هنوز چند ماه از شناخته شدن ویروس جدید کرونا (سارس کووی-۲) نگذشته بود که از تولید چندین واکسین امیدوار کننده در برابر آن سخن گفته شد. اما برعکس در برابر «اچ آی وی» که عامل بیماری کشنده ایدز است و از شیوع آن تا کنون تقریباً ۴۰ سال می گذرد، هنوز هیچ واکسینی وجود ندارد. از همان زمان تا به حال این پرسش مطرح می گردد که چرا این امر اینقدر پیچیده است؟ پاسخ ساده اینست که «اچ آی وی» در میان ویروس های دیگر به بوقلمون تشبیه می شود که قادر است همواره شکل خود را تغییر بدهد.

دشواری در برابر سطح پوشیده از قند

یکی از دلایل دشواری در مقابله با «اچ آی وی» این است که سطح این ویروس یک ساختار مغلق سه بُعدی دارد. افزون بر آن نیمی از این سطح پوشیده از گلوکوز یا قند است، که دانشمندان به آن «گلوکوز شده» می گویند. در همچو سطوح «گلوکوز شده»، سیستم ایمنی بدن نمی تواند به خوبی به آن حمله کند. یک واکسین نیز نمی تواند بالای چنین سطوح سودمند واقع گردد.

«اچ آی وی» با ویروس های دیگر تفاوت دارد

اگر ساختار و عملکرد «اچ آی وی» مانند بسیاری از ویروس های دیگر می بود، تحقیقات بالای یک واکسین در برابر آن شاید تا حال مراحل بیشتری را طی می کرد. اما چنین نیست. این واکسین همواره شکل پوشش خود را بسیار سریع تغییر می دهد.

برای این که بتوان در برابر این ویروس مبارزه کرد، سیستم ایمنی بدن باید قادر باشد که این حریف خود را دوباره بشناسد. زمانی که این ویروس تغییر شکل می دهد، سیستم ایمنی بدن آن را به عنوان یک عامل بیماری نشناخته و بالای آن حمله ور نمی شود. به این ترتیب «اچ آی وی» همواره سیستم ایمنی بدن را فریب داده و از تحقیقات در مورد واکسین ظاهراً یک قدم جلو تر قرار دارد.

ریترو ویروس ها

«اچ آی وی» شامل گروه ریترو ویروس ها است. این نوع ویروس های «آر ان ای» قادر اند با استفاده از یک نوع انزایم، خود را در سلول های میزبان بازتولید کنند. پژوهشگران از مدت ها به این طرف تلاش می کنند بفهمند که ریترو ویروس ها چگونه تکثر می کنند، تا بتوانند راه های را برای درمان آن جست و جو کنند. مطالعات و پژوهش ها در این رابطه همیشه جریان داشته و تا کنون هر باری ناامیدی در پی داشته اند، زیرا تسلط یافتن به این ویروس کار سهلی نیست.

یک گام به پیش، دو گام به عقب؟

در سال ۲۰۱۶ در افریقای جنوبی تحقیقات گسترده ای زیر عنوان «HVTN 702» آغاز گردید. در این تحقیقات ۵۴۰۷ نفر بین سنین ۱۸ تا ۳۵ ساله، که نتیجه آزمایش «اچ آی وی» شان منفی بود، شرکت داشتند. در این تحقیقات از ترکیب دو واکسین متفاوت «پرایم» و «بوست» استفاده شد. امیدواری وجود داشت که سیستم ایمنی بدن واکنش گسترده تری نسبت به آنچه در برابری یک واکسین نشان می دهد، داشته باشد. اما این تحقیقات در فبروری ۲۰۲۰ متوقف ساخته شد، زیرا هیچ نتیجه ملموسی از آن بدست نیامد.

در تحقیقات مشابهی به نام «MOSAICO» به جای «بوست» از ماده دیگری برای واکسین استفاده شده است. این ماده حاوی یک نوع پروتئین است که می تواند سطح مغلق «اچ آی وی» را شبیه سازی کند. آزمایشات این واکسین ترکیبی بالای میمون ها نتایج امیدوار کننده ای داشته اند. با کمک این نوع واکسین، سرایت «اچ آی وی» از یک فرد به فرد دیگری می تواند تا تقریباً ۹۰ درصد کاهش یابد. از پایان سال گذشته میلادی تحقیقات بالینی این واکسین ترکیبی در ایالات متحده امریکا آغاز شده است، که در آن ۳۸۰۰ نفر شرکت دارند.

تحقیقات سومی و مشابه برای ساختن یک واکسین ضد «اچ آی وی» زیر عنوان «IMBOKODO» از نوامبر سال ۲۰۱۷ تا حال جریان دارد. این تحقیقات، که در آن ۲۶۰۰ تن از کشور های مختلف افریقا شرکت دارند، قرار است در ماه فبروری سال ۲۰۲۲ به پایان برسد.

مهمتر از همه نتیجه تحقیقات است

به این ترتیب در زمینه تولید یک واکسین ضد ویروس عامل بیماری ایدز، تا کنون موفقیت بزرگی بدست نیامده است. پژوهشگران در یک مورد اتفاق نظر دارند، و آن اینکه حتی اگر در آینده یک واکسین ضد «اچ آی وی» تولید گردد، اثر گذاری ۱۰۰ درصدی را از آن نمی توان انتظار داشت. به قول آنان یک واکسین با مؤثریت ۶۰ تا ۷۰ درصدی نیز موفقیت خوبی خواهد بود. تا آن زمان یگانه امکان برای درمان بیماری ایدز، استفاده از داروهای ضد ریترو ویروس ها است.

وقایه به عنوان گزینه بدیل؟

از آنجایی که تلاش ها برای ساختن یک واکسین در برابر «اچ آی وی» تا کنون ناموفق بوده اند، تنها استفاده از داروی خاص برای وقایه می تواند امیدوار کننده باشد. افرادی که نتیجه آزمایش «اچ آی وی» شان منفی باشد، از این داروها استفاده می کنند تا این ویروس به بدن شان سرایت نکند. در حال حاضر راهی جست و جو می گردد که این دارو روزانه به شکل تابلت خورده نشود، بلکه در صورت امکان یک بار برای چندین ماه به بدن انسان زرق گردد.

گودرون هایزه / ص.ا، ع.ف