تعداد فزاینده غیرمسلمانان در برنامه‌های رمضانی سهم می‌گیرند
۱۴۰۳ فروردین ۳, جمعه
گفتن این سخن که «رمضان تنها مربوط به دین نیست» شاید برای یک مسلمان عجیب به نظر برسد، اما خولود خردوم، نویسنده ۵۳ ساله ساکن عراق، آشکارا این جمله را بیان می‌کند.
این نویسنده ساکن بغداد می‌گوید: «ماه رمضان لزوماً مربوط به دین نیست. این ماه همچنین درباره فضا و سنت دورهم جمع شدن مردم نیز است.»
صفحه اینستاگرام ما را دنبال کنید!
عراق کشوری با اکثریت مسلمان است، اما این نویسنده می‌گوید در مناطقی از این کشور که جوامع مذهبی مختلف با هم زندگی می‌کنند، غیرمسلمانانی هم هستند که در برنامه‌های رمضانی شرکت می‌کنند. دوستان و خانواده‌ها به ویژه برای صرف افطار پس از غروب آفتاب دور هم جمع می‌شوند تا روزه را افطار کنند، و این می‌تواند یک مناسبت اجتماعی باشد.
خاردوم می‌گوید: «گاهی مسیحیان غذا تهیه می‌کنند و به همسایه‌های مسلمان خود می‌فرستند.» او می‌افزاید: «گاهی مسلمانان غذا می‌فرستند. یا همه با هم روزه می‌گیرند. شریک کردن این چیزها واقعاً خوب است.»
مرتبط: صدراعظم آلمان مردم را در ماه رمضان به همبستگی تشویق کرد
داستان‌های مشابه در جاهای دیگر خاورمیانه نیز وجود دارد. ام امیر، زن مسیحی مصری ۵۰ ساله ساکن اسیوط، شهری در جنوب قاهره، می‌گوید: «یکی از قدیمی‌ترین و نزدیک‌ترین دوستان من مسلمان است و ما در برخی از آداب و رسوم مشترک هستیم. مثلاً من در ماه رمضان روزه می‌گیرم، سپس با خانواده او افطار می‌کنم.»
ریتا، زن لبنانی ۳۴ ساله در بیروت که روزه می‌گیرد، می‌گوید: «من مسیحی هستم، اما از زمانی که جوان بودم، دوستان مسلمان زیادی داشتم و هرگز میان ادیان تفاوت زیادی قایل نمی‌شوم.»
رمضان بیشتر در غرب؟
با توجه به اینکه هر سه زن نامبرده در کشورهایی با اکثریت مسلمان زندگی می‌کنند، تجربه‌های آنها برای ساکنان این کشورها تعجب آور نخواهد بود. برای غیرمسلمانان سخت است که رمضان را نادیده بگیرند؛ چنانچه برای مسلمانان سخت است که کریسمس را در اروپا یا امریکای شمالی نادیده بگیرند.
با این حال، ماه رمضان نیز به تدریج در کشورهای با اکثریت مسیحی به یک مناسبت برجسته‌تر تبدیل می‌شود.
سال گذشته، لندن به عنوان اولین شهر بزرگ اروپایی یک جاده مهم را با چراغ‌های رمضانی تزئین کرد. شهر فرانکفورت در آلمان امسال با پیروی از لندن، به عنوان اولین شهر بزرگ در آلمان، چراغ‌های رمضانی را در یکی از جاده‌هایش نصب کرد.
در اتریش نیز این هفته بیش از ۱۰۰۰ نفر برای «افطار در فضای باز» در ایالت کارینتیا گردهم آمدند. در این مراسم از همه اعضای جامعه حتی غیرمسلمانان و کسانی که روزه نمی‌گیرند، دعوت شد تا باهم افطار کنند و یکجا غذا بخورند. برگزارکنندگان آن می‌گویند همه ساله تعداد بیشتر افراد در این مراسم شرکت می‌کنند. چنانچه یکی از شرکت کنندگان به روزنامه منطقه‌ای کلاین سایتونگ گفت: «لزوماً انتظار نداشتم این همه غیر مسلمان را در اینجا ببینم.»
استر میریام واگنر، رئیس مؤسسه وولف در دانشگاه کمبریج که در مورد روابط بین یهودیان، مسیحیان و مسلمانان تحقیق می‌کند، این روند را تأیید کرد: «قطعاً افطاری‌های سازماندهی شده توسط مؤسسات دولتی، نهادهای خیریه و کلیساها برای تجلیل از تنوع، افزایش یافته است.»
فرید حافظ، محقق ارشد پروژه «ابتکار پل» (Bridge Initiative)، که در مورد اسلام‌هراسی در دانشگاه جورج تاون در واشنگتن تحقیق می‌کند، استدلال می‌کند که مطرح شدن بیشتر رمضان «همچنین در مورد افزایش به رسمیت شناختن سیاسی و برابری مسلمانان در فضای عمومی نقش دارد.»
حافظ به عنوان نمونه نقل می‌کند که در دهه ۱۹۹۰، مادلین البرایت وزیر خارجه آن زمان ایالات متحده، مراسم افطاری را در دفاتر دیپلماتیک آغاز کرد. او توضیح داد: «سفارتخانه‌های امریکا در واقع مسلمانان را به یک نوع گفتگو در جریان این مراسم دعوت می‌کردند. سپس سفارت‌های ایالات متحده این رسم را به کشورهای اروپایی آوردند و پس از آن کشورهای اروپایی نیز از ابتکار مشابه پیروی کردند. به این ترتیب کنسول‌ها، نخست وزیران، وزیران ادغام همه در این مراسم حضور می‌یافتند.»
تأثیر تجاری ماه رمضان نیز سبب رشد جایگاه ماه مبارک مسلمانان شده است. مسلمانان در ماه رمضان برای همه چیز از تحفه‌ها گرفته تا لباس، غذا و دیگر بخش‌ها بیشتر مصرف می‌کنند. تنها در خاورمیانه، مصارف ماه رمضان سال ۲۰۲۳ بیش از ۶۰ میلیارد دالر برآورد شده است. تبلیغات و کمپاین‌ها برای ماه رمضان نیز تغییر کرده و رشد کرده اند و پیام‌های فراتر از جوامع مورد هدف می‌فرستند.
مخالفت‌هایی هم وجود دارد
یکی دیگر از نظریه‌های واگنر، رئیس مؤسسه وولف، درباره مشخصات ماه رمضان در محور زبان و تغییر نسل می‌چرخد. واگنر که به عنوان یک زبانشناس اجتماعی آموزش دیده است، استدلال می‌کند: «به محض اینکه مردم به زبانی بدون لهجه گفتگو می‌کنند، این تغییر به وجود می‌آید که آنها واقعاً به جامعه تعلق دارند. در بریتانیا، ما شاهد هستیم جمعیت مسلمان که انگلیسی بومی حرف می‌زنند و اکنون در دهه ۴۰ و ۵۰ زندگی خود هستند، به سمت رهبری و تاثیرگذاری حرکت می‌کنند.»
در فرانسه نیز همینگونه است. محققان در این کشور خاطرنشان کردند که نسل بعدی مسلمانان فرانسوی احساس می‌کنند که می‌توانند آشکارتر به انجام مناسک دینی بپردازند. جمیل الحمری، محقق مؤسسه تحقیقات و مطالعات جهان عرب و اسلام در فرانسه، هفته گذشته به لوموند گفت: «جوانان فرانسوی از طریق انجام مناسک [مذهبی] قابل مشاهده‌تر، جایگاه خود را به عنوان اعضای کامل جامعه پیدا می‌کنند. آنها هم احساس فرانسوی بودن می‌کنند و هم مسلمان بودن.»
البته همه از این تحول راضی نیستند. بعضی از مسلمانان از تجاری شدن ماه رمضان ناراحتند. علمای محافظه کار استدلال کرده‌اند که غیرمسلمانان به هیچ وجه نباید در مراسم رمضانی شرکت کنند، در حالی که راست افراطی در اروپا به این باورند که چنین اعمال به پایان تمدنی منجر می‌شود که آنها برای آن مبارزه کرده اند.
اما حافظ و واگنر هردو به این باورند که چنین نظراتی نمی‌تواند به امتیازاتی که مردم از راحت بودن نسبت به اعتقادات یک‌دیگر به دست می‌آورند، غلبه کند.
برای مسلمانانی که در فرهنگ کشورهای با اکثریت مسیحی رشد می‌کنند، انجام مناسک مذهبی شان می‌تواند به معنی تعلق داشتن به این جوامع باشد. حافظ استدلال می‌کند: «برگزاری یک مراسم در فضای عمومی از یک نظر به این معنی است که رمضان به نحوی بخشی از داشته‌های یک جامعه است.»
صفحه یوتیوب دویچه وله را تماشا کنید!
واگنر می‌گوید که این کارها برای غیر مسلمانان می‌تواند جشن گرفتن و مدیریت تنوع باشد. او در پایان گفت: «زیرا وقتی جوامع متنوع داریم، می‌بینیم که تنوع در واقع از یک جامعه پر رونق و پر جنب و جوش و معمولاً عادلانه‌تر حمایت می‌کند.»