سوالی که هنوز پاسخ نیافته و نباید بیابد این است: «کدام یک بدتر است: مردن در آوشویتس توسط گاز یا مردن از گرسنگی در ترانسنیسترین؟". میشائیل یک انجنیر در شهر چِرنیوتسی اوکرایین در مورد این سوال می گوید که "یکی نسل کشی صنعتی و دیگری هولوکاست وحشیانه بود".

"چِرنیوتسی" شهری با 240 هزار جمعیت است که 25 کیلومتر از مرز با رومانیا فاصله دارد. میشائیل در باره هولوکاست سخن می گوید و زمانی که آلمان در 22 جون سال 1941 بر روسیه شوروی حمله کرد، در جریان دو هفته کشتارهایی از نوع هولوکاست در این شهر کوچک با منظره های زیبا رخ داد.

از ویژگی این شهر این است که در آن زمان یهودی ها بخش بزرگ جمعیت این شهر با تنوع فرهنگی، زبانی و دینی را تشکیل می دادند. میشائیل نیز یهودی است. اما خانواده او بعد از جنگ به شهر "چِرنیوتسی" آمد، مانند بسیاری از سه هزار جمعیت کنونی یهودی های این شهر.

در این شهر یک موزیم یهودی ساخته شده است. یوزف بروسوگ نیز یهودی است. او در سال 1931 به دنیا آمده است و این خوشبختی را داشته است تا از "هولوکاست وحشیانه" جان سالم به در برد. او قصه می کند: "خانواده من این خوشبختی را داشت که ما کشته نشدیم و ما را کسی در گِتو (محله خاص برای یهودی ها) دستگیر نکرد و این که در اثر عملیات وسیع تلاشی زندانی نشدیم. ما واقعاً طالع داشتیم".

یوزف در آن زمان ده ساله بود که سربازان آلمانی و رومانیایی شهر او را اشغال کردند. او می گوید که این سربازان در پنجم جولای خانه به خانه یهودی ها را تلاشی کردند و هرکه دم دست شان می آمد، از زن، کودک و پیر سالان همه را دستگیر می کردند. براساس شواهد عینی، بیش از سه هزار یهودی در روز اول این عملیات تیرباران شدند.

هولوکاست ترانسنیسترین

در آن زمان در رومانیا رژیم فاشیستی به رهبری جنرال انتونِسکو حکومت می کرد. هتلر به خاطر حمایت رومانیا از لشکرکشی علیه روسیه شوروی، بخشی از منطقه میان رودخانه های دنستر و بوگ را به این جنرال واگذار کرد.

سربازان رومانیایی در ماه سپتمبر آغاز به تبعید یهودی ها در مناطق بوکووینا و بساربین در محل "ترانسنیسترین" کردند. یوزف به یاد می آورد: "از همه جاهای منطقه، آنها مردم را پیاده به سوی "ترانسنیسترین" انتقال دادند، همه را بدون استثنا".

مورخان حتی دقیقاً نمی دانند که چه تعداد انسان ها در رودخانه دنستر غرق شدند، چه تعداد حین انتقال تیر باران شدند و چه تعداد به "ترانسنیسترین" رسیدند و چه تعداد آنها در اینجا جان باختند. به صورت تخمینی غالباً از 410 هزار قربانی سخن می رود.

یوزف می گوید که تنها از حوالی نزدیک شهر 100 هزار یهودی را به "ترانسنیسترین" انتقال دادند. یوزف تلاش می کند داستان های زنده مانده های یهودی ها را از این کشتارگاه ها جمع آوری کند تا به این وسیله شواهد شاهدان عینی از میان نرود.

نامه هایی که از رنج قربانیان حکایت می کند

سرهیج اوستاشوک که یک مورخ است، در آرشیف شهر "چِرنیوتسی" کشف حیرتی آوری کرد. او 213 نامه را در این آرشیف یافت که زندانیان اردوگاه "ترانسنیسترین" در پایان سال 1941 نوشته بودند. این نامه ها که حکایت گر فریادهای مایوسانه زندانیان است، توسط پرستاران به بیرون قاچاق شدند. مثلاً یکی از زندانیان در بخشی از نامه نمبر 22 نوشته است: "اگر شما به زودی امکان رسیدن پول به ما را میسر نکنید، ما از گرسنگی می میریم ...".

نه تنها محتوای این نامه ها باعث تاثیر عمیق می شوند، بلکه نوع نگارش آنها نیز بی مانند است. بعض آنها به زحمت خوانا اند، بعض دیگر با چهار قلم و رنگ های مختلف نوشته شده اند. زندانیان با هرچه به دست می آورده اند، نوشته می کرده اند، در کاغذ های پارچه پارچه، در پست کارت، در کاغد های رسید کهنه و ... این نامه ها در این میان توسط مورخ اتریشی بنیامین گریلج تحت عنوان "شیر سیاه" نشر شده اند.