مسئولان محلی بامیان از تخریب بیشتر بوداها نگران اند و هشدار می دهند اگر هر چه زودتر برای بازسازی این تندیس ها اقدام نشود، بخش های باقی مانده و جایگاه خالی آنان نیز به مرور زمان تخریب خواهد شد.

سید احمد حسین احمد پور، آمر اطلاعات ریاست اطلاعات و فرهنگ بامیان به دویچه وله گفت که تمامی آبده های تاریخی بامیان با تهدید جدی مواجه اند و تلاش ها برای حفاظت این ساحات جریان دارد.

او می گوید تندیس های بودا که آسیب های شدیدی در گذشته دیده اند اکنون با تهدید های ناشی از حوادث طبیعی مواجه می باشند.

آقای احمد پور می افزاید: «نگرانی هایی وجود دارد که مبادا آثار بیشتر تخریب شوند. با در نظر داشت این که آثار تاریخی در بامیان از مجراهای مختلف تحت تهدید قرار دارند؛ بنابراین ما تلاش هایی را در حد توان خود آغاز کردیم. اما با این هم امکان تخریب بیشتر این آبده ها زیاد است».

بوداهای بامیان دو سال پیش به همکاری دفتر یونسکو محکم کاری شده بودند، اما با وجود آن هم سرازیر شدن آب از بالا تهدیدات جدی را متوجه این آثار تاریخی کرده است.

آقای احمد پور اضافه می کند: «متاسفانه ما در قسمت منظم ساختن آبروهای بیشتر ساحات بودجه خاصی در دسترس نداریم. یکی از علت های تخریب بیشتر وضعیت جوی و ریزش برف و باران است. از سویی هم ساخت و ساز خانه های خود سر مشکل ساز شده است. در این زمینه هم تلاش زیاد کردیم، اما باز هم این موضوع یکی از نگرانی های شدید ما است».

آمر اطلاعات ریاست اطلاعات و فرهنگ بامیان می گوید با آنکه محافظان این ریاست تلاش می کنند این ساحات را نگهداری نمایند، اما همکاری لازم با آنان صورت نمی گیرد.

باشندگان بامیان نیز از فروپاشی تدریجی آثار تاریخی این ولایت، مخصوصا بقایا و جایگاه تندیس های بودا نگران هستند.

جاوید، یکی از باشندگان بامیان می گوید: «من همیشه بوداها را از دور می دیدیم. چندی پیش تصمیم گرفتم که از نزدیک جایگاه آنان را ببینم. وقتی داخل مغاره هایشان رفتم دیدم که وضعیت شان بسیار وخیم است».

بی توجهی حکومت

مردم بامیان حکومت مرکزی افغانستان را به بی توجهی به آثار باستانی این ولایت متهم می کنند و می گویند با آنکه این ولایت می تواند به مرکز گردشگری کشور تبدیل شود، اما برای این امر تلاش جدی از سوی مقامات مرکزی صورت نگرفته است.

فضل الهادی، یکی دیگر از باشندگان بامیان می گوید: «تندیس های بودا نه تنها برای افغانستان، بلکه برای جهان ارزشمند بودند و هستند. اما من نمی دانم چرا برای حفاظت و بازسازی بقایای آنان تلاشی صورت نمی گیرد. باد، باران، برف، بی توجهی مردم محل و رفتار غیر مسئولانه کسانی که برای دیدن شان می آیند همه دست به دست هم داده و روز به روز این اثرهای تاریخی با ارزش را بیشتر تخریب می کنند. حکومت و جامعه جهانی به بامیان هیچ توجهی ندارند».

صلصال تندیس بزرگ بودا به ارتفاع 53 متر و شهمامه تندیس کوچک به ارتفاع 35 متر در سال 2001 میلادی پس از دو هفته تلاش از سوی طالبان منهدم شدند. طالبان در دوم ماه مارچ این سال کار تخریب این اثرهای ارزشمند تاریخی را آغاز کردند.

طالبان در ابتدا با شلیک راکت، توپ و بمب گذاری تلاش کردند این مجسمه های غول آسا را تخریب کنند؛ اما تلاش شان نتیجه نداد. سپس آنان با کارگزاری مقدار زیادی مواد منفجره (دینامیت) در این مجسمه ها و شلیک تانک توانستند آنها را فرو ریزند.

این عمل طالبان در آن زمان از سوی جامعه جهانی، مخصوصا بودایی ها به شدت محکوم شد؛ کاری که در تاریخ سیاه حکمرانی آنان در افغانستان هیچ وقت فراموش نخواهد شد. رویدادی که بزرگترین فاجعه فرهنگی قرن محسوب می شود.

این گروه اسلامگرایان افراطی به خاطر آنچه خلاف شرع بودن این تندیس ها می خواندند، آن ها را منهدم کردند؛ اما چنانچه دانشمندان تاریخ می گویند: پس از آمدن اسلام به منطقه این تندیس ها هیچ گاهی مورد پرستش قرار نداشته و همیشه به عنوان آثار تاریخی مطرح بوده اند.

تلاش برای بازسازی

پس از فروپاشی نظام طالبان در افغانستان گروه های باستان شناس زیادی به بامیان رفتند و برای شناسایی قطعات تخریب شده این آثار و بازسازی آنان تحقیق کردند.

گروهی از پژوهشگران علوم مثبت دانشگاه مونشن آلمان نیز از آن جمله بودند. این گروه پس از تحقیقات پیوسته اعلام کردند که بازسازی بوداها امکان پذیر است.

پس از آن شورای بین المللی آثار باستانی "ایکوموس" همراه با گروهی از فعالان آلمانی برای بازسازی‌ بوداها کارشان را آغاز کردند. چندی پیش "یونسکو"، سازمان علمی فرهنگی ملل متحد اعلام کرد که کار بازسازی بوداها از سوی آلمان با معیارهای این سازمان برابر نیست و باید متوقف شود. این سازمان همچنان گفته بود که برای بازسازی این تندیس ها هماهنگی های لازم صورت نگرفته است. اما باستان شناسان آلمانی و گروهی که برای بازسازی بودای کوچک مشغول اند این ادعا را رد می کنند.

کشورها و سازمان های فرهنگی زیادی برای بازسازی این بناها اعلام آمادگی کرده اند؛ اما اقدامات عملی انجام نداده اند. کشورهای جاپان و چین چندین بار برای بازسازی بوداها اعلام آمادگی کردند و اخیرا نیز هند گفته است آنان را بازسازی خواهد کرد.

هنوز مشخص نیست که بازسازی این مجسمه ها چقدر مصرف دارد، اما باید گفت بازسازی آثار تاریخی با مواد مناسب و معماری سابق شان کاری بسیار پر هزینه و زمان گیر است. حکومت افغانستان نه پول بازسازی این آبده ها را دارد و نه ظرفیت پیشبرد این کار را.

تا کنون چندین بار اعلام شده که در نتیجه تحقیقاتی که در اطراف بوداها صورت گرفته ، بودای دیگری که گفته می شود خوابیده و بزرگتر از تندیس های تخریب شده است نیز کشف شده، اما جزئیات دقیقی در مورد ارائه نشده است.

این آثار فرهنگی در قرن های پنج و شش میلادی با خصوصیات منحصر به فرد ساخته شده بودند و بزرگترین بوداهای جهان بودند. جای خالی بوداها در ولایتی از افغانستان هنوز باقیست که مرکز تجارت هزاره اخیر بود؛ مکانی که فرهنگ های یونانی، ترکی، فارسی، هندی و چینی را با هم ادغام کرد.

تحقیقات می رساند که قدیمی ترین نوع رنگ روغنی که تا کنون در جهان کشف شده، در مغاره های بوداها مورد استفاده قرار گرفته است.

این که چه زمانی صلصال و شهمامه دوباره به پا خواهند خواست هنوز به درستی معلوم نیست و باید برای قیام مجدد آنها منتظر ماند.