«در سکوت نیمه شب، زمانی که جهان در خواب است، هندوستان برای زندگی و آزادی خود بیدار می‌شود. این یک لحظه کوتاه است که در تاریخ به ندرت دیده می‌شود: ما گذشته را پشت سر می‌گذاریم و وارد کشور جدیدی می‌شویم. این پایان یک عصر است. و روح یک ملت، که مدت طولانی تحت فشار قرار داشت، بالاخره تبلور یافت.»
در شب ۱۴ بر ۱۵ آگست سال ۱۹۴۷، جواهر لعل نهرو، رهبر جنبش استقلال و کنگره ملی هند، با این کلمات احساسات برانگیز استقلال هند را اعلام کرد.

این واژه ها ممکن است برای سیاستمدارانی که چندین دهه برای استقلال مبارزه کرده بودند، مناسب بوده باشد، اما استقلال و تجزیه همزمان این مستعمره سابق انگلیس به دو کشور هند و پاکستان، رنج و الم بزرگی را با خود آورد. هفت تا هشت میلیون نفر در شرایط پر هرج و مرج، خانه های خود در هند را ترک کرده و راه پاکستان را در پیش گرفتند، و به همان پیمانه هم از آنسو به هند کوچ کردند. صدها هزار نفر در نتیجه خشونت‌ها میان گروه های مذهبی کشته شدند.

مهاتما گاندی، رهبر معنوی و سمبول جنبش استقلال هند، رؤیای خود برای یک هندوستان متحد و مستقل را بر باد شده می دید. او در یک سخنرانی خود گفت: «ما تا این حد تلاش کردیم، تا این حد بالای خود فشار آوردیم و بدون خشونت مقاومت کردیم، تنها برای اینکه از چکک برخاسته و زیر ناوه بنشینیم؟ این درست نیست. ما البته به ادیان مختلف تعلق داریم، با آنهم ما همه باهم برادر هستیم. و برادر ها همدیگر را به آغوش می‌کشند.»

گاندی همیشه برای یک عمل همگانی، فرامذهبی و فاقد خشونت در برابر استعمارگران تبلیغ می‌کرد. او به هیچ وجه روند طولانی استقلال هند را از همان آغاز به سوی یک راه حل دو دولت هدایت نکرده بود. با وجود این جنبش اسقلال هند عمدتاً زیر سایه رقابت‌ها و بی اعتمادی میان اقلیت مسلمان و اکثریت هندو قرار داشت.

ناسیونالیسم هندی به شکل سازمان یافته نخست در سال ۱۸۸۵ در بمبئی (ممبئی امروزی)، به عنوان "کانگرس ملی هند" ایجاد شد. این کانگرس خانه سیاسی مهاتما گاندی و جواهر لعل نهرو بود  که بعد از اعلام استقلال به عنوان اولین نخست وزیر هند انتخاب شد. در جلسه کانگرس ملی هند در سال ۱۸۸۵، از جمع ۷۳ نماینده ۵۴ نماینده آن هندو و تنها دو نماینده مسلمان بودند. با چنین تقسیم بندی، جای تعجب نیست که سیاستمداران مسلمان در مبارزه شان برای استقلال هند اولتر از همه روی حقوق خاص و مقررات استثنائی برای گروه قومی خود تمرکز می‌کردند. مسلم لیگ تنها پس از انتخابات هند در سال ۱۹۴۶ توانست به عنوان یک نیروی همسان سیاسی در کنار کانگرس عرض وجود کند. از آن بود که یک تحرک به سوی تشکیل یک دولت مستقل برای مسلمانان هند آغاز گردید.
حزب مسلم لیگ، که در سال ۱۹۰۶ در داکه بنیان گذاشته شد، "حفاظت و حمایت از حقوق سیاسی و علایق مسلمانان هند" را هدف خود اعلام کرد. این حزب همچنان بر وفاداری خود به حکومت بریتانیا تاکید نمود و کمپاین های تحریم کالاهای انگلیسی را محکوم نمود، که کنگره ملی در واکنش با تجزیه ایالت بنگال راه اندازی کرده بود.

در دهه های پس از آن تلاش های زیادی برای اخوت کنگره ملی و مسلم لیگ، میان محمد علی جناح رهبر بعدی مسلم لیگ و مهاتما گاندی رهبر معنوی و سیاسی هندو‌ها صورت گرفت، اما درزی که میان این دو جناح ایجاد شده بود، همانگونه باقی ماند.
مسلم لیگ در یک نشست خود در سال ۱۹۴۰، برای اولین بار ایجاد مناطق مستقل همجوار با اکثریت مسلمانان را در قانون اساسی جدید هند تقاضا کرد. مطبوعات در آن زمان از این تقاضا به عنوان "قطعنامه پاکستان" یاد کردند، با آنکه در آن تشکیل یک دولت جداگانه اصلاً مطرح نشده بود.
اختلافات مذهبی بار ها به خشونت می گرایید. چنانچه در درگیری های ۱۶ آگست ۱۹۴۶ در کلکته هزاران تن کشته شدند.

استقلال اجتناب ناپذیر
نیاز های استراتیژیک و فشار اقتصادی ناشی از جنگ دوم جهانی سبب شد که بریتانیای استعمارگر دیگر نتواند جلو استقلال هند را بگیرد. در اوایل سال ۱۹۴۷ حکومت ایالتی پنجاب به دلیل گسترش نفرت میان مسلمان‌ها، هندوها و سیک ها، استعفا داد.
برای لارد ماونتباتن، فرمانده جدید و آخری بریتانیا در هند دیگر روشن بود که حفظ یک دولت واحد جدید هند تنها یک خیال باطل است. حزب کانگرس نیز مجبور بود، برخلاف خواست گاندی و نهرو، این امر را بپذیرد.
همان بود که نظریه موسوم به "طرح ماونتباتن" برای تجزیه این سرزمین به دو بخش هند و پاکستان، بالاخره  در جون ۱۹۴۷ از سوی رهبری مسلم لیگ، حزب کانگرس و سیک ها، و همچنان حکومت در لندن به تصویب رسید.
اینکه کشمیر تا امروز دستخوش کشمکش ها میان هند و پاکستان باقی مانده است، ریشه در آن دارد که در آن زمان این ایالت با اکثریت آشکار مسلمان، که از سوی یک شهزاده هندو اداره می شد، برای استقلال خود امید داشت، و ضمن توافقنامه ای از هردو جانب خواستار مهلت شده بود. اما مسلمان ها اعلام جهاد کردند و شهزاده هندو به دهلی فرار کرد و شمولیت کشمیر به قلمرو هند را پیشنهاد کرد. ماونتباتن، که مدت کوتاه دیگری هنوز به عنوان فرمانده در هند مانده بود، با این پیشنهاد موافقت کرد، اما خواستار برگزاری یک همه پرسی در آینده شد، همه پرسی که تا امروز تحقق نیافته است. هند و پاکستان تا کنون سه بار بر سر منظقه کشمیر با هم جنگیده اند.