در تمام کشورهای جهان برنامه های مقطعی کشوری برمبنای نفوس فعلی و پلان ها برای آینده برمبنای نفوس سنجیده شده احتمالی طرح ریزی و عملی می شوند؛ اما در افغانستان هنوز آمار دقیقی از نفوس مجموعی شهروندان اش در دسترس نیست.

آخرین سرشماری از سوی حکومت، 40 سال پیش در این کشور انجام شده و پس از آن به خاطر بروز جنگ و ناآرامی امکان سرشماری مجدد و مشخص کردن نفوس موجود نبود؛ اما در 13 سال گذشته که آرامش نسبی وجود داشت چرا این کار عملی نشد؟

یکی از مواردی که سرشماری را در افغانستان با مشکل روبرو کرده این است که هنوز هم شمار زیادی از مردم، به خصوص در ولسوالی ها و حتی کلان شهرهای افغانستان تذکره تابعیت ندارند. غلام نبی یکی از باشنده های ولایت ننگرهار می گوید: «اینجا هر وقت که ضرورت شود مردم تذکره می گیرند؛ مثلا کسی به حج می رود و یا کدام کار دیگری دارد. مردمی هستند که 20 یا 30 ساله اند و هنوز هم نمی دانند تذکره چی است و به چه کار می آید. برای خیلی از آنها حتی ضرورتی برای داشتن تذکره وجود نداشته که بدانند تذکره چه است و چه فایده ها دارد. خیلی از مردان هنوز تذکره ندارد دربرابر، برای زنان اصلآ وقت داده نمی شود که تذکره بگیرند».

میر عبدالرحمن معقول، مدیر عمومی ثبت و احوال نفوس در وزارت داخله افغانستان نیز این مشکل را تائید می کند و می گوید که در سال های اخیر مراجعه برای اخذ تذکره بیشتر شده. به گفته وی در حال حاضر بیش از 18 میلیون تن در افغانستان تذکره دارند که 70 درصد مردان و 30 درصد زنان هستند.

تذکره الکترونیک

حکومت افغانستان از سه سال به این سو برنامه توزیع تذکره های الکترونیک را برای مردم این کشور روی دست گرفته و برای پیشبرد این روند با یک شرکت داخلی قراردادی را به ارزش 122 میلیون دالر عقد کرده، اما توزیع این تذکره ها دو سال است که به تعویق می افتد.

شاه حسین مرتضوی، روزنامه نگار در کابل می گوید که مشخص نبودن نفوس در این کشور چالش های زیادی را به وجود آورده و باید هر چه زودتر توزیع تذکره های الکترونیک آغاز شود: «افغانستان شاید یگانه کشوری باشد که هیچ احصائیه دقیقی در آن وجود ندارد. به این دلیل دولت می تواند حتی به خاطر وضع بودجه سالانه و فرستادنش به پارلمان در تخمین آن با مشکل روبرو شود. گذشته از آن ما چون احصائیه نداشتیم در رابطه با انتخابات نیز یکی از چالش های اساسی این بود که به خاطر نبودن یک احصائیه دقیق از شماری از ولایات رای بیشتر آمد. دقیقا یک علت سیاسی دارد و خیلی ها تلاش کردند که توزیع تذکره های الکترونیک را بعد از انتخابات انجام بدهند تا فرصتی باشد برای تقلب».

اما آقای معقول می گوید که مشکل توزیع نشدن تذکره های الکترونیک، توشیح نشدن قانون ثبت و احوال نفوس است که در پارلمان تصویب شده است. ویمی افزاید کارهای تخنیکی توزیع تذکره های الکترونیک تمام شده و در قانون جدید ثبت و احوال نفوس داشتن تذکره تابعیت برای همه شهروندان اجباری است.

وی می گوید که مکتوبی را به ریاست دولت فرستاده و تذکر داده که توزیع تذکره های الکترونیک می تواند از هزینه هنگفت ثبت نام رای دهندگان و بروز هر گونه تقلب در روند انتخابات جلوگیری کند: «اما دلایلی که به اداره ما ارائه شده از عدم تمویل مخارج اش است که می گویند خارجی ها در بخش انتخابات کمک می کنند اما در بخش تذکره کمک نمی کنند. به دلایل سیاسی اش من وارد نیستم که آیا واقعا دلیل سیاسی داشته یا مشکل منابع تمویل بوده است».

به گفته مدیر عمومی ثبت و احوال نفوس در وزارت داخله، روند توزیع تذکره های الکترونیک توسط وزارت داخله با همکاری ریاست تذکره الکترونیک به 100 میلیون دالر بودجه نیاز دارد و تاکنون هیچ نهادی تمویل آن را نپذیرفته است. آقای معقول می گوید مشکلاتی که فراروی ثبت مشخصات فردی دارندگان تذکره های الکترونیک وجود داشت رفع شده و به محض توشیح قانون ثبت و احوال نفوس، توزیع آن آغاز خواهد شد.

ثبت تولد و وفات

اداره احصائیه مرکزی افغانستان نیز در بیش از یک دهه اخیر سرشماری هایی را در این کشور انجام داده و در تازه ترین ارقام ارائه شده نفوس این کشور را 27.5 میلیون تن اعلام کرده که یک رقم تقریبی است. گفته می شود بیش از 60 درصد نفوس افغانستان را افراد زیر سن 24 سال و حدود 52 درصد نفوس این کشور را زنان تشکیل می دهند.

مدیر عمومی ثبت و احوال نفوس افغانستان می گوید که با کمک سازمان یونیسف (صندوق بین المللی حمایت از کودکان)، ثبت نوزدان را آغاز کرده که به صورت خودکار برای شان تذکره توزیع می شود: «سیستم جدید ثبت تولدات را از سال 1382 به این سو روی دست گرفتیم که این هم با مشکل منابع تمویل روبرو بود؛ اما اداره یونیسف با ما کمک کرد و ما توانستیم 4300 مرکز محلی ایجاد کنیم که در آنها در حدود 5 میلیون طفل ثبت نام شده و برای شان کارت تولد توزیع گردیده که تنها در سال 1392 بیش از 340 هزار طفل نو تولد شده ثبت شد».

از سویی هم این ادراه شمار وفیات را نیز ثبت می کند. اما به گفته آقای معقول مردم در ثبت اطفال نو تولد شده و بستگان شان که وفات می کنند با اداره ثبت و احوال نفوس همکاری خوبی ندارند. وی می گوید در سال گذشته آنان توانسته اند فقط 103593 واقعه فوتی را ثبت کنند.

به گفته وی اداره احصائیه مرکزی به آمار آنان دسترسی دارد و می تواند با مطالعات علمی و با استفاده از آمار پس از انجام یک سرشماری نفوس افغانستان را بهتر مشخص کند؛ امری که به باور مسئولان اداره احصائیه مرکزی در ابتدا نیازمند امنیت و ثبات نسبی در مناطقی است که سرشماری صورت می گیرد.

مدیر ثبت و احوال نفوس افغانستان می گوید تذکره های فعلی به سادگی جعل می شوند و بارها دیده شده که اتباع خارجی توانسته اند آن را به خاطر موجودیت فساد در ادارات محلی به دست آورند، از این رو تنها توزیع تذکره های الکترونیکی می تواند این مشکل را حل کند: «متاسفانه ما می دانیم که برخی کشورهای همسایه تلاش می کنند برای اتباع خود تذکره افغانستان را بگیرند تا بتوانند دست به حملات تخریبی بزنند. به این دلیل ایجاب می کند تا در تشخیص هویت دقت لازم صورت گیرد».

مدیریت ثبت و احوال نفوس در وزارت داخله می گوید وزارت مخابرات و تکنالوژی معلوماتی مسئولیت حفاظت از معلومات و داده هایی را دارد که در ذخیره گاه معلوماتی کمپیوترهای ریاست تذکره های الکترونیک ثبت می شوند. نگرانی هایی وجود دارد که در صورت حک شدن سیستم عامل تذکره های الکترونیک، مشخصات اتباع افغانستان در دسترس عموم قرار گیرد؛ امری که وزارت مخابرات می گوید برای جلوگیری از آن تدابیری را اتخاذ کرده است.