فروپاشی دیوار برلین همزمان بود با مقاومت و جهاد مردم افغانستان علیه نیروهای اتحاد شوروی که به شکست نیروهای اتحاد شوروی انجامید. اتحاد شوروی در سال 1979 وارد افغانستان شد و در سال 1989 شکست خورد و از افغانستان بیرون شد.

پس از جنگ جهانی دوم در سال 1945 کشور اشغالشدهی آلمان به چهار بخش تقسیم شد. آلمان شرقی تحت کنترول اتحاد شوروی در آمد و سه بخش دیگر که تحت کنترول آمریکا، بریتانیا و فرانسه بودند، در سال 1948 یکی شدند و آلمان غربی تحت نام جمهوری فدرال آلمان را تشکیل دادند.

در اگست سال 1961 اتحاد جماهیر شوروی دیوار برلین را بنا کرد که بعد از 28 سال جدایی ساکنان آلمان، در سال 1989 این دیوار از هم پاشید.

برخی تحلیلگران به این باور اند که جهاد مردم افغانستان و شکست اتحاد جماهیر شوروی در این کشور، نقشی در فروپاشی دیوار برلین داشته است.

وحید مژده، تحلیلگر مسایل سیاسی افغانستان میگوید: "امروز که سالروز از میان برداشته شدن دیوار برلین است، یکبار دیگر افغانها به یاد میآورند که چگونه سالها قربانی دادند و بیش از یکونیم میلیون انسان قربانی شدند تا آسیای میانه آزاد شد، تا اروپای شرقی آزاد شد، تا دیوار برلین فروریخت و دو آلمان متحد شدند".

مقدمات فروریزی دیوار برلین در اواخر دههی 1980 فراهم شد و نهم نوامبر 1989 به روز فروپاشی دیوار برلین و وحدت دو آلمان شرقی و غربی مسما شد. تحولات اجتماعی در کشورهای اروپای شرقی و نیز ضعف اقتصادی اتحاد جماهیر شوروی، از عوامل اصلی فروپاشی دیوار برلین شمرده میشوند. همچنان در این زمان اعتراض مردم در آلمان شرقی که برای 28سال از خویشاوندان شان جدا شده بودند، بالا گرفت. سرانجام، ساکنان آلمان شرقی اجازه یافتند که به آلمان غربی مسافرت کنند و این، سرآغاز حرکت جمعیتهای انبوهی از مردم از آلمان شرقی به آلمان غربی بود که به فروپاشی دیوار برلین منتهی گردید.

در همین حال، برخی تحلیلگران نقش جهاد مردم افغانستان و شکست نیروهای روسی در این کشور را، فقط تسریع کنندهی روندی میدانند که باعث فروریزی دیوار برلین گردید.

در زمانی که اتحاد شوروی از یک طرف به افغانستان حمله کرده بود و از سوی دیگر با مشکلات اقتصادی و اجتماعی در اروپای شرقی دستوگریبان بود، تحولات علمیای در جهان غرب به میان آمد. پیشرفت غرب در عرصهی تکنولوژی معلوماتی که نقش تبلیغاتی موثر داشت، چیزی بود که از دیگر عوامل فروپاشی دیوار برلین دانسته میشود. بازتاب مسایل افغانستان و شکست نیروهای شوروی در جنگ با مجاهدین، به صورت گسترده از طریق کشورهای غربی برای کشورهای اقمار شوروی بازتاب داده میشد که به باور مژده، این خود انگیزهای را برعلیه اتحاد شوروی در آن کشورها خلق کرد.

عبدالحمید مبارز، تحلیل.

گر مسایل تاریخی کشور میگوید: "جنگ افغانستان، جهاد مردم افغانستان علت اصلی سقوط دیوار برلین نبود، بلکه تسریع کنندهی برای سقوط دیوار برلین و انفجار اتحاد شوروی بود. یعنی یک عامل تسریع کننده بود در پهلوی دیگر عواملی که به وجود آمده بود".

به گفتهی مبارز، خواست مردم آلمان، پیشرفت آلمان غربی، فرسودگی نظام کمونیستی و مخصوصا رهبری آن، ضعف اقتصادی اتحاد شوروی و نیز به وجود آمدن کدر جدیدی از روشنفکران که تغییر میخواستند، از عوامل فروپاشی دیوار برلین شمرده میشوند.

اما مژده معتقد است که ضعف اقتصادی اتحاد شوروی به دلیل گرفتاری این کشور در افغانستان بود. به این ترتیب، وی معتقد است که جنگ افغانستان با اتحاد جماهیر شوروی، نقش انکار نشدنی در فروریزی دیوار برلین داشت.

مژده میگوید: "ببینید در سال 1979، زمانی که اتحاد شوروی به افغانستان حمله آورد، در آن زمان هیچ اثری از کدام مقاومت قوی در اروپای شرقی و در آلمان شرقی برعلیه اتحاد شوروی دیده نمیشد. اتحاد شوروی مستحکم بود و خیلی هم قدرتمند بود. در آن زمان پشت غرب از اتحاد شوروی به لرزه در آمده بود. بعد از آن، اگر تحولاتی هم در داخل اتحاد شوروی به وجود آمد، بعد از سال 1379 باید آن را پیگیری کنیم".

عبدالحمید مبارز میگوید تغییراتی در اتحاد شوروی به وجود آمد که پیشرفتهای آلمان نیز در آن نقش داشت.

مبارز میگوید: "پیش از این که اتحاد شوروی انفجار بکند، دوازده قرارداد اقتصادی بین آلمان غرب و اتحاد شوروی امضا شده بود. یعنی شوروی احساس میکرد و ضرورت داشت به توسعهی روابطاش با آلمان؛ و دیوار برلین، مانع توسعه بود".

در همین حال، تحلیلگران معتقد اند که از جهاد مردم افغانستان توسط کشورهای عربی و کشورهای غربی، حمایت صورت میگرفت. دلیل این حمایتها جلوگیری از نفوذ کمونیسم در جنوب آسیا و مانع شدن از دسترسی روسیه به آبهای گرم و حوزهی خلیج فارس خوانده میشود. از سوی دیگر، به گفتهی آقای مبارز، غربیها مانع حملهی اتحاد شوروی به افغانستان نشدند و خواستند آنها را در افغانستان زمینگیر نمایند.

مبارز میگوید: "یکی از عللی که جنگ و جهاد افغانستان با شوروی ده سال دوام کرد، همین بود که غربیها هم نمیخواستند این جنگ به زودی تمام شود و شوروی در اینجا آنقدر مصروف شود تا از پیشاش امیتازات را در غرب بگیرند. این یک واقعیت است".

مژده به این عقیده است که در ابتدا، کمکها به مجاهدین افغان به دلیل ممانعت از گسترش نفوذ روسیه به جنوب و آبهای گرم بود، اما بعدها، این ایده خلق شد که افغانها میتوانند اتحاد شوروی را شکست بدهند.

مژده میگوید: "به تدریج حالتی آمد که کم کم این باور در دنیای غرب تقویت شد که افغانها میتوانند روسها را شکست بدهند. این مساله سبب شد که کمکها هم ببیشتر شود. ترسی که در آن زمان در شرق میانه کشورهای عربی هم داشتند از اتحاد شوروی و از نفوذ کمونیسم به این سمت، سبب شد که تا آنها هم به جهاد افغانستان کمک بکنند".

هرچند شکست اتحاد جماهیر شوروی در افغانستان باعث تحولات جهانی گردید، اما افغانستان هنوز هم در آتش جنگ و خشونت میسوزد.

عارف فرهمند

ویراستار: رسول رحیم