تا چند هفته پیش چنین به نظر می رسید که محدودیت های وضع شده برای جلوگیری از گسترش ویروس سارس کووی-۲، عامل بیماری عفونی کووید۱۹، شاید مدت طولانی و تا ختم تعطیلات تابستانی ادامه یابد. اما به زودی دیدگاه ها و مواضع کشورها تغییر کرد.

محدودیت های مرتبط با کرونا در آلمان، اسپانیا، یونان و بسیار کشورهای دیگر برداشته شده اند. حتی در بریتانیا که بالاترین آمار مبتلایان و مرگ های ناشی از کرونا را دارد، در مورد «بازگشایی دوباره کشور» فکر می شود و برخی مقام ها به برداشتن محدودیت ها اصرار دارند.

اوایل این ماه هندوستان محدودیت ها را برای دو هفته دیگر تمدید کرد، زیرا این نگرانی وجود دارد که اگر کشورها به زودی این محدودیت ها را لغو کنند، جهان ممکن است شاهد شیوع موج دوم این بیماری عفونی باشد.

شیوع موج دوم این بیماری کم یا زیاد اجتناب ناپذیر است. داکتر مایک رایان از سازمان صحی جهان به تاریخ ۱۳ ماه می در یک کنفرانس خبری که به صورت زنده پخش می شد گفت: «این ویروس ممکن است تبدیل به یک ویروس بومی و عام دیگر در اجتماعات ما گردد. این ویروس شاید هرگز از بین نرود.»

رایان، مدیر اجرایی برنامه اضطراری سازمان صحی جهان به این اشاره کرد که دیگر ویروس ها مانند «اچ آی وی» بعد از شیوع در میان مردم هرگز از بین نرفته اند. در عوض داروهایی برای تخفیف و تسکین تاثیرات این ویروس ها تولید شده است و مردم عادت کرده اند که با این ویروس ها کنار بیایند. او توضیح داد که تنها شمار محدودی از ویروس های مرگبار مانند ویروس چیچک ریشه کن شده اند.

دیگر ویروس ها هنوز هم در اجتماعات وجود دارند. برخی ویروس ها مانند ویروس عامل بیماری توبرکلوز یا سل دوباره برگشته اند و تاریخ نشان داده است که موج دوم این ویروس ها بدتر از موج اول آن بوده است. پاندمی موسوم به آنفلوانزای اسپانیایی که در سال ۱۹۱۸ شیوع یافت، نیز همین گونه بود که موج های بعدی آن ادامه یافت و در سال ۱۹۲۰ کاهش یافت.

پس چه باید کرد؟ آیا شاهد بیماران بیشتری خواهیم بود؟ آیا باید به زندگی زیر محدودیت ها و قرنطین ادامه بدهیم؟

آلمان: آزمایش تجربی کنترول شده؟

در آخر ماه اپریل زمانی که ضریب سرایت (عدد آر) ویروس کرونا از ۱ کاهش یافت و به ۰،۷۶ رسید، حکومت آلمان فدرال و ادارات صحی این کشور توافق کردند که دروازه مکتب ها به روی کسانی که امتحان پایانی لیسه را در پیش رو دارند یا آن هایی که در خزان از دوره ابتدایی به دوره متوسطه عبور می کنند،‌باز گردد.

(ضریب سرایت (عدد آر) به این مفهوم است که ویروس از یک فرد مبتلا به چند فرد سرایت می کند. طور مثال اگر این ۱ باشد به این معناست که یک فرد تنها یک فرد دیگر را مبتلا می ساز، و اگر ضریب سرایت ۲ باشد، یعنی یک فرد دو فرد دیگر آلوده می سازد.)

مکتب ها به هدف این که فاصله اجتماعی و رهنمودهای بهداشتی رعایت گردد، تغییراتی در شکل و دیزاین صنف های درسی وارد کرده و زمین های بازی را با تقسیم به بخش های مختلف به مکان های مصون تبدیل کردند.

اما پیش از این که مکتب ها و شاگردان به صنوف درسی برگشته و این طرح ها را به تجربه بگیرند، حکومت تصمیم گرفت که محدودیت های بیشتری را لغو کند. حالا حتی کودکان خوردسال تر به مکتب می روند.

موزیم ها و باغ های وحش نیز با معرفی رهنمودهای تازه برای رعایت فاصله  مورد نیاز میان بازدیدکنندگان بازگشایی می شوند. اما نشانه ای از چنین رهنمودها برای پارک های تفریحی کودکان که به تاریخ هفتم می باز شدند، دیده نمی شود. به این ترتیب فاصله فیزیکی یک و نیم متری که برای جلوگیری از سرایت کرونا توصیه می شود، در پارک های بازی کودکان به یک و نیم سانتی متر کاهش یافت. آیا هدف این کار این است که رفتار خوب به صورت تجربی مورد آزمایش قرار بگیرد؟ چنانچه صدراعظم انگلا مرکل هفته گذشته هنگام اعلام برداشتن محدودیت ها گفت که در آلمان یک دموکراسی «مبتنی بر اعتماد» حاکم است.

با وجود این، سازمان صحی جهان طرفدار این است که بازگشت از محدودیت ها به زندگی عادی «براساس شواهد و داده های [علمی]» باشد و به شکل تدریجی اجرایی شود تا «خطر سرایت موج جدید کاهش داده شود».

سازمان صحی جهان به تاریخ ۱۹ اپریل گفت: «به صورت ایده آل میان مراحل گذار [از قرنطین به زندگی عادی] فاصله دو هفته ای در نظر گرفته شود تا وقت کافی برای شناسایی خطر شیوع مجدد و پاسخ مناسب به آن وجود داشته باشد.»

این دقیقاً کاری است که در آلمان رعایت نشده است و مرحله دوم بازگشایی مکاتب در این کشور چهار روز بعد از مرحله نخست آن شروع شد.

حکومت آلمان فدرال تصمیم گیری در این رابطه را به عهده حکومت های ایالتی و نواحی واگذار کرده و گفته است هرگاه در منطقه ای در برابر هر ۱۰۰ هزار باشنده آن ۵۰ واقعه جدید ابتلا به ویروس کرونا ثبت گردد، محدودیت ها دوباره وضع گردد.

معیار بین المللی وجود ندارد

اما به نظر می رسد که معیارهای توافق شده که معرف شیوع موج دوم این پاندمی باشد نه در سطوح ملی وجود دارد و نه در سطح بین المللی. کریستیان لیندمایر، سخنگوی سازمان صحی جهان در پاسخ به دویچه وله در ایمیلی نوشته است که «موج دوم» از نظر فنی یک اصطلاح قطعی و تعیین شده نیست. او گفته است: «این اصطلاح [تنها] بیانگر شیوع مجدد بعد از کاهش تعداد واقعات است. از این رو، همین شرایط در مورد موج سوم نیز صدق می کند.»

برخی دانشمندان در آلمان مانند اوا گریل از دانشگاه لودویگ ماکسیمیلیان در مونشن و رافائل میکالاچیک از دانشگاه مارتین لوتر در هاله-ویتنبرگ، نگران اند که تعیین حد ۵۰ واقعه جدید ابتلا در هر ۱۰۰ هزار باشنده بسیار زیاد است. به گفته آن ها سیستم صحی نمی تواند به این تعداد مبتلایان رسیدگی کند و زمانی که شیوع مجدد به این تعداد برسد، برای مهار آن نیز بسیار دیر است.

اگر و هرگاه تعداد مبتلایان جدید به این حد برسد،‌مردم دچار سراسیمگی شده و شهرها دوباره محدودیت ها را وضع خواهند کرد. برنامه بازگشایی مکاتب و از سر گیری عرصه اقتصاد متوقف می شود و مردم دوباره در خانه های شان قرنطین خواهند شد. دوباره مردم برای کاهش محدودیت ها انتظار می کشند و با کاهش تعداد واقعات، محدودیت ها بازهم کاهش خواهد یافت. این دایره تکرار خواهد شد و ما مجبور خواهیم بود با آن کنار بیاییم.

مایک رایان از سازمان صحی جهان توضیح داده است: «هرگاه این بیماری در کشورها به میزان پایینی ادامه یابد و قابلیت تحقیق و شناسایی زنجیره یا شاخه های شیوع آن وجود نداشته باشد، پس این خطر همیشه وجود دارد که این بیماری یک بار دیگر گسترش یابد، خصوصاً در جاهایی که گروه های بزرگ مردم حضور دارند مانند شهرها، کمپ های مهاجران و جاهای دیگری که رعایت فاصله  فیزیکی میان مردم ممکن نیست.»

ویروس ها همیشه جهش یافته و دوباره برگشته اند

پاندمی آنفلوانزای ۱۹۱۸ سه موج بزرگ داشت. این پاندمی در مارچ ۱۹۱۸ شیوع یافت و اوج آن در موج دوم در اواخر همان سال مشاهده شد. این ویروس در موج دوم با جهش (موتاسیون) قوی تر نسبت به نوع اول برگشت.

مرکز وقایه و کنترول بیماری ها در ایالات متحده امریکا گفته است که در واقع شیوع موج دوم این ویروس مسئول بیشترین شمار موارد مرگ و میر در ایالات متحده امریکا بود، کشوری که احتمالاً منشای این ویروس بود. 

زیرنویس: برآورد می شود که آنفلوانزای اسپانیایی جان ۵۰ میلیون تن را گرفته بود

به گفته مرکز وقایه و کنترول بیماری ها در ایالات متحده، موج سوم این پاندمی در اوایل ۱۹۱۹ شیوع یافت و تا اواسط همان سال ادامه یافت و بعد از آن «فروکش» کرد. اما بعد از آن این ویروس شاید هیچ وقتی کاملاً از بین نرفت.

برخی ویروس شناسان می گویند که ویروس ها در نتیجه جهش  یا تغییرات ژنتیکی متعاقب ضعیف می شوند. به باور آن ها، ویروس های جهش یافته برای انسان ها کمتر مرگبار می گردند، نه تنها به این دلیل که بدن در برابر آن ها انتی بادی تولید کرده و مقاومت پیدا می کند، بلکه به این خاطر که ویروس ها نیاز به میزبان زنده برای بازتولید و بقای خود دارند.

یک تحقیق سال ۲۰۰۶ بیانگر این است که بعد از پاندمی آنفلوانزای اسپانیایی تقریباً همه واقعات ابتلا به آنفلوانزای A که پرندگان و پستانداران به آن مبتلا می شوند، «ناشی از نسل های بعدی ویروس آنفلوانزای اسپانیایی ۱۹۱۸ بوده است».

ما از همین حالا شاهدیم که موج دوم شیوع ویروس کرونا چگونه خواهد بود. واقعات جدید ابتلا به ویروس کرونا در چین، روسیه و حتی کوریای جنوبی که به دلیل مهار این ویروس مورد ستایش قرار گرفته است، دیده شده است.

در یک تحقیق که در مجله علمی «لانست» بریتانیا نشر شده پیش بینی شده است که با توجه به فرا رسیدن تابستان در نیم کره شمالی و چشم دوختن اسپانیا و یونان به فصل سیاحت با وجود شیوع این ویروس، احتمالاً زودتر از آنچه انتظار می رود شاهد موج دوم این ویروس خواهیم بود.

رایان می گوید: «سوال این است که آیا ما می توانیم به مرحله ای برسیم که تدابیر قوی صحی روی دست داشته باشیم و بتوانیم زنجیره شیوع این ویروس را شناسایی و متوقف کنیم بدون این که به میزان شیوع گسترده قبلی برسیم؟»

موج بزرگ دوم این ویروس موج دوم محدودیت ها و قرنطین را با خود دارد. رایان می گوید: «این چیزی است که ما می خواهیم از آن جلوگیری کنیم. بنابراین ما امیدواریم و اعتماد داریم که آلمان، کوریای جنوبی و دیگر کشورها قادر خواهند بود که زنجیره یا شبکه این ویروس را مهار کرده و شاید در سطوح ملی تدابیر مشخصی را روی دست بگیرند تا از اشکال خاص سرایت این ویروس جلوگیری کنند.»

ذوالفقار آبانی/ ع. ف.