دویچه وله: آیا موافقتنامه اتومی برای هر دو جانب یک بُرد است؟

اولی هاینونن: برای من با تاکید این به معنای آن است که ایران در سال های آینده یک قدرت در حال ظهور اتومی می ماند و بعد از ده، پانزده سال حتا منابع اتومی بیشتر از گذشته می داشته باشد. با توجه به برنامه هسته یی که ایران دارد، دست کم در این مرحله سیاست اش تغییر نمی کند. این کشور به غنی سازی یورانیم ادامه می دهد، دسترسی قدری بیشتری برایش تامین شده است. اما تعجب من در این است که ایران پروتوکول الحاقی را که یکی از ابزارهای کلیدی قضایی است درست تا چند سال دیگر تصویب می کند. (پروتوکول الحاقی ایجاب می نماید که دولت ها فعالیت های اتومی شان را به طور گسترده ای باز انجام دهند و به آژانس بین المللی انرژی اتومی امکان دسترسی جامع را نسبت به دستگاه های اتومی شان در کشور مهیا گردانند.)

تا جایی که مربوط به کنترول می شود، البته من معتقدم که چیزهایی وجود دارند که خوب اند و دسترسی برای آژانس بین المللی انرژی اتومی را بهتر می سازند و ما متیقن می گردیم که ایران ظرفیت های هسته یی اش را برای مقاصد نظامی مورد استفاده قرار نمی دهد. با اینهم کمبودهایی در این قرارداد وجود دارند، به طور مثال در مورد آنچه مربوط به دسترسی به مناطق (دستگاه های اتومی) می شود که نسبت به آن اشارت نشده است و از نظر من پروسه تصمیم گیری بسیار طولانی است.

دویچه وله: شما همین حالا از این کمبود نام بردید. چرا غربی ها این قرارداد را تایید کردند؟ آیا کدام بدیل دیگری وجود نداشت؟

اولی هاینونن: این بهترین شرایطی بوده است که می شد روی آن مذاکره کرد و سوال این است که آیا آن ها این قرارداد را بسیار زود تصویب نکرده اند؟ ما در مورد ساحه اتومی این توافقات و دلایل این مصالحه چیزی نمی دانیم، از این رو صرف می توان حدس زد. اما یک سلسله چیزهایی وجود دارند که من به خوبی دیده ام، به طور مثال وضاحت مسأله دسترسی می باشد که من قبلاً در مورد آن صحبت کرده ام.

ما باید روی این فکر کنیم که این یک قرارداد سیاسی است. این کدام قرارداد عدم گسترش نیست، اما چنین پیامدی دارد. آنچه اتفاق افتاده این است که ما با کشوری قراردادی منعقد ساخته ایم که خود بر مکلفیت های امنیتی اش ایستادگی نمی کند. این امر در آینده در مورد گسترش برنامه هسته یی و همچنان در درازمدت روی منطقه تاثیر می گذارد.

دویچه وله: بگذارید روی واژه "دسترسی هدایت شده" از دستگاه های نظامی معین صحبت کنیم. ایا این به معنای آن است که بازرسان مانند گذشته ها صرف از جاهایی دیدار می توانند که ایرانی ها می خواهند به آن ها نشان بدهند؟

اولی هاینونن: من فکر می کنم که در این ارتباط اندکی غلط فهمی وجود دارد. نخست اینکه هر گونه دسترسی آژانس بین المللی انرژی اتومی یک اندازه هدایت شده می باشد. نمی توان به یک دستگاه اتومی بلاواسطه و ساده داخل شد. قواعد اساسی وجود دارند و آژانس بین المللی انرژی اتومی دسترسی به مناطق خاصی دارد که به نام «نقاط اقدامات کلیدی» یاد می شود که آدم نمی تواند آزادانه گشت و گذار کند.

«دسترسی هدایت شده» یک پروسه ویژه است و هنگامی به کار می رود که مطابق به پروتوکول الحاقی نیاز به دسترسی اضافی باشد. در عمل این به معنای آن است که آژانس باید جاهایی را ببیند که به طور مثال اطلاعات سری ارزیابی می شوند و کدام ارتباطی با تدابیر حفاظتی آژانس بین المللی انرژی اتومی ندارند، تا علی رغم آن آژانس بتواند تدابیر حفاظتی اش را بدون مشکل به پایان برساند. من فکر می کنم که چنین چیزی قابل درک است.

ما نمونه چنین نوع دسترسی را با ایران در سال 2003 داشتیم، چنانکه ما در چندین محل بودیم و از جمله همچنان دستگاه اتومی پرچین که اکنون آژانس بین المللی انرژی اتومی به آن دسترسی دارد. در آن جا بخش هایی از آلاتی بودند که خصوصیت نظامی داشتند. اینها کشف شدند، اما از چشم انداز ما در روند ارزیابی درست بودند، زیرا ما در صدد یافتن چیزهای دیگری بودیم. بنابراین، چنین چیزی یک توافق غیرمعمول نیست.

اما حالا من در متن یک لحن بینابینی را پی برده ام که می تواند تاثیرگذار باشد: یعنی این متن از آژانس بین المللی انرژی اتومی تقاضا می کند تا به صورت مشرح دلایل دسترسی اش را بگوید و این امر می تواند در نحو بازرسی ای تاثیر بگذارد که آژانس بین المللی انرژی اتومی می خواهد انجام بدهد.

دویچه وله : آیا این یک انکشاف جدید است که بازرسان برای دسترسی به این مکان ها باید دلایل قابل اعتماد داشته باشند؟

اولی هاینونن: بلی من چنین فکر می کنم. این یکی از چیزهایی است که شریک توافق باید توضیح کند. دقیقاً منظور آن ها چیست؟ یک بار فرض می کنیم که یک دستگاه اتومی ثبت ناشده وجود دارد و آژانس بین المللی انرژی اتومی اطلاعات استخباراتی به دست آورده است که در آنجا نوع معینی از فعالیت ها و تجهیزات وجود دارد و بنابراین می خواهد آن را ببیند. من آنقدر با استعداد نیستم که پیشاپیش بگویم در مورد آن چه می دانم. برعکس برای ایران می تواند وخامت اوضاع را بکاهد تا یا تجهیزات را از آنجا دور کند و یا اینکه زمینه مخفی کاری را بر مبنای اطلاعاتی که قبلاً به دست آورده است، برایش فراهم آورد. این امر اعتبار برخی از این بازرسی ها را کاهش می دهد.

دویچه وله :به اساس تجربه شما برای بازرسان در ایران چقدر دشوار خواهد بود وقتی که بخواهند در یک دستگاه داخل شوند تا اطلاعات دست داشته شان را ارزیابی کنند و تا جایی که ممکن است موثر سازند.

اولی هاینونن: در آغاز نهایت دشوار می باشد، زیرا بسیاری چیزها همزمان اتفاق می افتند. ایران سنتریفیوژها و زیرساخت های یک سلسله بخش های نطنز و فدرو را کاهش می دهد. وقتی که آدم در یک جای دیگر می رود و سیستم کنترول آژانس بین المللی انرژی اتومی را برقرار می کند، یک مقدار کار بیشتر می خواهد. علاوه بر این، مباحثاتی در ارتباط با ابعاد احتمالی نظامی وجود دارد. در عین زمان انسان غیبت فعالیت های معینی را باید تایید کند. آژانس بین المللی انرژی اتومی یک وظیفه نهایت سنگین دارد و باید اشخاص درستی را در موقع درست در محل بیاورد تا آنچه را از آن ها می خواهد انجام دهد. و طبعاً چنین چیزی بدون همکاری ایران امکان ندارد.

دویچه وله: آیا این واقعبینانه است؟

اولی هاینونن: تا اندازه ای بلی. می دانید که در هیچ سیستم ارزیابی یک امنیت صد درصد وجود ندارد. این سیستم برای آن ساخته شده است تا از طریق کشف های قبلی، کارهایی معینی را انجام دهد که خلاف آن را ثابت کند. بنابراین یک تاثیر وحشتناک دارد و برخی کارها را به تعویق می اندازد. این را به خصوص ما باید هنگامی در ذهن خود داشته باشیم که می خواهیم به اصطلاح دستگاه های مخفی را بیابیم. احتمال پیدا کردن آن ها بسیار اندک است و زمانی را که پیداکردن آن ایجاب می کند، بسیار طولانی است.

اولی هاینونن عضو ارشد مرکز بلفر در فاکولته حکومت داری دانشگاه هارودارد است. او قبلاً برای 27 سال در آژانس بین المللی انرژی اتومی در ویانا به حیث معاون مدیر شعبه اقدامات امنیتی کار کرده است. او یکی از چهره های شاخصی بود که در شناسایی شبکه تکثیر اتومی و منحل ساختن آن از جمله دانشمند پاکستانی عبدالقدیر خان نقش برجسته داشت. همچنان او در آژانس بین المللی انرژی اتومی مسئول نظارت از برنامه هسته یی ایران و مهار زدن آن بود.

گفتگوکننده: روب مودگه