روز چهارشنبه، پیش از این که مقام‌های افغانستان در شهر کابل در محفلی به ستایش دست‌آوردهای شان در عرصه آزادی مطبوعات بپردازند، خبر دردناکی نشر شد: عبدالمنان ارغند، خبرنگار «کابل نیوز» در قندهار توسط افراد مسلح ناشناس به قتل رسد.

تا هنوز نه کسی مسئولیت این قتل را به عهده گرفته و نه هم کسی بازداشت شده است. شاید این هم بر دوسیه‌های قبلی قتل خبرنگاران افزوده شود که نه عامل آن مشخص شده و نه کسی مجازات شده است.

پس از سقوط حاکمیت طالبان افغان‌ها از نعمت آزادی مطبوعات بهره مند شدند. قانون اساسی آزادی بیان و فعالیت رسانه‌های آزاد را به رسمیت شناخت و صدها رسانه به فعالیت آغاز کردند. اما در شانزده سال گذشته با وجود حمایت‌های قانونی از آزادی مطبوعات، خبرنگاران زیادی در این کشور قربانی شدند.

سرور دانش معاون دوم رئیس جمهور افغانستان روز چهارشنبه در برنامه‌ای که به مناسبت تجلیل از روز جهانی مطبوعات در کابل برگزار شده بود گفت:‌«بدون شک حکومت افغانستان در یک و نیم دهه اخیر و حکومت وحدت ملی در سه و نیم سال اخیر در مورد حفظ، تقویت و حمایت از آزادی بیان کاملا متعهد بوده است. بر عکس مخالفین دولت قبل از هر چیز دموکراسی و آزادی بیان را در افغانستان نشانه گرفته‌اند.»

تهدید از هر طرف

براساس بررسی سازمان گزارشگران بدون مرز، افغانستان از نظر آزادی مطبوعات در رده ۱۱۸  قرار دارد و دو رتبه نسبت به سال گذشته صعود کرده است. این سازمان گفته است که در سال ۲۰۱۷ پانزده خبرنگار و کارمند رسانه‌در افغانستان کشته شده‌اند.

گروه‌های تروریستی طالبان و داعش بزرگترین خطر را متوجه آزادی مطبوعات در افغانستان کرده اند. به باور گزارشگران بدون مرز این دو گروه خلای سیاه آزادی بیان را ایجاد کرده‌اند. همچنین گروه طالبان در برخی از ولایات رسانه‌ها را مجبور به پرداخت مالیات اجباری کرده و دست به مجازات خبرنگاران زده است. گزارشگران بدون مرز گفته است که هنوزهم شماری از مقامات حکومتی و نظامی قوانین و دستورالعمل‌های فعالیت آزاد رسانه‌ای را نمی‌پذیرند و شماری از خبرنگاران به دلیل تهدیدها مجبور به ترک محل زندگی و فعالیت‌های رسانه‌ای شده‌اند.

در همین حال خبرنگاران از وضعیت کنونی راضی نیستند. ناامنی، تهدید علیه جان خبرنگاران و پنهان نگهداشتن اطلاعات توسط نهادهای رسمی دولتی مشکلاتی است که خبرنگاران از آن رنج می‌برند. حسین بویوک، خبرنگار در کابل می‌گوید مکان امن برای خبرنگاران در افغانستان وجود ندارد: «مساله لت و کوب و برخورد زشت پولیس سر جایش، خبرنگاران در هیچ جایی مصونیت جانی ندارند. نه در داخل دفتر نه در بیرون و در جاهایی که برای پوشش خبری می‌روند.»

در همین حال حکومت افغانستان می‌گوید برای حفظ جان خبرنگاران کمیته‌مشترک از نهادهای رسانه‌ای و دولت تشکیل شده و برای حفاظت از جان خبرنگاران فعالیت می‌کند. تقعیب دوسیه قتل و خشونت با خبرنگاران وظیفه دیگر این کمیته است. معاون دوم رئیس جمهور گفت که تعداد بیشتر این قضایا تحت بررسی قرار گرفته است.

پنهان کاری

پنهان کاری و خودداری مقامات حکومتی از ارایه معلومات مشکل دیگری است که خبرنگاران با آن روبرو هستند. آقای بویوک گفت: «همین امروز کوشش می‌کنم تا با کمیسیون انتخابات به تماس شوم. بار بار زنگ زدم یا تلیفون را جواب نمی‌دهند و یا می‌گویند نیم ساعت بعد زنگ بزن و این به معنای فرار مقامات و سخنگویان از ارایه پاسخ به پرسش خبرنگاران است.»

در همین حال موسسه غیردولتی «نی، حمایت کننده رسانه‌های آزاد» نیز می‌گوید خبرنگاران افغانستان با چالش‌های متعددی روبروست. فهیم صابر از مسئولان نی به دویچه وله گفت: «متاسفانه آزادی بیان در افغانستان از چندین جهت مورد خشونت و هجوم قرار دارد. خبرنگاران با بسیار مشکل روبرو اند. آن‌ها به معلوماتی که برای گزارش‌های تحقیقی نیاز است دسترسی ندارند و مقامات حکومتی از دادن اطلاعات به خبرنگاران ابا می‌ورزند.»

نی می‌گوید فرمان‌های رئیس جمهور در ادارات دولتی قابل پذیرش نیست. از سوی دیگر او تاکید کرد که دولت در سال‌های اخیر تلاش کرده است تا بر مدیران رسانه‌ها فشار وارد کند و مطبوعات را تحت کنترول خود در آورد. این نهاد می‌گوید کمبود منابع مالی مشکل دیگری است که خبرنگاران و نهادهای رسانه‌ای از آن رنج می‌برند‌، چنانچه شماری از رسانه‌های چاپی، رادیوها و نشرات دیگر به همین دلیل از فعالیت باز مانده‌اند.

براساس گزارش جدید گزارشگران بدون مرز، افغانستان نسبت به کشورهای همسایه و منطقه مانند هند، ایران، پاکستان، ترکیه، کشورهای آسیای میانه و خاور میانه در وضعیت بهتری قرار دارد.

ح. همراز، کابل