معمای تکرار زلزله‌های شدید در غرب افغانستان
۱۴۰۲ مهر ۲۸, جمعه
مردم ولایت هرات در غرب افغانستان در ظرف چند روز چندین زلزله شدید و پس‌لرزه‌های آن را تجربه کردند. شدیدترین این زمین‌لرزه‌ها به شدت ۶.۳ درجه ریشتر بود و مرکز آن در عمق ۱۰ کیلومتری زمین قرار داشت.
مرکز تحقیقات جغرافیایی در شهر پوتسدام آلمان(GFZ) در یک اعلامیه مطبوعاتی به تاریخ ۱۶ اکتوبر در صفحه اینترنتی‌اش نوشته است که احتمال وقوع پس‌لرزه‌های بیشتری در هفته‌های آینده وجود دارد.
به اینستاگرام دویچه وله دری بپیوندید
افغانستان بخشی از به اصطلاح انحنای همیالیا است. این منطقه به شدت در معرض خطر زلزله است، چرا که در امتداد محل تقاطع دو صفحه تکتونیکی واقع شده است. صفحه تکتونیکی هندی در جنوب با صفحه تکتونیکی اورآسیا در شمال برخورد می‌کند. عمدتاَ در مناطقی که بالای این به اصطلاح خطوط گسل (شکستگی در پوسته زمین) قرار دارند، همواره زلزله رخ می‌دهد. این مساله حداقل در مورد شرق افغانستان صدق می‌کند.
چرا زمین‌لرزه در غرب افغانستان رخ داد؟
اخیراَ چندین زلزله ولایت هرات در غرب افغانستان را لرزاند. مرکز تحقیقات جغرافیایی(GFZ) در پوتسدام گفته است منطقه به اصطلاح «گسل هرات» به طور عمده از نظر زلزله غیرفعال به شمار می‌رود و در قرن‌های گذشته هیچ سند تاریخی دال بر چنین رویداد ویرانگر مشابه در این منطقه وجود نداشته است.
زمین شناسان تلاش دارند دریابند که کدام فعالیت‌های لرزه‌ای باعث این زلزله‌ها است.
به طور عموم در بخش غربی سلسله کوه‌های هندوکش نسبت به بخش شرقی آن زلزله‌های کمتری رخ می‌دهد. با وجود آن کارشناسان مرکز تحقیقات جغرافیایی (GFZ) در پوتسدام می‌گویند که «گسل هرات» یا شکستی‌های پوسته زمین در این منطقه «مشخصه دقیق توپوگرافی دارد و باید نقش مهمی در گذشته زمین‌شناسی از زمان شکل‌گیری کوه‌های هندوکش داشته باشد.»
به گفته این مرکز، تنها این نکته که چنین مناطقی در صدها سال اخیر از لحاظ زلزله غیرفعال بوده اند نمی‌تواند دلیلی بر عدم وقوع زلزله در آینده باشد، چنانچه در حوادث اخیر دیده شد.
زلزله چگونه رخ می‌دهد؟
پوسته زمین مانند نوعی از پازل است که از بسیاری بخش‌های جداگانه تشکیل شده است. پوسته زمین از چند صفحه عظیم اقیانوسی و چندین پوسته کوچک قاره‌ای تشکیل شده است. اینکه در واقع چه تعداد صفحات زمین وجود دارد، از نظر علمی زیر مشاجره قرار دارد.
مرتبط: چرا در افغانستان به تکرار زلزله به وقوع می‌پیوندد؟
صفحات مختلف زمین بر روی درون مایع زمین به اصطلاح «شناورند.» با متورم شدن مواد مذاب درون زمین در برخی از نقاطِ شکست در هسته زمین، این صفحات سالانه چند سانتی متر جا به جا می‌شوند. از میلیاردها سال به این سو چنین بوده است و این کاملاَ طبیعی است. صفحات زمین در جهات مختلفی حرکت می‌کنند، از یکدیگر دور یا به یکدیگر نزدیک می‌شوند و یا هم به یکدیگر فشار می‌آورند. به این حرکات، تکتونیک صفحه‌ای می‌گویند.
حرکت‌های موسوم به تکتونیک صفحه‌ای به تکرار باعث می‌شود که صفحات با یکدیگر برخورد کنند. سپس فشار در سنگ‌ها افزایش می‌یابد و اگر این فشار زیاد بزرگ باشد، ممکن است ناگهان آزاد شود. چنین جایی مرکز زلزله است که از آن امواج فشار به سطح زمین گسترش یافته و به صورت زمین لرزه احساس می‌شود.
از این رو، مناطقی که بالای خطوط گسل یا ناحیه شکستگی در پوسته زمین موقعیت دارند، یعنی جایی که دو صفحه تکتونیکی در پوسته زمین به هم برخورد می‌کنند، به طور خاص در معرض خطر زلزله قرار دارند. زلزله از شدت پنج درجه ریشتر به بالا می‌تواند خسارت‌های محسوسی مثلاً به ساختمان‌ها وارد کند.
اگر زلزله در زیر اقیانوس رخ دهد می‌تواند باعث ایجاد سونامی شود. سونامی یا امواج پرسرعت آب اگر به زمین برسد، ممکن است سیلاب‌های ویرانگری در پی داشته باشد.
برای دیدن ویدیوهای معلوماتی به صفحه یوتیوب دویچه وله دری مراجعه کنید
فابریک کاتان، پروفیسور لرزه‌شناسی در انستیوت تحقیقات جغرافیایی (GFZ) در پوتسدام می‌گوید به دلیل این که فعالیت‌های لرزه‌ای در حاشیه صفحه‌های تکتونیکی همواره وجود دارد، پیش‌بینی وقوع زلزله بسیار دشوار است.
پس لرزه چیست؟
زلزله‌های شدید تقریباَ همیشه باعث سلسله‌ای از لرزش‌های خفیف‌تر می‌شود. پس‌لرزه به این دلیل صورت می‌گیرد که صفحات تکتونیکی در مرکز زلزله به عقب و جلو حرکت می‌کنند تا دوباره آرام بگیرند. البته پس لرزه‌های شدید نیز می‌تواند خسارات زیادی به بار آورد. خصوصاَ وقتی ساختمان‌ها در نتیجه زلزله شکاف برداشته یا آسیب می‌بینند، پس‌لرزه می‌تواند باعث فروریزی آن‌ها شود و تلفات در پی داشته باشد.
به گفته کاتان، «تنها امکان حفاظت از مردم در برابر زلزله، ساخت و سازهای مقاوم در برابر زلزله است.»