ناامنی غذایی در جهان، آسیب‌پذیری جوامع و بحران ناشی از آن در کانون توجه شورای امنیت ملل متحد قرار گرفته است. این شورا روز پنجشنبه نشستی فوق العاده در این زمینه تشکیل داد. ریاست این شورا را انتونی بلینکون، وزیر امور خارجه ایالات متحده امریکا به عهده داشت، کشوری که در ماه آگست ریاست دوره ای شورای امنیت را به عهده دارد.

لیندا توماس گرینفیلد، سفیر ایالات متحده در سازمان ملل متحد در این جلسه بر تاثیر جنگ اوکرایین بالای امنیت غذایی جهانی اشاره کرد و گفت: «هرجا منازعه وجود دارد، گرسنگی نیز هست.» وی اضافه کرد که وزیر امور خارجه امریکا پیش نویس بیانیه ای را در مورد این موضوع به شورا ارائه خواهد کرد.

بیش از ۷۵ کشور جهان تاکنون این بیانیه را امضا کرده اند. این کشور ها متعهد شده اند که "برای پایان دادن به استفاده از غذا به عنوان ابزار جنگی و توقف استفاده از گرسنگی غیرنظامیان به عنوان یک تاکتیک جنگی" اقدام کنند.

مرتبط: برنامه جهانی غذا از تشدید نا‌امنی غذایی در افغانستان هشدار داد

روسیه در ماه جولای از توافق مهم صادرات غلات اوکرایین که با میانجیگری ترکیه و سازمان ملل متحد حاصل شده بود خارج شد. این توافق از جون ۲۰۲۲ زمینه عبور محموله های غله از دریای سیاه را فراهم می کرد که در محاصره روسیه قرار دارد.

مقامات اوکرایین، امریکایی و همچنین سایر کشورهای اتحادیه اروپا، روسیه را متهم می کنند که در جنگ علیه اوکرایین از "مواد غذایی به عنوان سلاح" استفاده می کند.

لغو توافقنامه و بحران غذایی

خروج روسیه از توافقنامه صادرات غلات می تواند به یک بحران غذایی جهانی منجر شود. توقف صادرات تهدید جدی برای امنیت غذایی بسیاری از کشورهای کم درآمد است که در حال حاضر نیز با بحران های اقتصادی و گرسنگی دست و پنجه نرم می کنند.

اوکرایین یکی از تولیدکنندگان بزرگ گندم و جواری در جهان است و تقریباً ۱۰ درصد گندم و ۱۵ درصد جواری جهان را تامین می کند. بسیاری از کشورهای افریقایی و خاورمیانه از سال ها به این سو به غلات ارزان این کشور متکی بوده اند.

مرتبط: برنامه جهانی غذا می‌خواهد به فعالیت در افغانستان ادامه دهد

داده های منتشر شده توسط مرکز هماهنگی مشترک سازمان ملل نشان می دهد که بر اساس قرارداد غلات، ۵۷ درصد از مواد غذایی صادر شده از اوکرایین را طی سال گذشته کشورهای در حال توسعه دریافت کرده و کشورهای توسعه یافته ۴۳ درصد را گرفته اند. در میان بزرگترین دریافت کنندگان چین، اسپانیا، ترکیه و ایتالیا بودند.

به گفته اداره خوراکه و زراعت سازمان ملل متحد، تقریبا ۳۳ میلیون تُن غله جات براساس این توافقنامه صادر شده است که کاهش ۲۰ درصدی قیمت مواد غذایی جهان را در پی داشته است. پس از حمله روسیه به اوکرایین و مختل شدن صادرات از بنادر اوکرایینی، قیمت مواد غذایی در سطح جهانی به صورت چشمگیری افزایش یافت، اما پس از جریان یافتن مجدد صادرات براساس توافقنامه سه جانبه، قیمت ها پایین آمد.

حمله روسیه به ذخیره‌گاه‌های غلات اوکرایین

از زمان خروج روسیه از قرارداد غلات، این کشور حملات موشکی خود به سیلوها، ذخیره‌گاه‌ها و تجهیزات بارگیری در بنادر اوکرایین در دریای سیاه را تشدید کرده و عملاً راه عبور محموله های غلات از مسیر دریایی را مسدود کرده است.

اوکرایین مجبور شده مسیر صادرات غلات را به رودخانه دانوب تغییر دهد و از طریق رومانیا به اروپا برساند. اما روسیه این مسیر جایگزین رودخانه ای را نیز مورد حمله قرار می دهد. روز چهارشنبه پهپادهای روسی به بنادر حاشیه رودخانه دانوب در  شهر ازمیل در اوکرایین حمله کرده و به زیرساخت ها آسیب رساندند.

همزمان با امضای قرارداد صادرات غلات اوکرایین از طریق دریای سیاه، توافقنامه سه ساله بین سازمان ملل و روسیه صورت گرفت تا این کشور بتواند با وجود تحریم‌های غرب، مواد غذایی و کود کیمیایی خود را صادر کند. روسیه شکایت می‌کند که محدودیت ‌های پرداخت، حمل و نقل و بیمه باعث ایجاد مانع در صادراتش شده است.

مرتبط: سازمان ملل از پیامد های شدید تغییرات اقلیم گزارش می‌دهد

تلاش های مقامات سازمان ملل برای احیای توافقنامه غلات تاکنون ناموفق بوده است. ولادیمیر پوتین، رئیس ‌جمهور روسیه روز چهارشنبه در تماس تلفونی با رجب طیب اردوغان، همتای ترکی خود گفت که مسکو آماده بازگشت به توافقنامه غلات است، اما زمانی که غرب به تعهدات خود در مورد صادرات غلات و کود کیمیایی روسیه عمل کند.

لیندا توماس گرینفیلد، سفیر امریکا در سازمان ملل، نیز تأیید کرد که واشنگتن نشانه هایی از علاقه روسیه به گفتگو در این زمینه را مشاهده کرده است: «آنچه به ما گفته شده این است که آنها (جانب روسی) آماده بازگشت به بحث است، اما شواهدی در این زمینه هنوز ندیده ایم.»

دیگر عوامل بحران گرسنگی در جهان

جنگ در اوکرایین و فروپاشی قرارداد صادرات غلات از طریق دریای سیاه، تنها دو مورد از عوامل متعددی هستند که در بحران طولانی مدت جهانی غذا نقش دارند. دیگر کشورهای تولیدکننده مواد اولیه غذایی نیز به خاطر نگرانی از احتمال افزایش تقاضا و قیمت ها، صادرات خود را محدود کرده اند.

هندوستان، بزرگترین صادرکننده برنج جهان، در بیستم جولای صادرات برنج سفید غیر بسمتی را ممنوع کرد تا از افزایش قیمت‌ها در داخل جلوگیری کند.

تغییرات اقلیمی و حوادث ناشی از آن مانند امواج گرما، خشکسالی و سیل نیز بر برداشت حاصلات در این کشورها تأثیر منفی گذاشته است.

بازگشت ال‌نینو، یک پدیده آب و هوایی طبیعی، باعث جاری شدن سیل، خشکسالی و طوفان در مناطق متعددی از جهان شده، بخش های کشاورزی و ماهیگیری را مختل کرده و تورم هزینه مواد غذایی را تشدید نموده است.

مرتبط: سازمان جهانی صحت: روزانه ۱۶۷ نوزاد در افغانستان جان می دهند

مثلا سیلاب ویرانگر سال گذشته در پاکستان نزدیک به نیمی از محصولات زراعتی این کشور را از بین برد. یا موج گرمای رکوردشکن در جنوب اروپا نیز به شدت به محصولات تابستانی و محصولات لبنیاتی آسیب وارد کرد.

ماه گذشته، اداره خوراکه و زراعت سازمان ملل متحد "فائو" گزارش سالانه خود را در مورد امنیت غذایی منتشر کرد و واضح ساخت که جهان جهان هنوزهم با پیامدهای اقتصادی پاندمی ویروس کرونا و اختلالات در زنجیره تامین غذایی دست و پنجه نرم می ‌کند.

بر اساس برآوردهای این اداره، حدود ۷۰۰ میلیون نفر در سال ۲۰۲۲ با گرسنگی مواجه بوده اند، رقمی که افزایش ۱۲۲ میلیونی در مقایسه با زمان قبل از پاندمی کرونا در سال ۲۰۱۹ را نشان می دهد. افریقا، منطقه کارائیب و آسیای غربی نگران کننده ترین افزایش سطح گرسنگی در سال را تجربه کرده اند.