکومت آلمان در صورت برخورد با مسئله نسل کشی ارامنه در زمان عثمانیهای ترکیه از تذکر کلمه " نسل کشی" خودداری می کنند و بجای آن از " قتل عام" و " اخراج اجباری" می گویند.

ارمنستان به شمول 20 کشور دیگر جهان و تاریخ نگاران همایش برلین همه با اتفاق نظر رویداد آن زمان را نسل کشی دانسته و خواهان برخورد با آن بر اساس کنوانسیونهای سازمان ملل از سال 1948 می باشند.

در همین حال رجب طیب اردوغان رییس جمهور کنونی ترکیه یکسال قبل حین پست نخست وزیری خویش برای نخستین بارچندین دهه سکوت راشکست و اظهار نظر نمود. اردوغان دراین ارتباط پوزش خواهی نمود و از « پیامد های غیر انسانی» سخن راند. پیامد های که سبب اخراج ارامنه در آن زمان گردیده بودند اما با آنهم از نسل کشی سخنی بر لب نیاورد.

واکنش حکومت آلمان پس از صد سال

اکنون قرار است بنابر اطلاعاتی که به دویچه ویله رسیده است پارلمان فدرال آلمان در اواسط ماه مارچ برای یادبود از قربانیان نسل کشی ارامنه تشکیل جلسه بدهد. اما با آنهم نمی توان گفت که این واکنش در فرهنگ مباحثات از گذشته ها تحولی خواهد آورد. برخلاف در این میان اکنون این بحث مطرح شده است که در مراسم یادبود از صد سالگی نسل کشی ارامنه بتاریخ 24 ماه اپریل به نمایندگی از آلمان کی اشتراک خواهد کرد؟ صدسال قبل بتاریخ 24 ماه اپریل 1915 ـ اخراج اجباری ارامنه از مرکز قطارهای موسوم به « محله حیدرباشا» آغاز گردید.

اما تا اکنون بنابر منابع وزارت خارجه آلمان، هنوز بحث چگونگی اشتراک نماینده حکومت فدرال آلمان به مناسبت این مراسم در ایروان پایتخت ارمنستان پایان نیافته است. بنابر گمانه زنی ها احتمال دارد که فقط سفیر آلمان در این مراسم اشتراک کند. همچنان فرانسوا اولاند رییس جمهور فرانسه اعلام کرده است که قصد دارد در این مراسم شرکت کند.