برای اولین بار در سال 1920 اعمار بندها در افغانستان آغاز گردید. اولین بندهایی که کار ساخت شان آغاز شد، بندهای کجکی، نغلو، قرغه، سروبی و سلطان بودند که سال ها بعد به خاطر آغاز جنگ کار دیزاین و ساخت شان متوقف شد. هنوز هم خیلی از این بندها ساخته نشده اند و یا نیمه کاره مانده اند.

وزارت انرژی و آب افغانستان حدود ده سال پیش بازسازی و مطالعه روی بندها را دوباره آغاز کرد. اما هنوز هم این وزارت نتوانسته است که یکی از این بندها را افتتاح کند.

کار بند سلما در ولسوالی چشت ولایت هرات تاکنون بارها به تعویق افتاده است. قرار بود کار ساخت این بند به کمک هندوستان تا آخر سال 2007 پایان باید. بار دوم گفته شد که این بند تا اخیر سال 2011 افتتاح خواهد شد. اما حالا وزارت انرژی و آب خبر می دهد که تا 9 ماه دیگر ممکن است کار این بند پایان یابد.

ویس الرحمن آریا، رییس گروه نظارت بر روند بازسازی بندهای افغانستان در وزارت انرژی و آب، می گوید که ناامنی و کمبود بودجه باعث به تعویق افتادن کار پروژه ها و حتی عملی نشدن آنان می گردد. وی می افزاید: «هر برنامه ساختن بند از حداقل 500 میلیون تا یک میلیارد دالر بودجه نیاز دارد. ما به طور مثال بالای پروژه گندیری در ولایت کنر تحقیقات را انجام داده ایم و هنوز هم کار دیزان جریان دارد. اما به خاطر ناامنی در منطقه کار بسیار به کندی پیش می رود. هنوز هم هیچ تمویل کننده خارجی آمادگی نشان نداده است که کار ساختمانی این بند را حمایت مالی کند».

او می گوید دولت افغانستان نیز توانایی مالی آغاز کار همه پروژه های مطالعه شده را ندارد، از این رو تنها کار پنج بند آبگردان را آغاز کرده است. او می افزاید: «این پنج پروژه، پروژه شاه و عروس در ولسوالی شکر دره ولایت کابل، پروژه مشلغو در ولایت پکتیا، پروژه پاشدان در ولسوالی کرخ ولایت هرات، پروژه المار در ولسوالی المار ولایت فاریاب و بند کمال خان می باشد که از بودجه انکشافی وزارت انرژی و آب افغانستان ساخته می شوند و هیچ نهاد و کشور خارجی پول شان را نمی دهد.»

آریا همچنان از کار بالای بندهای سلما در ولایت هرات از سوی کشور هندوستان و بند کجکی در ولایت هلمند از سوی ایالات متحده امریکا خبر می دهد. به گفته وی، وزارت انرژی و آب افغانستان توانسته است که با بودجه خودش و همکاری یک شرکت آلمانی بند سلطان را نیز در ولایت غزنی بازسازی کند.

دخالت همسایه ها

اما در همین حال شماری از مردم افغانستان از روند کار ساخت بندها راضی نیستند و به تعویق افتادن و کندی کار این بندها را ناشی از دخالت کشورهای همسایه افغانستان می خوانند. محمد صدیق میر، یکی از باشندگان ولایت هرات می گوید که ایران و ترکمنستان که از آب دریاهای افغانستان استفاده می کنند، نمی خواهند که بر این دریاها بند آبگردان ساخته شود. او می افزاید: «مسولین سیاسی کشور مان این جرئت را ندارند که با کشورهای همسایه بنشینند و به آنها بگویند که این حق ما است که از آب رودخانه های کشور خود استفاده کنیم. یقینا که کشورهای همسایه در ناکامی پروژهای بندها دخیل هستند. آنها به شکل غیر ملموس کارهای تخریبی می کنند.»

اما مقامات همواره می گویند که سندی در این زمینه در دست ندارند. رییس گروه نظارت بر روند بازسازی بندهای افغانستان نیز می گوید که نمی خواهد در این زمینه ابراز نظر کند. اما این را می پذیرد که مشکلات امنیتی در ساحاتی که بندهای آبگردان در حال ساخت هستند، بیشتر است. او از پروژه مشلغو، کمال خان، المار، سلما و کجکی به عنوان ناامن ترین پروژه ها یاد می کند. اما با آن هم می گوید: «پروژه بند سلما چون کارش توسط کشور دوست هندوستان از نظر ساختمانی و مالی پیش برده می شود و در پلان ساختش تغییر به میان آمد، به تاخیر افتاد. اما کارش 80 درصد پیش رفته است و امیدواریم که 20 درصد دیگرش نیز در آینده نزدیک تمام شود.»

وزارت انرژی و آب افغانستان می گوید بندهای آبگردان پروژه های پیچیده و زمان گیر هستند و به بودجه های هنگفتی نیاز دارند. این وزارت می گوید که جامعه جهانی با وصف کمک هایی که در بخش های مختلف به افغانستان کرده است، اما در بخش تمویل بندهای آب گردان آن چنان که انتظار می رفت توجه نکرده است.