مناقشه تهران و کابل بر سر هریرود؛ آیا معاهده‌ای وجود دارد؟
۱۴۰۳ دی ۲۵, سه‌شنبه
بند آب پاشدان بر روی دریای هریرود در ولایت هرات ساخته می‌شود. کار ساخت این بند در سال ۱۳۹۰ خورشیدی آغاز شد و قرار بود در مدت سه سال تکمیل شود، اما به دلایل نامعلوم کار ساخت این بند متوقف شد. آب دریای هریرود از کوه‌های مرکزی افغانستان سرچشمه می‌گیرد و با عبور از مرزهای ایران سرانجام به ترکمنستان سرازیر می‌شود.
این بند آب در فاصله ۲۵ کیلومتری شهر هرات و در ولسوالی کرخ این ولایت موقعیت دارد.
اینستاگرام دویچه وله دری را دنبال کنید
بند پاشدان ظرفیت ذخیره ۴۵ میلیون مترمکعب آب را دارد و می‌تواند دو میگاوات برق نیز تولید کند. با ساخت این بند، ۱۳ هزار هکتار زمین زراعتی آبیاری خواهد شد.
طالبان به تاریخ ۹ ثور ۱۴۰۳ کار ساخت این بند را یک بار دیگر افتتاح کردند.
عبدالغنی برادر، معاون اقتصادی رئیس الوزرای طالبان در مراسم افتتاح کار این بند گفت که افغانستان باید برای رسیدن به خودکفایی اقتصادی، آب و منابع طبیعی خود را مدیریت کند.
وزارت انرژی و آب طالبان به تاریخ ۱۴ قوس ۱۴۰۳ اعلام کرد که کار این بند ۸۰ درصد پیش رفته است.
چرا ایران با ساخت این بند مخالف است؟
اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت خارجه ایران در ۱۵ جدی ۱۴۰۳ خواهان همکاری اداره طالبان در مورد موانع ورود آب ازافغانستان به ایران شد و تاکید کرد که حقوق و معاهده‌های دوجانبه میان دو کشور باید مدنظر گرفته شود.
سخنگوی وزارت خارجه ایران در اعتراض به آب گیری بند پاشدان هرات گفته است که بهره‌برداری از حوزه‌های آبی نمی‌تواند بدون رعایت حقوق ایران براساس معاهده‌های دوجانبه صورت گیرد.
اینستاگرام دویچه وله دری را دنبال کنید
این مقام ایرانی گفته است که «ایران اعتراض و نگرانی شدید خود را نسبت به تحدید نامتناسب آب‌های ورودی به ایران یا منحرف کردن مسیر طبیعی رودخانه‌ها» ابلاغ کرده است.
عیسی بزرگ‌زاده سخنگوی صنعت آب ایران نیز ساخت بند پاشدان هرات را «بهره برداری یکجانبه» از دریای هریرود خوانده بود.
او گفته است که اثرات این اقدام یک جانبه از سوی افغانستان، نه تنها تامین آب آشامیدنی و صحی میلیون‌ها نفر را متاثر می‌کند بلکه منجر به آسیب گسترده به محیط زیست پایین دست نیز می‌شود.
به دنبال انتقاد تهران از ساخت بند پاشدان، اداره طالبان روز چهارشنبه ۱۹ جدی نسبت به «نظرات غیرمسئولانه» هشدار داد.
موضوع حق‌آبه در سال‌های گذشته منبع اختلافات در روابط بین دو کشور بوده است. دو کشور ۹۰۰ کیلومتر باهم مرز مشترک دارند.
علیرضا بیگدلی سفیر جدید ایران در کابل روز چهارشنبه با مولوی عبدالکبیر معاون سیاسی پیشن رئیس الوزرای طالبان دیدار کرد.
مولوی عبدالکبیر گفت در حالی که «اختلاف تقسیم آب بین دو کشور از طریق تفاهم متقابل حل شده است ... اظهارنظرهای غیرمسئولانه می‌تواند روابط بین دو کشور را تضعیف کند.»
بر اساس بیانیه اداره طالبان که در شبکه اجتماعی ایکس نشر شد، این مقام طالبان گفته است: «هیچ موضوعی در افغانستان وجود ندارد که به روابط با ایران آسیب برساند» و «نیت خود را برای تقویت همکاری‌های دوجانبه ابراز کرده است.»
آیا معاهده‌ای بین دو کشور وجود دارد؟
دویچه وله در این مورد با سه کارشناس امور آب و محیط زیست و مقام‌های پیشین دخیل منازعات آب بین دو کشور گفتگو کرد. آنها گفتند که هیچ معاهده‌ای بین دو کشور برسر دریای هریرود وجود ندارد.
نجیب آقا فهیم، وزیر پیشین دولت در امور رسیدگی به حوادث به دویچه وله گفت اختلافات بینایران و افغانستان بر سر دریای هریرود زمانی آغاز شد که ایران و ترکمنستان مشترکاً در دهه ۱۳۸۰خورشیدی ساخت بند دوستی را ساختند. فهیم گفت: «آنها به صورت یکجانبه اقدام کردند و افغانستان را اصلاً اطلاع ندادند و شریک نساختند.»
این مقام حکومت پیشین افغانستان گفت تهران بدون موافقت حکومت افغانستان آب بند دوستی را به مشهد انتقال داد.
بند دوستی در شمال شرقی خراسان رضوی ساخته شده و بخشی از آب مورد نیاز شهر مشهد از همین بند تامین می‌شود.
افغانستان دو بند سلما و پاشدان را روی دریای هریرود اعمار کرده و ایران با ساخت هردو بند آب مخالفت کرده است.
فهیم گفت که ایران در مسیر شاخه‌های هریرود و در داخل خاک خود حدود ۲۰ بند آب ساخته است و تقریباً تمام شاخه‌های هریرود را یکجانبه مهار کرده و مورد استفاده قرار می‌دهد.
کنوانسیون‌های بین‌المللی آب چه می‌گویند؟
نیک آهنگ کوثر، تحلیلگر ایرانی-امریکایی آب و محیط زیست به دویچه وله گفت افغانستان و ایران در باره آب دریای هریرود معاهده مشخصی ندارند.
او افزود: «مساله مهم این است که اگر روی سرشاخه‌ها و رودهای حوضه مشترک سد ساخته شود که این مساله به کاهش حق‌آبه و آب در پایین‌دست منتهی شود، حتما اثرات منفی محیط زیستی و اجتماعی و نهایتاً اقتصادی خواهد داشت.»
یوتیوب دویچه وله دری را دنبال کنید
تاکنون گفته نشده که ساخت بندهای آب سلما و پاشدان در مسیر دریای هریرود تا چه اندازه می‌تواند بر مناطق پایین دست در ایران تاثیر بگذارد و سبب کمبود آب زراعتی و نوشیدنی شود.
داکتر نجیب سدید متخصص آب‌های فرامرزی و محیط زیست به دویچه وله گفت بند پاشدان هرات، یک بند کوچک است که برای مهار و ذخیره سیلاب‌ها ساخته شده و سبب محدود شدن منابع آبی به ایران نمی‌شود.
به گفته سدید، ایران به این دلیل افغانستان را زیر فشار قرار می‌دهد که مانع ساختن بندهای بزرگ بر دریاها در افغانستان شود.
او گفت: «ایران این مخالفت‌ها را برجسته می‌کند تا افغانستان را تحت تاثیر قرار دهد و آب بیشتری ازافغانستان نصیب شود. هدف ایران این است که در آینده از ساخت بندهای بزرگ که بر پایین دست تاثیر دارند، جلوگیری کند.»
این کارشناس علاوه کرد، کنوانسیون بین‌المللی آب زمانی نقض می‌شود که یک کشور جریان آب را بر پایین دست مسدود کند در حالی که ساختن بند کوچک پاشدان ناقض این بند کنوانسیون نیست.
او گفت براساس بند دیگر کنوانسیون بین المللی آب، استفاده از منابع آب برای مقاصد نامعقول و غیرمنصفانه را منع کرده در حالی که «ساخت بند پاشدان بسیار معقول و منصفانه است، زیرا از یکسو کنترول سیلاب است و از سوی دیگر کمربند سبز هرات از آن آبیاری می‌شود.»