فلج اطفال یک بیماری ویروسی و به شدت ساری است که به ویژه در کودکان زیر پنج سال می‌تواند به ناتوانی دایمی جسمی و حتی مرگ منجر شود.

در جهان دو نوع ویروس پولیو وجود دارد، یکی ویروس وحشی پولیو و دیگری ویروس ناشی از واکسین پولیو. نوع دومی ناشی از یک واکسین خوراکی فلج اطفال با اختصاریه (OPV) است.

ویروس وحشی پولیو در اکثریت کشورهای جهان، به غیر از افغانستان و پاکستان، محو شده است. ویروس ناشی از واکسین پولیو در یمن و افریقای مرکزی یافت شده است.

هر دو ویروس پولیو سه نوع اند: نوع ۱، ۲ و ۳.

هرچند پولیوی ناشی از واکسین خوراکی می‌تواند هریک از این اشکال سه گانه را داشته باشد، اما از ویروس وحشی پولیو تنها نوع ۱ آن باقی مانده است. انوع ۲ و ۳ آن در سال‌های ۲۰۱۵ و ۲۰۱۹ محو شده اعلام شدند.

به اینستاگرام دویچه وله دری بپیوندید

با آنکه همه انواع ویروس وحشی پولیو می‌توانند علایم مشابهی داشته باشند، اما در رابطه با میزان آسیب رسانی آنها تفاوت‌های وجود دارد. همچنان ایمن بودن در برابر یک نوع آن به مفهوم محفوظ ماندن در برابر انواع دیگر نیست.

علایم ابتلا به پولیو چیست؟

در وجود اکثر افراد مبتلا به ویروس پولیو هیچ علایمی دیده نمی‌شود. از هر چهار نفر یکی آن علایمی شبیه گریپ یا انفلوآنزا، مانند گلو دردی، تب، سر دردی و یا درد معده می‌داشته باشد. این علایم در مجموع پس از دو تا پنج روز خود به خود از بین می‌روند.

هرچند تنها شمار اندکی از افراد مبتلا، یعنی کمتر از ۱ درصد، علایم بسیار خطرناکی مانند فلج دایمی را تجربه می‌کنند و یا زمانی که ویروس پولیو بر عضلات تنفسی تأثیر می‌گذارد، حتی می‌تواند به مرگ آنها منجر شود، اما گاهی کودکانی که ظاهراً به صورت کامل شفا یافته اند، شاید بعداً در بزرگسالی دچار «سندروم پس از پولیو» شوند، که علایم آن درد جدید عضلات، ضعف و یا حتی فلج است.

ویروس پولیو چگونه انتقال می‌یابد؟

ویروس پولیو روده و گلوی فرد را آلوده می‌سازد و می‌تواند چندین هفته در این نقاط بدن زنده بماند. این ویروس از طریق بخارات تنفسی و یا مدفوع فرد آلوده می‌تواند به فرد دیگر سرایت کند.

در مکان‌های با امکانات ضعیف بهداشتی، ویروس پولیو می‌تواند غذا و آب آشامیدنی را نیز آلوده سازد.

افراد آلوده می‌توانند این ویروس را بلافاصله قبل از بروز علایم و تا دو هفته بعد از آن به افراد دیگر انتقال بدهند.

پولیو امروزه در کجاها وجود دارد؟

ویروس فلج اطفال تا هنوز در سراسر جهان کاملاً ریشه کن نشده است. شکل وحشی آن تا حال در افغانستان و پاکستان وجود دارد. هرچند افریقا از آگست ۲۰۲۰ به این طرف عاری از پولیو شمرده می‌شود، با آنهم از موارد «وارداتی» در کشور‌های مالاوی و موزمبیق گزارش شده است.

در جولای ۲۰۲۲ ایالات متحده امریکا، پس از یک دهه، از اولین مورد ابتلا به پولیوی ناشی از واکسین گزارش داد. همچنان در فاضلاب در کشور‌های بریتانیا و اسرائیل نیز نوع ناشی از واکسین این ویروس شناسایی شده است. تدروس ادهانوم قبریسوس، مدیر کل سازمان جهانی صحت در آن زمان گفته بود: «این به ما واضحاً خاطرنشان می‌سازد که اگر به هدف خود برای محو کامل پولیو در همه جا دست نیابیم، شاید این ویروس دوباره در سراسر جهان شایع شود.»

در نتیجه انکشاف واکسین‌های پولیو و کمپاین‌های گسترده جهانی، بیشتر از صد کشور عاری از این ویروس اعلام شده اند.

دو نوع واکسین پولیو کدام‌ها اند؟

فلج اطفال هیچ درمانی ندارد، اما واکسین‌هایی برای وقایه از این بیماری وجود دارند: یکی واکسین خوراکی پولیو (OPV) و دیگری واکسین غیر‌فعال پولیو با اختصاریه (IPV).

واکسین خوراکی فلج اطفال، که به صورت مایع خوراکی تجویز می‌شود، در محو این ویروس در سراسر جهان نقش کلیدی داشته است، زیرا این واکسین از فرد محافظت کرده و از انتشار ویروس جلوگیری می‌کند. برای این نوع واکسین از ویروس زنده اما ضعیف شده پولیو استفاده می‌شود. این واکسین طوری تهیه شده است که در فردی که آن را دریافت می‌کند، سبب ابتلا به بیماری پولیو نمی‌شود.

اما اگر ویروس ضعیف شده در واکسین خوراکی (OPV) بتواند زنده بماند و در مکان‌های با شرایط خراب بهداشتی، مانند فاضلاب، در جا‌های با تعداد زیاد افراد واکسین ناشده در گردش باشد، می‌تواند به شکل یک ویروس بیماری‌زا جهش پیدا کند.

برای دیدن ویدیوهای معلوماتی به صفحه یوتیوب دویچه وله دری مراجعه کنید

واکسین غیرفعال پولیو (IPV) به صورت تزریقی تهیه می‌شود و در محافظت از فرد گیرنده در برابر بیماری‌های جدی بسیار مؤثر است. از آنجایی که این نوع واکسین غیر‌فعال است، نمی‌تواند باعث ایجاد ویروس پولیو ناشی از واکسین گردد. اما برخلاف واکسین خوراکی، نمی‌تواند گسترش ویروس در وجود یک فرد از قبل آلوده شده را متوقف سازد.

واکسین خوراکی پولیو در مقایسه با واکسین غیر‌فعال، ارزان‌تر است و همچنان برای تطبیق آن به یک متخصص صحی نیاز نیست. با آنهم کشور‌های هرچه بیشتری، به منظور جلوگیری از خطر ابتلا به ویروس ناشی از واکسین، از واکسین غیر‌فعال پولیو استفاده می‌کنند.

در برابر علایم ناشی از پولیو یا فلج اطفال، رویکرد‌های مانند استراحت، استفاده از داروی مسکن، وسایل کمک به تنفس و فیزیوتراپی، می‌توانند سودمند باشند.