ناتو، پیمان اتلانتیک شمالی، در سال ۱۹۴۹ پس از جنگ جهانی دوم به عنوان یک عامل بازدارنده در برابر تهدید گسترش شوروی سابق در اروپا تشکیل شد. فراتر از آن، ایالات متحده امریکا آن را ابزاری برای جلوگیری از احیای تمایلات ملی‌گرایانه در اروپا و تقویت یک‌پارچگی سیاسی در این قاره می‌دانست.

با این حال خاستگاه ناتو در واقع به سال ۱۹۴۷ باز می‌گردد، زمانی که بریتانیا و فرانسه معاهده دانکرک را به منظور اتحاد برای مقابله با حمله احتمالی آلمان پس از جنگ امضا کردند.

۱۲ مؤسس اصلی این پیمان سیاسی و نظامی عبارت بودند از: ایالات متحده، بریتانیا، بلجیم، کانادا، دنمارک، فرانسه، ایسلند، ایتالیا، لوکزامبورگ، هالند، ناروی و پرتگال.
امنیت جمعی

این سازمان در هسته خود به عنوان یک پیمان امنیت جمعی با هدف ارائه دفاع متقابل از طریق ابزارهای نظامی و سیاسی در صورت تهدید یک کشور عضو توسط یک کشور خارجی عمل می‌کند.

این سنگ‌بنای ناتو در ماده ۵ منشور آن در بند دفاع جمعی تسجیل شده است: «طرف‌ها توافق می‌کنند که حمله مسلحانه به یک یا چند عضو در اروپا یا امریکای شمالی حمله به همه آن‌ها تلقی می‌شود و در نتیجه توافق می‌کنند که در صورت وقوع چنین حمله مسلحانه، هر یک از آن‌ها از حق دفاع شخصی یا جمعی که توسط ماده ۵۱ منشور ملل متحد به رسمیت شناخته شده است، به طرف یا طرف‌هایی که مورد حمله قرار گرفته اند، با انجام اقداماتی که لازم بدانند، از جمله استفاده از نیروهای مسلح حمایت کنند تا امنیت منطقه اتلانتیک شمالی احیا و حفظ گردد.»

ماده ۵ منشور ناتو تنها یک بار و آن هم توسط ایالات متحده در پی حملات تروریستی ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ مورد استفاده قرار گرفته است.

سپری در برابر شوروی پیشین

اتحاد جماهیر شوروی سابق با ایجاد اتحاد نظامی با هفت کشور دیگر کمونیستی اروپای شرقی در سال ۱۹۵۵ به ناتو پاسخ داد که پیمان ورشو نام گرفت.

اما فروریختن دیوار برلین و سقوط اتحاد جماهیر شوروی در سال ۱۹۹۱، راه را برای نظم امنیتی جدید پس از جنگ سرد در اروپا هموار کرد. 

تعدادی از کشورهای سابق پیمان ورشو که از قید و بند شوروی سابق رها شدند، به عضویت ناتو درآمدند. اعضای گروه موسوم به ویشگراد، یعنی مجارستان، پولند و جمهوری چک در سال ۱۹۹۹ به آن ملحق شدند. پنج سال بعد، در سال ۲۰۰۴، ناتو گروه موسوم به ویلنیوس، متشکل از بلغاریا، استونیا، لتوانیا، رومانیا، سلواکیا و سلوانیا را به عضویت پذیرفت. البانیا و کرواسیا در سال ۲۰۰۹ به این پیمان پیوستند.

در تازه‌ترین موارد، مونتنگرو در ۲۰۱۷ و مقدونیه شمالی در سال ۲۰۲۰ به این پیمان نظامی پیوستند که تعداد کل کشورهای عضو را به ۳۰ رساند. سه کشور در حال حاضر به عنوان کشورهای مشتاق به عضویت در ناتو طبقه بندی می‌شوند: بوسنیا هرزگوینا، گرجستان و اوکرایین.

سویدن و فنلند نیز در سال جاری درخواست خود برای پیوستن به ناتو را ارائه کرده و مذاکرات عضویت به این پیمان را تکمیل کرده اند. تاکنون ۲۸ کشور از ۳۰ کشور عضو ناتو، درخواست‌های آن‌ها را تأیید کرده اند. 

سیاست درهای باز

در پس زمینه جنگ جاری بین روسیه و اوکرایین، تمایل اوکرایین به عضویت در ناتو افزایش یافته است. در نشست بخارست ناتو در سال ۲۰۰۸، این پیمان رسماً از آرزوی عضویت اوکرایین و گرجستان استقبال کرد، اما برنامه عمل عضویت این دو کشور را روی دست نگرفت. برای روسیه، تصور پیوستن اوکرایین به عنوان بخشی از اقمار شوروی سابق به ناتو یک خط سرخ است.

سیاست به اصطلاح درهای باز ناتو، همان طور که در ماده ۱۰ منشور آن ذکر شده است، به هر کشور اروپایی که می‌تواند «امنیت منطقه اتلانتیک شمالی» را تقویت و به آن کمک کند، اجازه می‌دهد که به آن ملحق شود.

در سایت ناتو آمده است: «از کشورهایی که خواهان عضویت در ناتو هستند انتظار می‌رود که اهداف سیاسی، اقتصادی و نظامی خاصی را برآورده کننده تا اطمینان حاصل شود که در امنیت ناتو و همچنین ذی‌نفعان آن مشارکت خواهد کرد.»