می شود گفت که در تمام دوران صدارت انگلا مرکل، هیچ جمله ای مانند «ما [بر بحران مهاجرت] غلبه می کنیم»، اینگونه در ذهن مردم نقش نبسته است. صدراعظم آلمان می خواست به این وسیله به مردم نشان دهد که از عهده انجام وظیفه بزرگی که به گردن گرفته است، برمی‌آید و در این زمینه خوشبین است. 

در عرض چند هفته ده ها هزار تن وارد آلمان شدند. بیشتر آن ها از طریق مسیر بالقان به این کشور آمدند. بسیاری از این مهاجران در کشور مجارستان گیر مانده بودند. اکثر مهاجران از کشور سوریه بودند و دیگران از کشورهای شمال افریقا، عراق و افغانستان راه اروپا را در پیش گرفته بودند.

مرکل اجازه داد که آن ها وارد آلمان شوند، حتی در مواردی هم که کشورهای دیگر اتحادیه اروپا مسئول رسیدگی به درخواست های پناهندگی بودند. در آن زمان قرار شد که تقاضاهای پناهندگی مهاجران بعدا مورد بررسی قرار گیرد. 

در نهایت شمار اشخاصی که فقط در سال ۲۰۱۵ درخواست پناهندگی ارائه کردند، به تقریبا یک میلیون تن رسید. 

توماس دیمزیر، وزیر داخله آن زمان آلمان فدرال، در اواسط ماه آگست سال روان در مصاحبه ای با شبکه اول تلویزیون عامه آلمان «ای ار دی» اذعان کرد که در آن زمان نهادهای حکومتی «برای لحظاتی کنترول اوضاع را از دست داده بودند.» 

هورست زیهوفر، جانشین او از حزب سوسیال مسیحی بایرن (سی اس یو) که در آن زمان نخست وزیر ایالت بایرن بود، وضعیت حاکم در سال ۲۰۱۵ را یک بار «حاکمیت بی عدالتی» خواند. 

حالا که پنج سال از آن زمان گذشته، سیاستمداران آلمانی نظرات متفاوتی در این باره ارائه می کنند. ایرینه میهالیچ، سیاستمدار حزب سبزها می گوید: «این که صدراعظم آلمان در آن زمان مرزها را مسدود نکرد، کار درستی بود. در غیر این صورت در قلب اروپا هرج و مرج حاکم می شد و احتمال بروز یک مناقشه کنترول ناپذیر افزایش می یافت».  

لارس کاستلوچی، سیاستمدار امور داخلی حزب سوسیال دموکرات آلمان فدرال (اس پی دی) که در اصول با تصمیم آن زمان انگلا مرکل موافق است، می گوید: «این که شرکای اروپایی ما در آن زمان به اندازه کافی در روند تصمیم گیری شرکت نداشتند، کار اشتباهی بود و ما به این خاطر تا به امروز دچار دشواری های جدی هستیم.»

گاتفرید کوریو از حزب بدیلی برای آلمان (ای اف دی) می گوید: «برخورد واقعگرایانه و مسئولانه این می بود که قانون و موازین قضایی رعایت می شد... اگر در آن زمان از همان آغاز جلو ورود مهاجران گرفته می شد، شمار کمتری راهی اروپا می شدند و تعداد آن هایی هم که در بحیره مدیترانه غرق می شدند، کاهش می یافت.» 

از تمجید تا تردید

بسیاری از مردم آلمان از جمله مرکل که ما بر بحران مهاجرت «غلبه می کنیم» استقبال کردند. در بسیاری از کشورهای خارجی از مرکل استقبال شد. روزنامه امریکایی «نیویارک تایمز» به تاریخ ۵ سپتمبر نوشت، آلمان «به سوی مهاجران دست کمک دراز کرده است.» فرستنده تلویزیونی «الجزیره» نوشت: «آلمان درها و مرزهایش را به روی همه آن هایی باز کرده که به دنبال پناهگاه و یک مکان امن بوده اند.» 

اما اشخاصی هم بودند که از همان آغاز فکر می کردند، مسئولیتی که آلمان بر عهده گرفته، بسیار بیشتر از حد توانایی اش است. دیگران می پرسیدند که آلمان دقیقا باید برچه مشکلاتی غلبه کند و آیا این کشور باید برای این مهاجران از فرهنگ های متفاوت احساس مسئولیت داشته باشد. می شود گفت که هیچ جمله دیگری از انگلا مرکل مانند جمله «ما [بر این بحران] غلبه می کنیم»، اینگونه باعث ایجاد شکاف در جامعه آلمان نشده است. 

سال ۲۰۱۵ دیگر «نباید تکرار شود»

در شب سال نوی ۲۰۱۶ میلادی ورق برگشت. در آن زمان، مردان مهاجر در محدوده ایستگاه مرکزی قطار شهر کلن برای زنان مزاحمت ایجاد کردند. پیش از آن نیز تعداد قابل توجهی از کمپ های مهاجران هدف حملات خارجی ستیزانه قرار گرفته بود. نارضایتی از سیاست مهاجرت مرکل به نفع حزب ضد مهاجرت «بدیلی برای آلمان» تمام شد و این حزب در انتخابات بعدی به موفقیت های قابل توجهی دست یافت. در سال ۲۰۱۷ در انتخابات پارلمان آلمان فدرال (بوندستاگ) حزب «بدیلی برای آلمان» به قوی ترین حزب اپوزیسیون تبدیل شد.

مرکل پیوسته از تصمیمی که در سال ۲۰۱۵ گرفته بود، دفاع می کرد. اما او در ماه دسمبر سال ۲۰۱۶ در یک گردهمایی حزب دموکرات مسیحی آلمان اعلام کرد که وضعیت تابستان سال ۲۰۱۵ «به هیچ صورت نباید دوباره تکرار شود.» به این خاطر قوانین پناهندگی آلمان سختگیرانه تر شد. اما تعداد درخواست های پناهندگی از سال ۲۰۱۶ بیشتر به این خاطر کاهش یافت که کشورهای منطقه بالقان سعی کردند مرزهایشان را مسدود کنند.

روند ادغام مهاجران به کجا رسیده است؟ 

شمار مهاجرانی که کار می کنند، به مراتب کمتر از میزان اشتغال در میان شهروندان آلمانی است. براساس تحقیقاتی که توسط بنیاد بازار کار و تحقیقات شغلی در سال ۲۰۲۰ انجام شده است، فقط نیمی از اشخاصی که از سال ۲۰۱۳ تا به حال به آلمان مهاجرت کرده اند، کار پیدا کرده اند. در ادامه این تحقیق آمده است، شمار زیادی از مهاجران به خاطر شیوع ویروس کرونا کارشان را از دست داده اند و به این خاطر بخشی از موفقیت های به دست آمده در این زمینه از بین رفته است. 

یک شاخص دیگر برای ادغام، میزان ارتکاب جرایم در میان مهاجران است. براساس گزارش اداره فدرال مبارزه با جرائم در آلمان (Bundeskriminalamt) تحت عنوان «میزان جرائم مرتبط با مهاجرت»، شمار مهاجرانی که قتل عمدی، قتل، جراحات شدید فیزیکی و تجاوز جنسی را مرتکب شده اند، بیشتر از شهروندان آلمانی است. البته این نکته را نباید فراموش کرد که شمار مردان جوان در میان مهاجران بسیار بالا است که معمولا میزان جرائم در میان مردان جوان بیشتر از دیگر اقشار جامعه است. افزون بر این آلمان به ندرت می تواند مهاجران ردشده را دوباره به کشورهای مبداء شان بازگرداند. 

جامعه آلمان تا به حال در زمینه سیاست مهاجرت به شدت اختلاف نظر دارد. حدود ۶۰ درصد از مردم  فکر می کنند که آلمان از عهده رسیدگی به مهاجران و ادغام آن ها برمی آید و ۴۰ درصد از آن ها نظری کاملا متفاوت دارند. 

آیا جامعه آلمان پنج سال پس از جمله معروف مرکل بر بحران مهاجرت غلبه کرده است؟  دیمیزیر، وزیر داخله پیشین آلمان فدرال از حزب دموکرات مسیحی گفت: «ما به موفقیت های قابل توجهی دست یافته ایم.» پاتریک سنسبورگ، هم حزبی او گفت که آلمان «در کل بحران مهاجرت سال ۲۰۱۵ را به خوبی پشت سر گذاشته است.»

ایرینه میهالیچ، سیاستمدار حزب سبزها گفت: «روند ادغام در عرض یک روز انجام پذیر نیست و ما هنوز هم باید خیلی تلاش کنیم. اما من اطمینان دارم که با توجه به بازار کار و تحولات جمعیتی، مهاجرت برای آلمان یک شانس بزرگ است.»

نویسندگان کارهای تحقیقاتی بنیاد آلمانی تحقیقات اقتصادی (DIW) نیز به نتایج مشابهی دست یافته اند. بر این اساس، آلمان در مسیر درستی پیش می رود. اما براساس این کارهای تحقیقاتی مهاجران و جامعه مهاجرپذیر باید برای رسیدن به هدف هنوز خیلی تلاش کنند.

کریستوف هازلباخ/ م.ا.