فرش های عظیمی از زباله های پلاستیکی نقاط مختلفی از بستر ابحار و اقیانوس ها را پوشانیده اند. هیچ چیز دیگری تا این حد نمایانگر آن نیست که ما انسان ها چگونه سیاره خود را آلوده می سازیم. بر اساس یک تحقیق سازمان «صندوق جهانی طبیعت» (WWF)، بین ۸۶ تا ۱۵۰ میلیون تُن زباله پلاستیکی در بستر اقیانوس ها انباشته شده است.

زباله پلاستیکی در اقیانوس به ذرات بسیار کوچک مایکرو و نانوپلاستیک تجزیه می گردد. به اساس تخمین صندوق جهانی طبیعت، تا ۳۰ سال آینده میزان این ذرات پلاستیک در اقیانوس ها دوبرابر خواهد شد.

اما ذرات پلاستیک موجود در زباله های ما تنها به طبیعت نه، بلکه به بدن انسان ها نیز راه می یابند.

پلاستیک در خون و معده

یک تیم پژوهگران از «دانشگاه مستقل امستردام» موفق گردیدند برای اولین بار ذرات بسیار کوچک پلاستیک را در جهاز خونی انسان شناسایی کنند. به اساس تحقیقات این گروه پژوهشگران، که نتیجه آن در ماه روان میلادی در سالنامه علمی «Environment International» منتشر گردید، در خون ۱۷ تن از جمع ۲۲ نفری که مورد آزمایش قرار گرفته بودند، پلاستیک دیده شده است. محققان طور اوسط ۱،۶ مایکروگرام ذرات پلاستیک را در هر میلی لیتر خون این افراد یافتند، که معادل است با یک قاشق چای خوری پلاستیک در هزار لیتر آب.

در معده انسان نیز مایکرو و نانو پلاستیک انباشته می شود. محققان در دانشگاه طب ویانا، که نتایج تحقیقات خود را در مجله تخصصی «Exposure & Health» منتشر کرده اند، نوشته اند که هفته وار طور اوسط پنج گرام پلاستیک وارد جهاز هاضمه هر فرد می شود.

داکتر الیزابت گروبر، متخصص جراحی عمومی و جراحی بطن، خاصتاً جراحی سرطان و تحقیق در زمینه این بیماری در کلینیک دانشگاهی ویانا، که با دانشگاه طب این شهر همکاری نزدیک دارد، در مصاحبه ای با دویچه وله گفت: «این ارقام مرا بسیار شگفت زده ساخت. این تکان دهنده است.»

داکتر گروبر جزو گروه پژوهشگران در پروژه تحقیقاتی اتریشی به نام «مایکرو ون» است. این پروژه به اثرات احتمالی ذرات پلاستیک در بدن انسان و همچنان به این سؤال می پردازد که تا چه حد این ذرات روی پیشرفت سرطان تأثیرگذار اند.

ذرات مایکرو و نانوپلاستیک چیست؟

ذرات بسیار کوچک پلاستیک در اشیای که روزمره مورد استفاده قرار می گیرند، از قبیل وسایل آرایش، کریم دندان و صابون مایع جان شویی، وجود دارند. این ذرات همچنان هنگام ازهمپاشی وسایل پلاستیکی ایجاد می گردند. ذرات کوچک پلاستیک قبلاً در نمونه های مدفوع و حتی در پلاسنتا شناسایی شده بودند.

اندازه ذرات نانوپلاستیک کمتر از ۰،۰۰۱ یا یک هزارم میلی متر است. اما بزرگی ذرات مایکروپلاستیک تا ۵ میلی متر می رسد و به همین دلیل گاهی حتی با چشم غیر مسلح نیز قابل مشاهده اند.

پیامد های صحی ذرات پلاستیک برای انسان ها هنوز مشخص نیست

شکی نیست که ذرات پلاستیک در خون و معده ما وجود دارند. اما این ذرات کوچک چه تأثیری روی صحت و سلامت ما دارند؟ پژوهشگران پروژه «مایکرو ون» دقیقاً به همین پرسش پرداخته اند، اما تا کنون به یک پاسخ نهایی دست نیافته اند.

داکتر گروبر می گوید: «در مورد پیشرفت سرطان، تا حال تنها نتایج آزمایش های کشت سلولی و آزمایش ها بالای حیوانات را در دست داریم. اینکه (وسایل پلاستیکی) دقیقاً چه چیزی را در بدن انسان سبب می شوند، سوالیست که پروژه ما روی آن تمرکز دارد.»

از نتایج تحقیقات قبلی واضح شده است که ذرات پلاستیکی می توانند مکانیسم های را ایجاد کنند که بخشی از بروز سرطان اند. آزمایش ها بالای حیوانات نشان داده اند که ذرات مایکروپلاستیک سبب التهاب ها در روده گردیده که احتمالاً ناشی از ایجاد اختلال در سیستم مایکروبیوتیک بوده است. این اختلال همچنان می تواند منجر به ایجاد تومور گردد. مایکرو و نانو پلاستیک افزون بر آن می توانند سبب واکنش های ایمنی بدن گردند.

به باور پژوهشگران، بیشتر از همه افراد مبتلا به بیماری های مزمن در معرض خطر قرار دارند. طور مثال یک روده سالم می تواند عواقب احتمالی ذرات پلاستیک را دفع کند، اما روده های که قبلاً اختلال دارد، عملکرد کمتری در برابر آن می داشته باشد.

ذرات کوچک پلاستیک چگونه وارد بدن ما می شوند؟

ذرات پلاستیک طور مثال می توانند با آب آشامیدنی وارد بدن ما گردند. به اساس مطالعات انجام شده، هرکسی که مطابق توصیه ها روزانه یک و نیم تا دو لیتر آب از بوتل های پلاستیکی می نوشد، می تواند سالانه حدود ۹۰ هزار ذره پلاستیک را با آن بخورد. در صورتی که آب نل با ظرف شیشه یی نوشیده شود، این رقم به ۴۰ هزار ذره کاهش می یابد.

مایکرو و نانو پلاستیک همچنان در برخی از غذاها، مانند انواع خاصی از ماهی ها، نمک و صدف ها شناسایی شده اند، که از فرش های زباله پلاستیکی در بستر اقیانوس ها ریشه می گیرد. اما این ذرات عمدتاً در معده و روده ماهی ها دیده شده است که انسان ها معمولاً آن را نمی خورند.

اما در هر ۱۰ گرام گوشت صدف های خوراکی، ۲،۶ تا ۲۰ ذره مایکرو پلاستیک دیده شده است. به قول داکتر گروبر، با خوردن این صدف ها خطر بلعیدن پلاستیک به مراتب بیشتر است، زیرا صدف ها به صورت کامل خورده می شوند.

ذرات مایکرو پلاستیک همچنان از لباس های ساخته شده از الیاف مصنوعی مانند پشم مصنوعی، نیز می ریزند. این ذرات یا پس از شستن در ماشین لباس شویی به فاضلاب و از آن طریق به آب های زیرزمینی راه می یابند، و یا هم بعد از پوشیدن دوباره لباس، می ریزند.

مایکرو و نانو پلاستیک حتی از طریق هوا وارد بدن انسان می شود. بخش بزرگی از ذرات مایکروپلاستیکی که ما تنفس می کنیم، در نتیجه ساییده شدن تایر های موتر ها به وجود می آیند.

لوکاس کینر، محقق سرطان در دانشگاه طب ویانا و رئیس بخش علمی پروژه «مایکرو ون»، در صحبتی با دویچه وله گفت: «تایر های موتر با طی نمودن ۵۰ هزار کیلومتر، شش کیلوگرام ذره پلاستیک را تولید می کنند.»

چگونه می توان از خوردن مایکروپلاستیک جلوگیری کرد؟

به قول کینر، مهم تر از همه داشتن اطلاعات قابل اعتماد در مورد میزان مایکرو پلاستیک موجود در هوا و آب است. کینر روی اندازه گیری مداوم تأکیده کرده و می گوید: «ما باید این را به طور منظم بررسی کنیم، در غیر آن مشکل را کنترل نمی توانیم.» او همچنان طرفدار موتر رانی با سرعت کمتر است، زیرا در این صورت تایرها کمتر ساییده می شوند.

داکتر گروبر به نوبه خود بر اهمیت مصرف آگاهانه مواد تأکید می کند، مثلاً «محدود کردن مصرف حیوانات بحری، و ترجیح دادن لباس های که آنقدر الیاف مصنوعی ندارند».

خودداری از خرید آب در بوتل های پلاستیکی، در آن مناطق جهان که امکان آن وجود داشته باشد، نیز توصیه می گردد.

کارلا بلایکر / ص.ا، ر.ش