وقتی خیر ولی شنید که طالبان سربازان حکومت سابق افغانستان را می‌کشند، ترسید که مبادا نفر بعدی او باشد و تصمیم گرفت همراه با خانم حامله و دو فرزندش به پاکستان مهاجرت کند. برای ولی ۲۳ ساله، عضو ارتش سابق افغانستان، نیز مثل بسیاری افغان های دیگر که از جنگ و خشونت گریخته اند، پاکستان کشور همسایه اش تنها امید برای پناه جستن بود. 

پس از تصرف قدرت توسط طالبان در آگست سال گذشته ده ها هزار انسان با بس ها، تاکسی ها، پیاده و حتی با الاغ به پاکستان گریخته اند. آن‌ها پس از رسیدن به کشوری که از میزبانی مهاجران افغان خسته شده، شاهد سختی‌ها و خصومت اند.  ولی به بنیاد تامسون رویترز در پشاور، نزدیک ترین شهر بزرگ پاکستان با مرز افغانستان، گفت: «پولیس بسیار بی احترامی می کند و ما را با لحن تحقیر آمیز "مهاجر" صدا می کند... ناسزاگویی آنان واقعا احساس بدی دارد.»

عبدالرحمن خان، معاون پولیس نظارت شهری در پشاور گفت که افسران از دستورات جدی دولت در زمینه عدم آزار و اذیت افغان ها پیروی می کنند؛ اما افزود که آنها را مرتباً جستجو و بازرسی کرده و کسانی را که ویزای معتبر ندارند، اخراج می کنند.

هنگامی که پولیس خیر ولی را برای بازرسی اسناد متوقف کرد، او یک ویزای تاریخ گذشته از سفر قبلی و یک برگه کاغذی را که از یک سازمان غیردولتی دریافت کرده بود، نشان داد. این سازمان در همکاری با کمیساریای عالی سازمان ملل متحد برای ثبت نام مهاجران تازه وارد از افغانستان همکاری می کند.

وطن پس از بازگشت طالبان 

خیر ولی نیز مثل بسیاری از مهاجران تازه وارد به پاکستان پس انداز زیادی نداشت. از زمانی که در ماه سپتمبر به پاکستان آمده هیچ حمایتی از سوی سازمان های دولتی و غیردولتی دریافت نکرده است.

قبل از تسلط مجدد طالبان بر افغانستان، ولی به عنوان یک سرباز ماهانه حدود ۱۶ هزار افغانی معاش داشت. او اکنون به کمک یکی از اقوامش در یک شیشه سازی کار پیدا کرده و برای تامین معیشت خانواده اش تلاش می کند. او با نشان دادن بریدگی های خون آلود روی دست های بدون دستکش خود را در حال بریدن قطعه‌ای از شیشه نشان می‌داد، گفت: «زندگی اینجا سخت است. آنجا خانه، زمین و شغل خودم را داشتم. اینجا چیزی ندارم.»

بار اقتصادی؟

براساس برآوردهای رسمی، پاکستان میزبان بیش از سه میلیون مهاجر افغان است. هرچند آژانس پناهندگی سازمان ملل متحد می گوید تقریبا نیمی از آنان مهاجران نسل دوم یا سوم هستند و حتی در پاکستان متولد شده اند، اما هنوزهم به عنوان مهاجر طبقه بندی می شوند.

کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد سال گذشته با مشارکت حکومت پاکستان معلومات حدود ۱.۴ میلیون مهاجر افغان را که در سال ۲۰۰۶ و ۲۰۰۷ ثبت شده بودند، بررسی و به روز رسانی کرد و به آن‌ها اقامت مهاجرتی داد.  

این سازمان گفته که ۸۸۰ هزار نفر دیگر که در سال ۲۰۱۷ ثبت نام شده بودند، نیز اجازه ماندن در پاکستان داده شده است، هرچند رسماً وضعیت مهاجرت به آنها داده نشده است. آنها نیز مانند گروه قبلی کارت شناسایی دریافت کردند که امکان دسترسی به مراقبت های صحی و حساب بانکی را ساده تر می سازد.

قیصر خان افریدی، سخنگوی کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل در پاکستان گفت که حدود نیم میلیون افغان فاقد مدرک هنوز هم در پاکستان حضور دارند، البته بدون حدود ۱۰۰ هزار نفری که از آغاز سال ۲۰۲۱ به بعد به پاکستان وارد شده اند.

افریدی افزود که تعداد واقعی ممکن است بسیار بیشتر باشد؛ زیرا بسیاری از مردم از مرزهای کنترول ناشده دو کشور عبور کرده و ثبت نام ننموده اند. چند نفر از پناهجویان افغان که تصمیم گرفته اند به کشوری سومی پناه ببرند، می گویند که پاکستان به موج اخیر مهاجران افغان پناهندگی نداده است؛ بلکه ویزای ترانزیت کوتاه مدت ارائه کرده تا به کشوری دیگر بروند. وزارت امور خارجه پاکستان به درخواست های مکرر رویترز در این زمینه پاسخی نداد.

پس از دهه ها پناه دادن به آواره های جنگی افغانستان، مردم پاکستان که در دوران نابسامان اقتصادی، به طور فزاینده ای به پناهجویان به عنوان یک بار اضافی بر منابع عامه و اقتصاد این کشور نگاه می کنند. با افزایش تنش های سیاسی درونی و بالا رفتن نرخ دالر که تاثیر مستقیمی بر قیمت ها دارد، این وضع تشدید شده است.
عمران خان، نخست وزیر سابق پاکستان در ماه جولای گذشته گفته بود که کشورش دیگر "ظرفیت و توان اقتصادی لازم را برای تحمل موج دیگری از مهاجران افغان ندارد". حکوم پاکستان بارها به مردم قول داده که اجازه نمی دهد افغان های بیشتری از مرز عبور کنند.

مهاجران تازه وارد می گویند که دولت پاکستان هیچ برنامه ای برای حمایت از پناهجویان جدید ندارد. بسیاری از این پناهجویان به نیازهای اولیه از جمله سپرناه و غذا دسترسی کافی ندارند.

در خیابان های شهر پشاور، برخی از مردم محل مهاجران تازه وارد را رقیبانی ناخواسته برای شغل خود می دانند. یک راننده ریکشا در حالی که به سمت صف مسافرکشی می رفت، به رویترز گفت: «فقط افراد فقیر مثل ما از حضور این مهاجران متاثر خواهند شد.»

اشفاق یوسفزی، خبرنگار روزنامه "دان" پاکستان که بیش از دو دهه است در مورد پناهندگان افغان گزارش می دهد، گفت: «این مهاجران حتی می خواهند مشاغلی را بپذیرند که پاکستانی ها از آن شرم می کنند.» 

اما افریدی، سخنگوی آژانس پناهندگان سازمان ملل متحد گفت که این اشتباه است که افغان ها یک بار اقتصادی نگریسته شوند و افزود که برعکس آنها به اقتصاد محلی کمک می کنند. افریدی اضافه کرد که پاکستانی ها از بیش از چهار هزار پروژه کمیساریای عالی پناهندگان در سازمان ملل متحد بهره می برند؛ برنامه هایی در زمینه هایی مانند صحت و آموزش که با هدف "کاهش تاثیر حضور طولانی مدت پناهجویان و تقویت ادغام اجتماعی" راه اندازی شده اند.

شبکه مهاجران

بسیاری از پناهجویانی که از زمان تسلط مجدد طالبان در افغانستان به پاکستان وارد شده اند، برای یافتن کار و مکانی برای زندگی به شبکه ای قدیمی از مهاجران افغان و همچنین دوستان و اقوام خود روی آورده اند.

خسر خیر ولی که در دهه ۱۹۸۰ در جریان جنگ و اشغال افغانستان توسط نیروهای شوروی سابق به پاکستان گریخته بود، به دامادش کمک کرد تا در شیشه سازی مشغول کار شود. اما او گفت که حقوق ماهانه ۹ هزار روپیه پاکستانی به سختی برای امرار معیشت خانواده اش کفایت می کند و چیزی برای او باقی نمی ماند.

معصوم جان، یک مهاجر افغان که در یک میوه و ترکاری فروشی کار می کند، ماهانه ۱۵ هزار روپیه درآمد دارد. کرایه خانه اش عقب افتاده و می گوید که معاش ماهانه اش به سختی هزینه های تامین غذای خانواده ۹ نفره اش را تامین می کند. 

معصوم دختری بیمار دارد که نیاز به عمل جراحی دارد. هزینه عملیات وی به گفته داکتران ۲۰۰ هزار روپیه می شود. او نمی داند چه باید بکند: «ما به جز لباس های مان چیز دیگری با خود نیاوردیم. من نمی دانم چگونه این هزینه گزاف را پیدا کنم.»

معصوم هنوز وحشتی را که پس از کشته شدن برادرش توسط طالبان دیده بود، فراموش نکرده است. برادرش یک کماندوی ارتش سابق افغانستان بود.

برخی از افغان ها که خود را درمانده احساس می کنند و چشم اندازهای شغلی برای خود نمی بینند، با وجود ترس، به بازگشت به وطن تصمیم گرفته اند.

محمد رحیم، یک خبرنگار ماه دسمبر گذشته با ویزای معتبر وارد پاکستان شد. او پس از حمله جنگجویان طالبان به دفتر کارش در شهر مزارشریف در شمال افغانستان به پاکستان گریخت. وی گفت: «طالبان فکر می کنند خبرنگاران دشمن آنها هستند.»

اما رحیم ۴۵ ساله که در پیشاور شانسی برای کار پیدا نکرده و اعتبار ویزای او تمام شده است، گفت که قصد دارد نزد همسر و سه فرزندش در افغانستان بازگردد.
برخی دیگر مصمم هستند که در پاکستان بمانند و از فرصت استفاده کنند تا بخشی از درآمد از دست رفته خود در افغانستان را جبران کنند و برای اقوام باقی مانده شان در آنجا نیز پول بفرستند.

فرهاد افغان پس از آن که طالبان خیاطی اش را بستند و او را به خاطر مدل موی کوتاهش و نداشتن ریش مورد آزار و اذیت قرار دادند، از شهر جلال آباد گریخت. او اکنون با دوختن پیراهن شلوار سنتی برای مردان، ماهانه ۲۴ هزار روپیه درآمد دارد و از طریق یک شبکه مالی غیررسمی به نام حواله به خانه اش پول می فرستد. او گفت: «من اینجا به صراف پول می دهم و نماینده آنها در افغانستان، همان مبلغ را به همسرم می دهد.»

صرافان برای حواله پول مقداری هزینه می گیرند. افغان گفت که با وجود آنکه کمتر از نصف درآمدش در افغانستان را در پاکستان به دست می آورد و از خانواده اش دور می باشد، اما بازهم "احساس می کند که در خانه" است: «من می خواهم هر چه سریع تر خانواده ام را به پیشاور بیاورم.» او اضافه کرد: «زندگی اینجا بهتر است.»

ر.ش/ع.ف (رویترز)