کار ساخت این بازار مشترک در خاک ازبکستان در مرز افغانستان در سال ۲۰۱۱ آغاز شد و قرار بود که در سال ۲۰۲۲ به پایه اکمال برسد، اما تا حالا تنها یک بخش آن تکمیل شده است.

مقام‌های ازبکستان گفته اند که بخش اول این بازار مشترک تکمیل شده است و تاجران افغان می‌توانند به سرمایه‌گذاری شروع کنند.

قوت جوره یوف، معاون بازار مشترک ازبکستان-افغانستان گفت که شهروندان افغانستان می‌توانند از همین حالا در این بازار دکان خریداری کنند و معاملات بازرگانی خود را انجام دهند: «این طرح برای گسترش روابط تجاری و ایجاد شغل برای افغان‌ها و ازبک‌ها ایجاد شده است. در این بازار در کنار بازرگانان ازبک، تاجران و کارآفرین‌های افغان نیز می‌توانند کارها و فعالیت‌های شان را آغاز کنند.»

مرتبط: افغانستان به قزاقستان بیسکویت صادر کرد

جوره یوف افزود: «ما تعهد داریم که به زودی بخش‌های باقی مانده این بازار را نیز تکمیل کنیم و قرار است با ساخت بیش از چهار هزار دکان، مرکزهای درمانی، رستورانت‌ها و مهمانخانه‌ها زمینه حضور ۱۰ روزه بدون ویزا برای بازرگانان و شهروندان افغانستان فراهم سازیم.»

مقام‌های ازبکستان می‌گویند که فروش دکان‌ها برای تاجران افغانستان شروع شده است و آن‌ها می‌توانند از ۱۰ هزار الی ۴۵ هزار دالر امریکایی مراکز تجارتی، شفاخانه‌ها، هوتل‌ها و کارخانه‌های صنعتی را خریداری کنند.

تاجران افغان هرچند تمایل به سرمایه‌گذاری در این بازار دارند، اما به دلیل ابهامات حقوقی مردد اند.

هرچند حکومت ازبکستان اداره طالبان را به رسمیت نشناخته است، اما تعامل و دیدارهایی با نمایندگان داشته و از جمله کشورهایی است که جهان را به تعامل با طالبان ترغیب می‌کنند. با وجود این، در زمینه سرمایه‌گذاری در این بازار میان دو جانب توافقی صورت نگرفته است.

محمد یاسین اکبری، رئیس اتحادیه صنعت و معادن در ولایت بلخ که با ازبکستان مرز مشترک دارد، نبود تضمین‌هایی در مورد حفاظت از سرمایه‌گذاری را مشکل اصلی تاجران افغان می‌داند. به گفته او، تردید تاجران افغان به این دلیل است که «جایگاه حقوقی سرمایه گذاران افغانستان در این بازار مشخص نشده است.»

قندرشاه رحیمی، بازرگان افغان نیز همین نگرانی را دارد. او آماده است در این بازار دکان خریداری کند، اما نبود توافقات مشخص حقوقی باعث شده است که هنوز دست به این کار نزند.

او می‌گوید: «ما نسبت به مصونیت سرمایه‌های خود در این بازار با ازبکستان بی‌باور هستیم. تا زمانی که دولت ازبکستان با حکومت افغانستان برای بخش خصوصی به توافق نرسند و تضمیمی برای حفظ سرمایه بازرگانان افغانستان داده نشود، سرمایه‌گذاران افغانستان آماده نخواهند شد تا در بازار مشترک دکان خریداری و یا سرمایه‌گذاری کنند.»

مرتبط: اولین محموله اموال تجارتی افغانستان از طریق خط آهن به چین صادر شد

این بازار مشترک در ساحه ۲۶ هکتار زمین در سرحد شمالی افغانستان میان ولایت بلخ افغانستان و ولایت سرخان دریای ازبکستان ساخته می‌شود و هزینه ساخت آن ۷۵ میلیون دالر امریکایی برآورد شده است.

احمد ولی سنگر، کارشناس مسایل اقتصادی در ولایت بلخ، ایجاد این بازار را یک فرصت بسیار مهم اقتصادی برای دو کشور می‌خواند، اما در عین زمان نگرانی تاجران را به جا می‌داند: «در بخش تجارت و اقتصاد، اعتبار و وضاحت حقوقی در مورد حفاظت از سرمایه اهمیت دارد و کار باید مطابق مقرراتی میان دو کشور صورت بگیرد... یک تاجر وقتی با اطمینان سرمایه‌گذاری می‌کند که موضوعات حقوقی مشخص باشد.»

او که سال‌های طولانی در بخش خصوصی در اقتصاد افغانستان فعالیت کرده است، از اداره طالبان می‌خواهد که جایگاه حقوقی تاجران افغان را با مقام‌های ازبکستان مشخص بسازد و برای سرمایه‌گذاری باید تضمینی براساس توافقنامه دو دولت وجود داشته باشد.

مشکلات امنیتی و مواد مخدر

بندر حیرتان دهلیز تجارتی افغانستان و کشورهای آسیای میانه به شمار می‌رود، اما این پوتانسیل بزرگ تجارتی خطر قاچاق مواد مخدر را نیز به همراه دارد. همسایه‌های شمالی افغانستان به تکرار از قاچاق مواد مخدر و رخنه کردن گروه‌های شورشی از افغانستان به این کشورها ابراز نگرانی کرده اند.

به تاریخ پنجم ماه می گمرک ازبکستان اعلام کرد که یک محموله ۱۸ تنی مواد مخدر به ارزش ۷۰ میلیون دالر امریکایی را از مرز حیرتان کشف کرده است.

در خبرنامه گمرک ازبکستان گفته شده است که قاچاقبران می‌خواستند این محموله مواد مخدر صنعتی را "که به شکل آب انار درآمده بود" از افغانستان وارد ازبکستان کنند.

گمرک ازبکستان در یک اعلامیه خبری گفته است که در سال ۲۰۲۲ میلادی ۴۱ مورد و در سال ۲۰۲۳ میلادی ۱۰ مورد کشف مواد مخدر در سرحد دو کشور وجود داشته است که بیشتر آن در بندر تجارتی حیرتان بوده است.

علاوه بر این، ازبکستان مانند دیگر همسایه‌های افغانستان نگران رخنه گروه‌های شورشی مانند داعش و جنبش اسلامی ازبکستان از افغانستان اند.

پس از تصرف قدرت توسط طالبان در افغانستان، از سه حمله راکتی از خاک افغانستان به ازبکستان گزارش شده است. ازبکستان به عنوان بخشی از تدابیر امنیتی مرزی دو بار تمرین نظامی در نزدیکی مرز افغانستان برگزار کرده است.